Op 11 mei 1960 voerde de Mossad, de Israëlische geheime dienst, in Argentinië een clandestiene operatie uit, waarbij de voortvluchtige nazi Adolf Eichmann werd opgepakt. Hij werd meegesmokkeld naar Israël waar hij op 15 december 1961 door de rechtbank in Jeruzalem ter dood veroordeeld werd voor zijn rol bij de uitroeiing van de Joden door nazi-Duitsland. Zowel de Israëlische agenten als nazi-jager Simon Wiesenthal ontvingen lof voor de geslaagde arrestatie, maar de rol van de Duitse aanklager Fritz Bauer is lange tijd genegeerd geweest. De Duitse speelfilm ‘Der Staat gegen Fritz Bauer’ van regisseur Lars Kraume vertelt hoe Fritz Bauer bijdroeg aan de berechting van Eichmann.

De in 1903 als kind van Joodse ouders in Stuttgart geboren Fritz Bauer had er alle reden voor om de nazi’s te haten. Als lid van de sociaaldemocratische partij en de Reichsbanner, een linksgeoriënteerde paramilitaire organisatie ter verdediging van de republiek, nam hij het gedurende de vroege jaren ‘30 op tegen de nazi’s in de straten van Stuttgart. Na een mislukt plan voor een algemene staking in zijn stad werd hij in mei 1933, samen met medestanders, opgepakt en gevangengezet in concentratiekamp Heuberg. Na zijn vrijlating en ontslag als rechter vluchtte hij in 1935 via Denemarken naar het neutrale Zweden, wat vermoedelijk zijn redding was, omdat hij als Jood anders later ten prooi gevallen zou zijn aan de Holocaust.

In de film zien we Bauer pas op latere leeftijd, gedurende de tweede helft van de jaren ‘50. Na de oorlog is hij teruggekeerd in Duitsland en in 1956 benoemd tot districtsaanklager voor de deelstaat Hessen. Ondanks bedreigingen uit vroegere nazikringen en tegenwerking binnen het gerechtssysteem van de Bondsrepubliek, waar oud-nazi’s nog steeds een vinger in de pap hebben, zet hij zich in voor de veroordeling van verdachten van nazimisdaden. Wanneer hij via een voormalige concentratiekampgevangene in Argentinië op het spoor komt van Eichmann is hij vastbesloten de voormalige SS’er voor het Duitse gerecht te brengen. Op steun van collega’s hoeft hij nauwelijks te rekenen, bang als ze zijn dat Eichmann tijdens een openbaar proces wel eens de namen kan noemen van prominente figuren in West-Duitsland die betrokken waren bij nazimisdaden.

Daarom wendt Bauer zich in het geheim tot de Mossad, waarbij hij zich feitelijk schuldig maakt aan landverraad. Behalve deze verhaallijn speelt in de film ook een ander pijnpunt uit de naoorlogse Bondsrepubliek een belangrijke rol. Homoseksueel geslachtsverkeer was er volgens paragraaf 175 strafbaar van 1871 tot 1994 en werd zowel tijdens als na de nazitijd streng gehandhaafd. Hoewel hij getrouwd is, leeft Bauer al jaren gescheiden van zijn vrouw en valt hij eigenlijk op mannen. Daarom voelt hij zich verbonden met zijn jongere ondergeschikte, de fictieve Karl Angermann. Die wil als openbaar aanklager een jongeman die is opgepakt voor homoseksueel contact bestraffen met slechts een symbolisch geldbedrag, wat tot ongenoegen leidt binnen de conservatieve rechtbank. Wanneer Angermann zelf verliefd wordt op een nachtclubzanger die zich verkleed als vrouw brengt hij zichzelf in een chantabele positie en is het de vraag of zijn baas, Bauer, hem kan beschermen.

Hoewel ze ogenschijnlijk weinig met elkaar te maken hebben, zijn zowel de moeizame vervolging van nazioorlogsmisdadigers als het verbod op homoseksueel contact twee met elkaar verbonden thema’s. Beide illustreren ze het feit dat de naoorlogse weg van Duitsland richting vrijheid en democratie lang was. Op dit moeizame pad was Fritz Bauer een belangrijke speler. Niet zozeer vanwege zijn rol bij de berechting van Eichmann in Jeruzalem, maar vooral door zijn strijd voor de democratisering van de West-Duitse overheid en de door hem in het begin van de jaren ‘60 als hoofdaanklager opgetuigde Auschwitzprocessen in Frankfurt am Main, waarbij 22 Duitsers werden aangeklaagd voor misdaden in concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz. Zelf was hij overigens niet tevreden met de uitkomst van dit proces, omdat de rechters volgens hem meer waarde hechtten aan de bevelen die de beklaagden in Auschwitz opgevolgd hadden dan aan persoonlijke schuld.

In ‘Der Staat gegen Fritz Bauer’ zien we slechts een fractie van de betekenisvolle historische rol van Fritz Bauer, die in 1968 overleed, maar dat is genoeg om recht te doen aan hem. De markante en licht melancholische, maar doortastende en rechtvaardige figuur wordt door acteur Burghart Klaußner zowel fysiek als psychologisch levensecht geportretteerd. De film is een krachtige aanklacht tegen de dubbele moraal van het naoorlogse West-Duitsland, dat de democratische waarden enerzijds omarmde, maar anderzijds nalatig was om de nazinalatenschap definitief van zich af te schudden. Het was mede te danken aan de berechting van Eichmann door de jonge staat Israël en de Auschwitzprocessen dat jongere generaties Duitsers zich bewust werden van de misdaden van hun ouders en grootouders en hier afstand van gingen nemen. Deze film is een overtuigende hulde aan de vroegtijdige rol van Fritz Bauer bij dit bewustwordingsproces.