OKH Stellung A2

Inleiding

De OKH Stellung A-2 "Merkur" was een Duitse verdedigingslinie, die in 1944 werd aangelegd om de transportroute Kraków-Slomniki-Miechow-Kielce te beschermen tegen het oprukkende Rode Leger. De A-2 stelling was onderdeel van een serie verdedigingslinies bestaande uit veldversterkingen die door geheel Polen liepen. De A-2 stelling werd begin januari 1945 aangevallen en is binnen een aantal dagen volledig doorbroken door het Rode Leger.

Voorgeschiedenis & bouw

Gezien de steeds verslechterende situatie aan het Oostfront gaf het Duitse opperbevel in 1944 opdracht om verschillende verdedigingslinies in Polen aan te leggen. Er was echter tijd noch geld beschikbaar om een permanente verdediging op te bouwen. Daarom werd er gekozen voor veldversterkingen, aangevuld met reeds bestaande fortificaties en natuurlijke barrières.

Eén van die stelling was de OKH Stellung A2 "Merkur". Deze linie liep van Szczekocin naar Miechow, Slomniki, Vistula en liep door naar Bochnia om uiteindelijk in Nowy Sacz te eindigen. De functie van deze stelling was om de transportroute Krakow-Slomniki-Miechow-Kielce te beschermen tegen vijandelijke doorbraken.

OKH Stellung A2 is in de zomer van 1944 en de winter van 1944/1945 door de lokale bevolking, onder supervisie van ingenieurs van de Organisatie Todt en de Reichsarbeitsdienst (RAD), aangelegd. De gehele lokale bevolking tussen de 14 en 60 jaar oud werd gemobiliseerd. De dwangarbeiders werden vanaf augustus 1944 in de volgende noodkampen geïnterneerd: Chrzastowice, Lany Maly, Lany Wielki, Matoszyce, Michalovce, Zarnowiec, Kazimierza Wielki, Chroberz, Chotelu, Koniecmosty, Michalow, Mlodzawy Wielki, Pinczow, Sielec, Wislica, Podlesice en Szreniawa. Elke kamp had tussen de 100 en 1000 gevangenen. Twee kampen waren een uitzondering: Het kamp Chroberz had tijdens de bouwperiode meer dan 30.000 gevangenen en het kamp Mlodzawy Wielki meer dan 20.000 gevangenen.

Het Oberkommando des Heeres (OKH) had twee divisies vrijgemaakt om het gebied tijdens de bouw te bezetten en beschermen: de 154. Reserve-Division en 174. Reserve-Division. Daarnaast werden politieformaties en zogenoemde ‘Ostlegionen’ ingezet om de eerder genoemde divisies in hun rol als bezetter bij te staan. Er waren ongeveer 4900 troepen bij de bouw betrokken.

De stelling bestond uit betonnen bunkers, houten en aarden obstakels, schuttersputjes, loopgraven en anti-tankgrachten. Het Duitse leger legde ook mijnenvelden aan en de stelling werd voorzien van prikkeldraadversperringen.

De OKH Stellung A2 was nog niet voltooid toen het Rode Leger op 2 januari 1945 haar winteroffensief lanceerde.

Op 2 januari 1945 lanceerde maarschalk Ivan Konevs 1e Oekraïense Front een grootscheeps winteroffensief vanuit haar Vistula-bruggenhoofd bij Baranow, in het zuiden van Polen. Maarschalk Ivan Konev coördineerde persoonlijk het offensief tegen de 17. Armee die Kraków verdedigde. Het hoofkwartier van de 17. Armee bevond zich in Nowy Wisnicz, ongeveer 47km zuidoostelijk van Kraków. Terwijl het 60e Leger frontale druk leverde tussen Debica en Jasło op Tarnowa, naderden het 59e Leger en het IV Garde Tankkorps vanuit het noorden en westen. Het 2e Garde en 4e Tankleger boekten die dag 20 km terreinwinst.

Op 6 januari 1945 bezocht Generaloberst Heinz Guderian, de chef van de generale staf van het leger, het hoofdkwartier van de Heeresgruppe A in Kraków om ingelicht te worden over de frontsituatie.

Op 11 januari werd de 359. Infanterie-Division (onder leiding van General Karl Hermann Arndt) opgedragen om vanuit het noordoosten van Tarnow per voet de A1-linie te bezetten en in het slechtste geval de A2-linie. De divisie wist ondanks hevige sneeuw en lage temperaturen (-20 graden) de A2-linie bij Proszowice te bereiken.

Op 12 januari 1945 lanceerde het Rode Leger haar winteroffensief en brak al op de eerste dag door de OKH Stellung A1. Het Duitse leger, verrast door het snel oprukkende Rode Leger, gaf het bevel om de OKH Stellung A2 vanwege haar strategische waarde koste wat kost te behouden. Ondanks dit bevel werd de OKH Stellung A2 al op 15 januari 1945 bij Niegardow doorbroken. Diezelfde avond werden vanuit het noorden en oosten door de Sovjets aanvallen uitgevoerd op Miechow. Het Duitse leger lanceerde een mislukte tegenaanval bij Ciborowice.

De volgende dag braken het 59e en 60e leger door de A2-linie bij de rivier Szreniawa en wisten in korte tijd het aangrenzende gebied te veroveren. Een deel van de linie werd op dat moment nog steeds bezet door de 304. Infanterie-Division. In de dagen die hierop volgden begonnen enkele Duitse formaties zich al richting Kraków terug te trekken. Zo herinnert een ooggetuige zich (die toen nog kind was) dat er lange colonnes Duitsers door Smilowice richting Krakow marcheerden. Hij herinnerde zich in het bijzonder dat de marcherende Duitsers voedsel naar de kinderen gooiden. Ook waren er incidenten van desertie. Zo herinnerde een ooggetuige zich dat er op een avond twee Duitse soldaten voor de deur stonden. Ze confisqueerden burgerkledij en lieten hun militaire tunieken achter. De volgende dag werd het huis doorzocht door Feldgendarmerie.

Op 17 januari werd Proszowice (een belangrijk Duitse bolwerk aan een strategisch kruispunt) veroverd, waardoor de Sovjets de weg naar Krakow openbraken. In die slag zijn, aan beide kanten, een groot aantal soldaten gesneuveld. Die dag gaf het Sovjet-opperbevel (STAVKA) de volgende twee opdrachten aan maarschalk Konev:

• Zijn primaire legereenheden (voorgegaan door het 3e Tankleger) naar Breslau te laten oprukken.
• Het 59e en 60e Leger vanaf zijn linkerflank op te laten rukken naar het industriegebied van Opper-Silezië via de stad Kraków.

Op 20 januari 1945, na vijf dagen strijd, was de gehele OKH Stellung A2 in handen van het Rode Leger. De houten brug bij Brzesko was de laatste brug, die door de Duitsers werd opgeblazen.

Volgens de overleveringen had het Duitse leger weinig zwaar wapentuig beschikbaar voor de verdediging van de A2 Stellung. Toch heeft het Duitse leger de stelling niet zonder slag of stoot opgegeven. Zo heeft een Duitse artillerieformatie op de heuvels langs de Wisla-rivier in de sector Niegardow-Plakowice, ondanks een gebrek aan munitie, meerdere Sovjetaanvallen weten af te slaan. Volgens ooggetuigen was dit te danken aan zeer accuraat artillerievuur. De gevechten om deze heuvels duurden een aantal dagen en werden gekenmerkt door artilleriebeschietingen over en weer. Uiteindelijk werd de strijd beslecht door Sovjet luchtaanvallen op de Duitse posities, waardoor de Duitsers gedwongen waren om in de nacht, in westelijke richting, terug te trekken.

Op 18 januari, omstreeks 4 uur ’s middags, drong het 1e Oekraïense Front door in de buitenwijken van Kraków. De Heeresgruppe A begon die dag met de evacuatie van de 17. Armee uit Kraków.

Lees het artikel over de Slag om Kraków.

Na de strijd werden de dorpen meteen bezet door Sovjetsoldaten, die daar enkele dagen bleven om uit te rusten. In het algemeen hebben de ooggetuigen hier weinig goeds over te zeggen. Zo waren er verschillende incidenten, zoals diefstal (het meest voorkomende), maar ook waren er naar verluidt verkrachtings- en moordincidenten.

Wat de ooggetuigen ook bijblijven, waren de velen lichamen op de velden en in de valleien. Lokale bewoners hebben kort na de strijd de lijken beroofd van hun kleding en persoonlijke bezittingen, waarna ze naakt op karren werden gestapeld. Er werd op dat moment geen onderscheid gemaakt tussen Duitser of Sovjet. De soldaten werden vervolgens op lokale begraafplaatsen zoals die in Stary Brzesko en Proszowice in massagraven begraven. Volgens ooggetuigen lagen er op één veld al zo’n 100 Duitsers tegenover 30 tot 40 Sovjets. Tussen 1946 en 1947 zijn de Sovjet oorlogsdoden op de begraafplaats van Proszowice herbegraven. De Duitse oorlogsdoden werden niet aangeraakt en bleven waar ze lagen. De lokale bevolking werd opgedragen om deze werkzaamheden uit te voeren en stonden onder supervisie van het Rode Leger. De houten bouwwerken van OKH Stellung A2 zijn na de strijd door de lokale bevolking als brandhout gebruikt. Tot op de dag van vandaag is van veel Duitsers de laatste rustplaats niet bekend.

De OKH Stelling A2 is (op de houten constructies na) vrijwel intact gebleven. In de dorpen ten oosten en noordoosten van Krakow zijn velen clusters bunkers te bezichtigen. Deze bunkers zijn vooral van het type ‘Koch’ en Ringstand 58c "Tobruk". Bij het dorpje Proszowice staat een gereconstrueerde Duitse veldstelling.

Ook zijn er in het gebied nog oorlogsgraven te vinden. De Sovjet oorlogsdoden zijn op de volgende begraafplaatsen begraven:

Miechow (227 doden), Proszowice (641 doden), Zebocin (27 doden), Bobin (onbekend), Gawlowek (1) en Dobczyce (17).

Voormalige begraafplaatsen:

Gruszow (overgebracht naar Proszowice), Kuchary (overgebracht naar Proszowice), Plawowice (overgebracht naar Proszowice), Mniszow (overgebracht naar Proszowice) en Marszowice (overgebracht naar Proszowice).

De Duitse oorlogsdoden zijn in de volgende plaatsen begraven:

Zebocin (onbekend), Gruszow (onbekend), Mniszow (onbekend), Szpitary (1), Józefów (onbekend), Jaksice (1), Kąparzow (20+), Krakow (verzamelbegraafplaats) en Siemianowice Slaskie (verzamelbegraafplaats).

Voormalige begraafplaatsen: Stary Brzesko (22: overgebracht naar Siemianowice Slaskie).