Bas Kromhout, redacteur van het Historisch Nieuwsblad, heeft een lijvige en zeer boeiende biografie geschreven over Henk Feldmeijer, een van de topmannen uit de nationaal-socialistische beweging die echter vreemd genoeg bij het grote publiek bijna helemaal vergeten is. Feldmeijer was een van de eerste aanhangers van Anton Mussert, maar radicaliseerde sindsdien steeds meer en werd uiteindelijk een van de meest, zo niet de fanatiekste nazi in Nederland. Hij was ook een vat vol tegenstrijdigheden. Hij geloofde heilig in trouw en discipline, maar leidde zelf een losbandig leven. Hij hield van zijn ouders, vrouw en kinderen, maar had geen seconde berouw als Joden werden vermoord en onschuldige burgers als represaille werden omgebracht. Ook ontbrak het hem aan compassie voor gesneuvelde medestanders. In deze biografie reconstrueert Kromhout stap voor stap hoe Feldmeijer steeds meer radicaliseerde van veelbelovend student tot gewetenloze SS'ers en Nederlands meest gevreesde nazi.

Henk Feldmeijer werd onder de naam Johannes Hendrik Veldmeijer op 30 november 1910 in Assen geboren als zoon van een sergeant-majoor. Die liet in 1915, terwijl elders in Europa de Eerste Wereldoorlog in alle hevigheid om zich heen greep en Nederland dankbaar was dat haar neutraliteit gerespecteerd werd, zijn achternaam veranderen in Feldmeijer om de Duitse oorsprong van de familie tot uiting te laten komen. Dezelfde vader liet er ook weinig misverstand over bestaan dat hij het betreurde dat hij slechts gemobiliseerd werd en niet tot echte actie kon overgaan. In 1928 rondde Henk Feldmeijer de hbs af en ging hij aan de universiteit in Groningen wis- en natuurkunde studeren.

Zijn studie boeide hem echter maar matig. In 1930-1931 onderbrak hij dan ook zijn studie, dit tot groot verdriet van zijn ouders die grote offers moesten brengen om hun enige kind te laten studeren. Hij vervulde in die periode zijn dienstplicht bij de luchtdoelartillerie en werd reserve-officier. Met weinig enthousiasme ging hij daarna opnieuw aan de studie. Toen hij in contact kwam met de pas opgerichte NSB, waarvan hij in september 1932 met stamboeknummer 479 als lid werd ingeschreven, ging hij zijn studie steeds meer verwaarlozen. Zijn werkzaamheden voor de NSB namen al snel bijna al zijn tijd in beslag. Toen hij in 1935 voor zijn kandidaatsexamen zakte, staakte hij zijn studie helemaal en ging hij zich volledig op zijn NSB-lidmaatschap concentreren. Dat lidmaatschap betekende wel dat hij als reserve-officier uit het leger werd ontslagen.

Vanaf 1937 ging hij binnen de NSB steeds belangrijkere functies vervullen. Hij werd eerst bestuurslid van Der Vaderen Erfdeel, een stichting die tot doel had de “Dietse” geest van Nederland te onderzoeken en te bevorderen. Feldmeijer voelde zich aangesproken door de ideologie van de SS, wat bij Mussert op weinig sympathie kon rekenen. Hij ging buiten de NSB-leiding om contacten onderhouden met SS’ers in Duitsland. In 1939 richtten Feldmeijer en Rost van Tonningen, een andere rivaal van Mussert binnen de nationaal-socialistische beweging in Nederland, de paramilitaire Mussert-garde op.

Vlak voor de Duitse aanval op Nederland werden Feldmeijer en enkele andere NSB-prominenten vastgezet en in de meidagen van 1940 meegevoerd naar Frankrijk met als doel hen over te brengen naar Engeland. Een duidelijke indicatie hoe gevaarlijk de toenmalige regering de dan pas 29-jarige Feldmeijer al vond. Hij werd echter na enkele weken bij Calais door de Duitsers bevrijd. Terug in Nederland kreeg hij snel een goede verstandhouding met Hanns Rauter, de hoogste SS’er in Nederland, die hem aanspoorde de Nederlandse SS op te richten, waarvan hij de Voorman werd. Dat bracht Feldmeijer opnieuw in conflict met Mussert. Gedurende de gehele oorlog bleef er binnen de NSB een tweestrijd bestaan tegen enerzijds de Mussert en anderzijds Feldmeijer en Rost van Tonningen. Mussert bleef vasthouden aan het idee van een autonoom Nederland met hem als leider, maar functionerend onder een Germaanse nationaal-socialistische paraplu met Adolf Hitler als absolute leider. Feldmeijer streefde naar een opgaan van Nederland in het Groot-Germaanse Rijk, dat geheel onder Duitse hegemonie zou staan en waarbinnen dus geen behoefte meer zou zijn aan een partij als de NSB.

Feldmeijer had als opdracht te zorgen dat de Nederlandse SS het voorportaal werd voor de Waffen-SS, ofwel te zorgen dat zoveel mogelijk Nederlanders vochten aan het oostfront. Geheel in lijn met de ideologie gaf hij zelf het voorbeeld. In 1941 diende hij bij de Leibstandarte-SS Adolf Hitler in de Balkan en in 1942-1943 bij de SS-divisie Wiking in Rusland. Hij ontving hiervoor onder meer het IJzeren Kruis. Terug in Nederland leidde hij in 1943 het Sonderkommando-Feldmeijer, dat via de Aktion Silbertanne verantwoordelijk was voor represailles op Nederlandse burgers na aanslagen door het verzet. Begin 1945 kreeg Feldmeijer het bevel over een bataljon van Landstorm Nederland. Op weg naar het front werd zijn auto op 22 februari 1945 bij Raalte door een geallieerd jachtvliegtuig beschoten, waarbij Feldmeijer omkwam. Hij werd tot 26 februari 1945 in paleis Het Loo te Apeldoorn opgebaard, omgeven met alle denkbare symbolen van het Duitse nationaal-socialisme en een permanente SS-erewacht.

Kromhout slaagt er uitstekend in een beeld te schetsen van de historische en sociale achtergrond die ervoor zorgden dat Feldmeijer en vele leeftijdsgenoten zich aangetrokken voelden tot de nationaal-socialistische beweging. De auteur laat ook zien hoe hij karakterologisch haast voorbestemd leek om in de loop der jaren steeds meer te radicaliseren om uiteindelijk, terwijl geestverwanten al volop bezig waren een veilig onderkomen te vinden, opnieuw voor Duitsland onder de wapenen te gaan. Een zekere dood tegemoet, maar met de wetenschap dat overleven als militair met grote waarschijnlijkheid een doodstraf voor een Nederlandse rechtbank zou betekenen. “Toen Feldmeijer op 22 februari 1945 richting het Maasfront reed, was hij bereid het voorbeeld van de martelaren van Stalingrad te volgen en zijn leven op te offeren. Zijn dood kwam slechts iets eerder dan voorzien”, is dan ook het terechte slotakkoord.

In zijn Conclusies en Veantwoording geeft Kromhout ook goed aan waarom deze biografie van Feldmeijer belangrijk is, waarbij hij aanstipt dat dit soort biografieën altijd het gevaar meebrengt dat de auteur ervan wordt beticht dat hij een soort monument voor zijn “held” wil oprichten. Bij goede schrijvers is er inderdaad altijd het gevaar dat men ook bij personen waartegen men eigenlijk alleen maar weerzin zou moeten voelen, in de loop van het boek soms gaat meeleven. Vooral bij de meeslepende beschrijvingen van de ervaringen van Feldmeijer en zijn beide strijdmakkers, Peter Kooyman en Jan van Efferen, aan het Russische Front doet zich dat voor. Een licht medeleven dat snel verdwenen is als Feldmeijer terug in Nederland is en zich weer helemaal op allerlei interne NSB-aangelegenheden werpt.

Juist in die interne aangelegenheden zit het grote belang van dit boek. In het algemeen worden de NSB en haar sympathisanten nogal makkelijk gezien als één homogene en eensgezinde beweging. Gedetailleerd gaat Kromhout in op de diverse conflicten tussen Mussert en Feldmeijer, als belangrijkste vertegenwoordigers van de twee hoofdstromen op nationaal-socialistisch gebied. Daaruit komt ook haarscherp naar voren waarom Hanns Rauter en Heinrich Himmler niet Anton Mussert of Meinoud Rost van Tonningen, maar Henk Feldmeijer zagen als de toekomstige Leider binnen het Nederlandse deel van het Groot-Germaanse Rijk. De auteur laat zien welke belangrijke rol Feldmeijer speelde in de geschiedenis van de NSB en het bezette Nederland. Een tot op heden ten onrechte onderbelichte rol.