Arthur Seyss-Inquart symboliseert meer dan wie ook de Duitse bezetting in Nederland tussen 1940 en 1945. Seyss-Inquart, op 22 juli 1892 geboren in het dorpje Stannern in Moravië dat toen nog deel uitmaakte van Oostenrijk-Hongarije, behoorde aanvankelijk tot de gematigde vleugel van de Oostenrijkse nazi's, maar in de loop van de oorlog ontpopte hij zich steeds meer als een hardliner. In 1938 werd hij onder grote druk van Adolf Hitler benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken in het Oostenrijkse kabinet van Kurt Schuschnigg. In datzelfde jaar speelde hij ook een belangrijke rol bij de Anschluss van Oostenrijk bij Duitsland en werd hij aansluitend benoemd tot rijksstadhouder van het geannexeerde Oostenrijk (Ostmark), wat hij bleef tot eind april 1939. In mei 1940 wordt hij Reichskommissar für die besetzten niederländischen Gebiete, een overplaatsing die door velen werd gezien als een degradatie omdat Seyss-Inquart binnen de nazipartij als te gematigd werd gezien om de "joodse problematiek" in Wenen goed op te kunnen lossen.

In Nederland probeerde hij eerst met zachte hand de bevolking voor het nationaal-socialisme te winnen, maar na de Februaristaking in 1941 werd hij steeds harder en fanatieker. Hij was verantwoordelijk voor de deportatie van meer dan honderdduizend Joden naar de concentratiekampen en vernietigingskampen. Daar had hij als nationaal-socialist en antisemiet geen enkele moeite mee. Toch heeft hij bij Himmler enige malen (zwakjes) bepleit de jacht op Nederlandse Joden te verminderen en in plaats van deportatie naar de Oost-Europese concentratiekampen de Joden hier te concentreren in de kampen Vught en Westerbork, plus in twee wijken in Amsterdam. Het argument daarvoor was dat de Jodenvervolgingen tijdens de oorlog alleen maar tot onnodige onrust onder de bevolking en tot verstoring van de economische productie zouden leiden. Hij verzette zich echter niet daadwerkelijk tegen zijn superieuren, vermoedelijk uit carrièrezucht en opportunisme, gepaard aan het besef dat het vernietigingsproces niet te stoppen was. Hij werd bij het Proces van Neurenberg ter dood veroordeeld, een straf die op 16 oktober 1946 in Neurenberg werd uitgevoerd.

De Eindhovense amateurhistoricus Wilco Gieling heeft een biografie geschreven over deze man, waarvoor hij twee jaar lang veel bronnenonderzoek heeft gedaan. Als motivatie voor het onderwerp noemt Gieling dat over Seyss-Inquart nog niet zo veel geschreven is. Hij laat weten te hopen dat het boek gelezen zal worden door een breder publiek, waaronder ook mensen die bijvoorbeeld geïnteresseerd zijn in geschiedenis en Tweede Wereldoorlog. In een persverklaring wordt er aan toegevoegd dat het boek eigenlijk geen biografie is, maar erg prettig leesbaar is en weghapt als een roman. Of dat laatste voor historici een aanbeveling is, valt te betwijfelen.

Is het nu wel of niet een biografie? Een biografie is een non-fictie verhaal waarin het werkelijke leven van een werkelijk bestaand persoon wordt beschreven om zo een beter inzicht te geven in de persoonlijkheid en het karakter van de beschreven persoon en zijn maatschappelijke, historische, wetenschappelijke of andere betekenis. Om maar met de deur in huis te vallen: dit boek is geen biografie van Arthur Seyss-Inquart. We worden via het boek van Gieling namelijk zo goed als niets wijzer over de gedachtenwereld van de Oostenrijker. Het boek geeft voornamelijk een chronologische opsomming van de gebeurtenissen in de jaren 1940-1945 in Europa in het algemeen en Nederland in het bijzonder. Dat alles wordt gelardeerd met een beknopte beschrijving van de jeugdjaren van Seyss-Inquart, zijn studietijd en aansluitende carrière als jurist, zijn activiteiten in de Oostenrijkse nationaalsocialistische partij en vooral zijn bezigheden in Nederland gedurende de oorlogsjaren. Dat laatste behelst vooral de aanduiding waar Seyss-Inquart vertoefde toen een bepaalde gebeurtenis plaatsvond, welke beleidsmaatregelen hij toen nam en wat het effect daarvan was. De motivatie en emoties die ook de stoïcijnse Seyss-Inquart bij dat alles heeft gehad, komen echter slechts zelden aan de oppervlakte. Het innerlijk van de man blijft een even groot mysterie als voordat we dit boek lazen.

Vergelijk dat eens met de biografie die Henk Neuman al in 1967 over dezelfde persoon onder de al even fantasievolle titel "Arthur Seyss-Inquart" (blijkbaar nodigt de man uit tot saaie boektitels) schreef. Nog steeds een uitstekend boek waarin we wel deelgenoot worden gemaakt in de innerlijke wereld van Seyss-Inquart. Een boek ook dat niet zoals Gieling doet een bestaand zwart-wit beeld over de man steeds maar weer herhaalt, maar gaandeweg een fascinerend portret schetst van de man. Iemand die niet voor niets als saai en afstandelijk te boek staat, maar ook als een groot intellectueel die in staat was haarscherp de oorlogssituaties, de omstandigheden en zijn eigen positie in het geheel te analyseren. Natuurlijk ligt ook bij Neumann het accent op de oorlogsmisdaden waaraan Seyss-Inquart zich schuldig heeft gemaakt, maar hij beschrijft hem niet als de stereotype nazi-beul. Hij komt bij Neumann namelijk ook naar voren als een liefhebbende echtgenoot en bezorgde vader, als een groot natuurliefhebber (zijn manke been die zorgde voor zijn bijmaan "Zes-en-een-kwart" dankte hij aan een ongeluk bij het bergbeklimmen), als een liefhebber van cultuur en zowaar als iemand die over een vleugje humor lijkt te beschikken. Het is allesbehalve een lofzang op de Oostenrijker, wel een eerlijk portret waarin hij steeds minder een mysterie en steeds meer een mens van vlees en bloed wordt. Kortom: wilt u echt een biografie van Seyss-Inquart lezen, probeer in het antiquariaat het boek van Neumann te bemachtigen.

Het boek van Gieling is echter zeker wel nuttig voor al degenen die geïnteresseerd zijn in de Tweede Wereldoorlog en in sneltreinvaart willen weten hoe de jaren 1940-1945 in Nederland zijn verlopen. Het boek geeft een compact chronologisch overzicht van de belangrijke gebeurtenissen, waarbij bondig de centrale boodschap en de relevante hoofdpersonen wordt gegeven. Dat alles inderdaad geschreven met een vlotte pen. Waarbij vanuit die optiek het niet hinderlijk is dat steeds wordt aangegeven hoe de hoogste vertegenwoordiger van het Duitse gezag op die gebeurtenissen reageerde of op andere te verwachte activiteiten anticipeerde. Voor zo'n algemeen beeld van Nederland in de Tweede Wereldoorlog is het best een aardig boek. Het heeft dan simpelweg een verkeerde titel. Maar of dat ook de bedoeling van de auteur was?