Nog regelmatig zijn er klanken in de samenleving te horen dat de Holocaust nooit heeft plaatsgevonden. De verslagen van ooggetuigen en overlevenden blijven daarom belangrijk om de waarheid te tonen. Iedere keer opnieuw laten dit soort verslagen de gruwelijkheden zien die vele mensen hebben moeten ondergaan gedurende de oorlogsjaren. Leny Boeken-Vellema was één van hen; zij heeft het echter overleefd. En ondanks het lot dat zij moest ondergaan, enkel omdat ze Joods is, is zij strijdbaar gebleven. Tot op de dag van vandaag probeert zij aan de hand van haar ervaringen nieuwe generaties deelgenoot te maken van hetgeen zich in de concentratiekampen heeft afgespeeld. Met het doel dat deze misdaden voorgoed tot het verleden zullen behoren. Voor de latere generaties heeft de omvang van de Holocaust en het enorme leed dat daarmee gepaard ging immers steeds minder betekenis gekregen. Tijdens één van de jaarlijkse reizen georganiseerd door het Nederlandse Auschwitz Comité naar Polen ontmoette ze Ben Nijhuis. Gefascineerd door deze vrouw en de missie die zij zich voor ogen heeft gesteld, besloot hij haar levensverhaal op te schrijven. Als docent Geschiedenis en Mens & Maatschappij zag Nijhuis een unieke gelegenheid om de publicatie te gebruiken als aanvulling op het lesmateriaal over de Tweede Wereldoorlog. Het resulteerde in het boek “Breekbaar, maar niet gebroken”.

Leny Vellema genoot als jong meisje, samen met haar broertje Andries, van een zorgeloze jeugd in Amsterdam. Door haar ouders werden de berichten over de op handen zijnde oorlog ver van de kinderen gehouden. Al bleven ze niet geheel onwetend. De Februaristaking brak uit en ook de gele ster werd verplicht. Ook de geruchten over kamp Mauthausen deden al snel de ronde. In 1942 werd daarom door vader Vellema besloten dat de familie moest onderduiken. Ze kregen hierbij hulp van Leny’s verloofde, René. Er moest regelmatig gewisseld worden van adres. Omdat er op het nieuwe onderduikadres geen plaats genoeg was voor het hele gezin Vellema werd Leny gescheiden van haar ouders en broertje. Ze kwam terecht in Zeist. En daar begon voor Leny de eenzaamheid die haar de rest van de oorlog zou achtervolgen en zelfs ook nog een tijd na de bevrijding.

Na verraden te zijn, werd Leny samen met de andere onderduikers op dat adres opgepakt en naar Amsterdam gebracht. Onder andere tijdens haar verblijf in Amsterdam en het daaropvolgende transport naar Auschwitz deden zich nog wel kansen voor om te vluchten, maar Leny maakte daar geen gebruik van, omdat ze niet wist waar ze na haar ontsnapping naar toe moest. Bovendien vond ze het gevaar te groot, want ze was bang dat ze opnieuw opgepakt zou worden. Dus koos ze er liever voor om haar lot te ondergaan,wat dat ook mocht zijn, want van de uitroeiing van de Joden was ze toen nog niet op de hoogte. Haar nieuwe bestemming werd kamp Westerbork. Voor Leny was deze plek een onbekend begrip. Westerbork had toen nog niet die betekenis die later bekend werd, namelijk als doorgangskamp naar de vernietigingskampen. In eerste instantie werd het voorgesteld als een werkplek waar gezinnen bij elkaar zouden blijven. Velen zagen het kamp als een plek waar ze familie en vrienden zouden weerzien.

Aangekomen in kamp Westerbork kwam Leny echter terecht in een strafbarak waar Joden zaten die opgepakt waren op een onderduikadres. Zij kregen een slechtere behandeling dan de andere Joden. Uiteindelijk zou Leny de resterende oorlogsjaren in nog twee andere kampen doorbrengen, te weten Auschwitz en Kratzau, in voormalig Tsjecho-Slowakije. Ze verbleef daar tot de bevrijding door Mongoolse soldaten in dienst van Rode Leger. Erg mager en ziek keerde ze huiswaarts. Terugkomend in Nederland moest ze zien een nieuw leven op te bouwen zonder hulp van familieleden, omdat die allemaal in Auschwitz waren omgekomen. Desalniettemin slaagde ze erin om weer te werken aan een nieuwe toekomst. Door alle ervaringen was haar geest toch niet gebroken.

“Breekbaar, maar niet gebroken” valt op door zijn eenvoudige en nuchtere toonzetting. Er is geen gebruik gemaakt van overdadige emoties. Niettemin hebben sommige gebeurtenissen, juist door deze zakelijke aanpak, een beklemmende werking op de lezer. Zoals de treinreis naar Auschwitz. Op indringende wijze wordt verhaald hoe afgrijselijk de sfeer was in de wagons waar veel te veel mensen, gedurende drie lange dagen, dicht op één gepropt stonden zonder eten of drinken. Ook de beschrijving van hoe ze op een dag in Kratzau door de bewaaksters werd mishandeld, is aangrijpend. Leny dacht toen terug aan haar overleden broertje, die op die bewuste dag 18 jaar zou zijn geworden. De emoties werden haar teveel en dat leidde tot stokslagen van één van de bewaaksters. Bijzonder is haar beschrijving van het moment waarop ze een medische proef van Dr. Jozef Mengele onderging. De arts was inmiddels uit Auschwitz gevlucht voor de oprukkende Russen. Voelbaar is de angst van Leny toen haar buik werd ingesmeerd met een vreemde zalf. Er werd haar niets verteld over die behandeling, noch waartoe die diende. En zo zijn er nog wel een paar voorbeelden op te noemen van beschreven gebeurtenissen die de afschuwelijkheid van de Holocaust weergeven.

Met dit persoonlijke verhaal van Leny Boeken-Vellema is Nijhuis er zonder meer geslaagd in zijn opzet om met dit boek een bijdrage te leveren aan het bestaande lesmateriaal op scholen. Op een vlot leesbare, maar zorgvuldige wijze, wordt de leerling geïnformeerd over het noodlot dat iedere willekeurige Joodse man of vrouw die niet kon vluchten of veilig onderduiken, ten deel viel tijdens het nazibewind. Ook voor diegene die zich meer wil verdiepen in deze materie over de concentratiekampen, maar daar toch nog enige terughoudendheid over voelt, vormt het boek zeker een goede inleiding tot de reeds bestaande uitgebreidere literatuur. Juist vanwege zijn beknopte en directe schrijfstijl. Ook dit boek vormt een overtuigend, niet te ontkennen bewijs van de gruwelijkheid van het lot van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.