Gifford B. Doxsee, ervaringen van een krijgsgevangene

Het dagelijkse werk in de “Königs Maltfabrik” gedurende onze eerste weken in Dresden was achteraf beschouwd de meest aangename ervaring van onze gevangenschap. De Duitsers hadden het grootste gedeelte van de moutfabriek omgebouwd voor de productie van ersatzkoffie. Mijn taak bestond voornamelijk uit fysieke inspanning in de vorm van het lossen van vrachttreinen met graan en andere grondstoffen als deze aankwamen op het speciale spoorgedeelte dat naar het fabrieksterrein afgetakt was. Meestal werkte ik echter op de bovenste verdieping (de vierde) van de fabriek aan de zakkenmachine. Het graan dat ondergronds werd opgeslagen totdat het benodigd was, werd naar de bovenste verdieping gezogen door middel van vacuümpijpen die door de verschillende verdiepingen liepen. Een andere krijgsgevangene en ik stonden aan de zakkenvulmachine met juten zakken, elk met een inhoud van een schepel graan. [1 bushel = 1 schepel = ca 36 liter. Red.] Een regelschuif zorgde ervoor dat het graan in de ene of in de andere zak stroomde. We wisselden het vullen van de zakken zodanig, dat terwijl de ene zak volliep de ander de zijne op een karretje op wielen naar de opslagplaats ergens anders in dezelfde ruimte bracht. Mijn collega aan deze machine was Tom Jones, een jongeman uit Atlanta, Georgia, een toegewijde Zuidelijke Baptist, voor wie ik diepe achting en respect koesterde. Ik heb slechts eenmaal een kerstkaart van hem gekregen na de oorlog, als reactie op mijn brief aan hem. Ik vraag me nog vaak af hoe het hem gegaan is in latere jaren.

Onze voorman in de moutfabriek was lid van de Duitse nazipartij, over de 60, kort, pezig, sterk, toegewijd en volledig doordrenkt met de Duitse werkethiek. Als ik ooit zijn naam al geweten zou hebben, ben ik die allang weer vergeten. Hij behandelde Tom en mij redelijk en we gingen kalm en efficiënt door onze routinehandelingen en gaven hem nooit een reden het ons lastig te maken. Maar we moesten ook werken met een oudere Duitse Jood, Altman. Altman kreeg net zoals wij uitsluitend routineklussen die voornamelijk bestonden uit het verslepen van de gevulde zakken uit hun tijdelijke opslagplaats naar buizen waardoor het graan op een lagere verdieping stortte. Daar werd het gemengd met andere ingrediënten om dan geroosterd te worden boven een brander en vermalen tot ersatzkoffie. Onze voorman had Altman een diepe angst aangejaagd door hem regelmatig te trappen, te slaan en constant tegen hem te schreeuwen. Altman placht, als hij zo bejegend werd, in elkaar te krimpen en beginnen te schokken van pure angst, zijn hele lichaam verkrampt. Nooit in mijn hele leven heb ik ooit een menselijk wezen zo verschrikkelijk bang gezien voor een ander mens. Dit was voor mij persoonlijk mijn naaste contact met de Holocaust en de uiterste en uitzichtloze angst die het de hulpeloze Joden oplegde!

De “König Fabrik” die voornamelijk ‘koffie’ produceerde van geroosterd graan met suikerbietenpulp en cichorei, maakte ook nog een kleine hoeveelheid zoete moutsiroop, haar belangrijkste product van voor de oorlog. Deze siroop werd in reusachtige vaten gekookt in onze hoek van de fabriek. Daarna werd het in glazen potten van een liter en van anderhalve liter gebotteld. Deze werden voorzien van verzegelde deksels en daarna in kartonnen dozen van elk 12 potten verpakt. Voornamelijk Duitse burgers, alleen vrouwen, waren belast met het maken en verpakken van de siroop. Zij waren sympathieke wezens die zich goed de ernst van onze hongertoestand konden indenken. Dit, ondanks het feit dat wij bij König er beter aan toe waren dan onze medegevangenen die elders te werk waren gesteld. Wij kregen tenminste elke dag op het middaguur een kom behoorlijke, hete soep of stamppot. Hetgeen zij moesten missen. Dus deze vriendelijke Duitse dames draaiden zich wel eens om als ons werk ons door de kookruimtes voerde. Bij zo’n gelegenheid waren we in staat een lepel in de kokende stroop te dompelen, het af te laten koelen en dan die kleverige substantie op te likken hetgeen de viscositeit van honing had die onze maag verwarmde en ons dat beetje extra energie gaf die nodig was om te willen blijven leven.

Bij hoge uitzondering kon een van de 15 die in onze werkploeg bij König zat, weleens een volle pot siroop uit de verpakkingskamer verduisteren en die deelde dan de op slinkse wijze verkregen inhoud met ons in een afgelegen hoekje van de fabriek. We liepen altijd een groot risico, zowel bij het achterover drukken als bij het nuttigen van de siroop want dat was natuurlijk ten strengste verboden. Eens werd ik betrapt door de nazi-voorman terwijlik mijn lepel wegstopte en ik trok wit weg van angst, eenzelfde fysieke afstraffing verwachtend die hij dagelijks aan Altman uitdeelde. Hij schreeuwde zijn woede uit, vertrokken van venijn en haat, maar hij vermeed het me te slaan en nadat hij weer was gekalmeerd, was het incident vergeten en voorbij!

Maar al te spoedig werd de fabriek gesloten door de brandbommenregen die over Dresden werd uitgestrooid, niet door een directe treffer maar omdat de railverbinding die de voorraden aanvoerde en de producten afvoerde, vernietigd was. En omdat de woningen van de arbeiders voor het overgrote deel ook verwoest waren waardoor ze niet meer op hun werk verschenen.

Ik wil nog een laatste punt maken betreffende de König moutfabriek. En dat is het bewijs van de kundigheid van het Duitse management om arbeidsinzet van onwillige arbeiders uit te buiten. Er moeten wel meer dan 100 mensen gewerkt hebben voor König gedurende de maand dat ik daar tewerk gesteld was. Vijftien van ons waren Amerikaanse krijgsgevangenen, ongeveer twee dozijn bestond uit Duitse vrouwen, voornamelijk van boven de 50 en 60, die met de siroopverwerking en -verpakking bezig waren. Nog een stuk of zes waren oudere Duitse mannen, zoals onze voorman, die opzichter waren of deel van de directie vormden. Alle anderen waren arbeiders uit alle uithoeken van Europa, voornamelijk burgers, maar ook met inbegrip van krijgsgevangenen van andere nationaliteiten dan de onze. Dat waren Polen, Denen, Fransen en andere nationaliteiten die ik me niet meer herinner. De meeste van deze groepen waren beperkt tot een man of vijftien van dezelfde nationaliteit. We kenden allen wel een paar woorden gebroken Duits waarmee de meest fundamentele communicatie werd gevoerd, maar niemand van ons sprak vloeiend Duits. Dus hadden we ook geen gemeenschappelijke taal waarin we zouden kunnen samenzweren of een plan maken voor enige vorm van opstand of verzet, laat staan dat uitvoeren. De Duitsers hadden de onderdrukten zeer deskundig door verdeling onderworpen. Aan het einde van de oorlog, in mei 1945, waren er 11 miljoen slaven die de economie van Duitsland draaiend hielden: slavenarbeiders uit alle delen van Europa, inclusief al die krijgsgevangenen die in Duitse handen gevallen waren. Wij verrichtten slavenarbeid in de mijnen, in de bossen, in de fabrieken maar ook op het land als boerenarbeider. Zonder onze spierkracht en bijdrage aan de productie zou de Duitse economie al veel eerder krakend tot stilstand zijn gekomen. Bedenk maar eens: 11 miljoen slaven op een totale bevolking van niet meer dan 80 miljoen in “Grossdeutschland” zoals gecreëerd door Hitler tussen 1936 en 1943! Wat een genie! En ondanks de vijandigheid van die slavenarbeiders was er werkelijk geen enkel alternatief dan mee te werken in onze dagelijkse sleurbaantjes, altijd onder de onmiddellijke bedreiging van de doodstraf of excessieve bestraffing.

Tijdens de nacht van het bombardement maakten de bewakers ons tweemaal wakker, eenmaal voor middernacht en eenmaal daarna en voerden ons in het gelid een paar honderd meter van onze onderkomens op het slachthuisterrein vandaan naar een pakhuis aan de rand van het terrein. Dit gebouw verhief zich enkele verdiepingen boven de grond en had ook tenminste twee volledige etages ondergronds. Onze bewakers duwden ons naar de laagste verdieping, in een koelruimte twee etages onder de grond. We bevonden ons in een wel zeer ongebruikelijke schuilkelder terwijl de Royal Air Force-vliegtuigen die nacht Dresden het allerzwaarste bombardement toedienden dat enige stad ooit te verduren had gekregen. De verwoesting overtrof zelfs die, die werd aangericht in Hiroshima of Nagasaki, hoewel het Amerikaanse volk zich daar niet van bewust was tot bijna twintig jaar na de oorlog. De omvang van de vernietiging van Dresden was een van de best bewaarde geheimen van de Amerikaanse regering, niet alleen tijdens de oorlog maar ook nog jaren daarna. Uiteindelijk kwam de waarheid aan het licht. Het wordt verhaald op een overtuigende manier door David Irving*, een Britse wetenschapper in “The Destruction of Dresden.” En ook in een hoofdstuk van “The last Hundred Days” door John Toland. Vrijwel het gehele centrum van Dresden was totaal platgegooid en niet één enkel gebouw was overeind blijven staan in een gebied van tientallen vierkante kilometers. Alleen de voorsteden en de uiterste randen van de stad ontkwamen aan de totale vernietiging. Meer dan 130.000 inwoners van de stad verloren hun leven tijdens de bombardementen van die nacht en de volgende dag. Dit kan vergeleken worden met de ongeveer 71.000 slachtoffers in Hiroshima (latere tellingen brachten de aantallen slachtoffers in Dresden terug naar minder dan 100.000). Maar ook dan nog vertegenwoordigde dit getal slechts tien procent van de totale bevolking van circa 1.300.000 in die dagen, want het normale aantal inwoners was vrijwel verdubbeld door de komst van vluchtelingen uit andere delen van het land, vooral uit die gebieden in het oosten die zich op de weg van de oprukkende Russische legers bevonden.

Nadat het ‘alles-veilig’ signaal had weerklonken tegen 03.00 op woensdagochtend 14 februari 1945, wekten de bewakers ons weer en dwongen ons terug te klauteren naar de begane grond. Daar werden we een onvergetelijk schouwspel gewaar: de hele stad Dresden die overal om ons heen aan alle kanten in brand stond in die vuurstorm die zo plastisch beschreven wordt door John Toland en anderen. De bewakers lieten ons zien dat het gebouw boven ons door brandbommen getroffen was en in lichterlaaie stond. Hun vrees, dat we in groot gevaar hadden verkeerd om te komen door verstikking aangezien alle zuurstof door de vlammenzee boven ons weggezogen werd, was zeer terecht. Ze hadden een grote kar geregeld, zo een die normaal door een stel paarden of ossen getrokken moest worden, waarin we onze schamele bezittingen gooiden en die we op eigen kracht nu moesten duwen. We begaven ons van het hart van de vernietigde stad naar het Zuid Afrikaanse gevangenisterrein, een aantal kilometers naar het zuidwesten, een stuk buiten de stad langs de autoweg naar Kesselsdorf en Chemnitz (tegenwoordig Karl-Marx Stadt). We sjorden en sleepten de reusachtige, onhandige kar meter voor meter voort tussen de bomkraters en onder bungelende elektriciteitsdraden door waarvan je niet wist of er stroom op stond of niet. Na zes tot acht uur van ongelooflijk zware voortgang die tot een toppunt kwam toen de kar tegen een helling op moest voor de laatste vijf of zes kilometer tot onze bestemming, bereikten we het Zuid Afrikaanse kamp. We werden ondergebracht bij een onwillige en noodgedwongen gastvrije groep gevangenen die zich al in Duitsland bevonden sinds de Noord Afrikaanse campagnes van jaren her. Ze hadden al een tekort aan ruimte voordat we arriveerden en werden nu door de Duitse bewakers gedwongen om met de helft van die ruimte genoegen te nemen door een hele barak te ontruimen om plaats voor ons te maken. Ofschoon ze absoluut geen andere keus hadden, gaven ze zich niet bijster veel moeite om ons welkom te heten. Echter uiteindelijk waren ze vriendelijk genoeg om ons te accepteerden en bleken na verloop van tijd toch niet de beroerdsten. Jaren later kwam ik erachter dat een beroemde Zuid Afrikaanse volkenkundige, die inwoner van de United States was geworden en professor in de antropologie was aan de Universiteit van Berkeley, zich tussen die groep had bevonden die gevangen was gemaakt bij Tobruk en naar Dresden was gestuurd. Het was David Brokensha en op een goed moment hebben we een gelegenheid gevonden om samen deze tijden nog eens door te nemen.

* [De schrijver schreef dit verslag voordat David Irving negatief in de publiciteit kwam, onder andere als ontkenner van de Holocaust waarvoor hij in 2006 in Oostenrijk drie jaar gevangenisstraf kreeg. Irving schatte het aantal slachtoffers eerst op 100.000 tot 250.000. Dit stelde hij vervolgens bij naar beneden (50.000 - 100.000) , maar tegenwoordig wordt het aantal slachtoffers door historici lager ingeschat. Richard J. Evans, een bekende Britse onderzoeker van nazi-Duitsland, schat het aantal slachtoffers tussen de 25.000 en 35.000. Fred Taylor, de Britse schrijver van het boek "Dresden" (2004), schat het aantal op 25,000 tot 40,000. Red.]

Zodra we een beetje ingeburgerd waren bij de Zuid Afrikanen aan de Kesselsdorfer Strasse moesten we dagelijks het centrum van Dresden inmarcheren om puin te ruimen. Vanaf die tijd werden we niet langer in kleine groepen van 10 tot 15 man verdeeld maar brachten de bewakers ons met alle 150 man naar een enkele straat. Daar moesten we van de vroege morgen tot de late avond stenen, brokken en stof van het midden van de straat wegruimen en naar de kant van de weg op de stoep opstapelen, zodat voertuigen en trams ooit weer eens door de stad zouden kunnen rijden. Zelfs onder onze tanende energie en zonder dat ook maar iemand van ons werkelijk krachtig werk kon verzetten, met z’n 150-en tewerkgesteld slaagden we erin om een aanzienlijk stuk te ruimen in dagen van 8 tot 10 uur.

Gedurende deze weken leken we een soort stilzwijgende verstandhouding met onze bewakers op te bouwen, de meeste van hen waren boven de 50 of 60, te oud voor frontdienst, mannen die een familie hadden en menigeen herinnerde zich de Eerste Wereldoorlog. Deze bewakers waren voor het merendeel geschikte kerels en naarmate ze ons wat beter leerden kennen werden ze wat soepeler en meegaander. Ze onderkenden wel degelijk ons voortdurende gebrek aan eten en zagen in dat de bevoorrading was geslonken na het bombardement op de stad. Gedurende deze weken van eind februari en maart waren onze broodrantsoenen geheel afkomstig van de broodvoorraad die voor het bombardement was gebakken en dus geleidelijk aan vol zat met schimmel. De enige manier om dat beschimmelde brood te eten was door het te toasten boven de kachel of op de kachelpijpen in onze barak

Maar goed, ondanks de heftige bommenschade waren er toch maar een paar van die stevig gebouwde Duitse huizen totaal vernietigd. Toen het dak en de muren instortten vielen de brokstukken meestal op de begane grond die vaak stevig genoeg was om dat enorme gewicht te dragen. Vandaar dat het mogelijk was om, wanneer iemand over de berg puin naar de achterkant van het gebouw klauterde, daar de onbeschadigde gewelven binnen te gaan via de gang en trap vanuit de tuin of de binnenplaats naar de kelder. In de meeste huizen hadden de ijverige Duitse huisvrouwen wel fruit en groenten geweckt en bewaard in de voorraadkasten in die kelders. Hoewel, puur technisch gesproken, volgens het oorlogsrecht het stelen van zelfs ook maar de kleinste hap eten een vorm van plunderen genoemd kon worden waarop de doodstraf stond, waren we dermate desperaat op zoek naar voedsel dat elke verleiding om te eten ons geweten of iedere angst voor straf overstemde. Daarnaast leek de houding van wederzijds begrip ertoe te leiden dat de bewakers de andere kant uitkeken als we voedsel aten zo lang als we dat deden in de kelders waar we het eten hadden gevonden en met dien verstande dat, wanneer we iets anders vonden dan voedsel, we dat absoluut niet zouden meenemen, maar in plaats daarvan deze vondsten aan de bewakers zelf zouden melden. Deze regeling werkte goed gedurende enkele weken en ieder van ons profiteerde ervan door enkele calorieën extra per dag in te nemen door heimelijk lepels vol ingemaakte snijbonen,erwten, peren, pruimen enzovoort naar binnen te schrokken.

Op een dag in maart echter bepaalde het noodlot dat er een abrupt einde aan onze gemoedelijke verstandhouding met de bewakers kwam. De gevangene die in december in Mühlberg de overjas met het stempel USSR erop had gekregen, was te inhalig geworden. Hij was niet langer tevreden met een paar haastige happen van ingemaakt voedsel uit de kelderkasten. Liever probeerde hij brutaalweg een literpot met bruine bonen in zijn jaszak te stoppen om die avond op zijn gemak te verorberen in de barak. Op het moment dat hij van de tuin naar de straat over de top klauterde over de puinhoop van wat ooit een statig Duits rijtjeshuis was geweest, kwam er een groep SS-stoottroepen langs om een van de regelmatig voorkomende onaangekondigde inspecties te houden. Ze kregen deze knaap in de gaten die zijn veldjack op een verdachte manier over zijn voorarm had gedrapeerd. Ze hielden hem staande en inspecteerden zijn jack, vonden de pot met bonen en noteerden zorgvuldig de identiteit van de gevangene die aldoende de regels van het oorlogsrecht met betrekking tot plundering had geschonden. Niets gebeurde er die avond. De soldaat keerde met de rest van ons terug naar het terrein van de Zuid Afrikaanse gevangenen, zonder zijn pot met bonen. Maar de volgende ochtend, toen we als gebruikelijk werden geteld tijdens het appel voor het ontbijt, werd onze onfortuinlijke kameraad uit het gelid gehaald en weggeleid. Enkele dagen later ’s ochtends werden vier andere gevangenen bij naam genoemd en op eenzelfde manier meegenomen. Die avond kwamen de vier terug, met spierwitte gezichten vertelden ze ons het meest trieste verhaal dat we ooit hadden gehoord. Ze waren naar het centrum van Dresden geëscorteerd. Daar troffen ze de man die betrapt was met de pot bonen aan. Zij vernamen dat hij voor een speciale militaire rechtbank was verschenen, schuldig was bevonden aan plundering en ter dood veroordeeld was. Het vuurpeloton was opgeroepen. De vier werd toen opgedragen een graf te graven en van opzij toe te zien bij de executie en daarna het lichaam in het graf te leggen en hun medegevangene te begraven. Het was niet alleen dit, maar er kwam nog bij dat de Duitsers zeer zorgvuldig al onze gegevens hadden nageplozen om vast te stellen wie van ons 150 uit dezelfde stad kwamen of wie de beste vrienden waren geweest van de veroordeelde. Zij pikten er precies die vier man uit die het meest aangedaan zouden zijn door getuige te zijn van zijn executie en hem daarna te begraven. Natuurlijk was het de bedoeling dat de vier zorgvuldig alle details zouden vertellen aan ons om zeker te stellen dat er geen plundering meer zou plaatsvinden in onze groep. De opzet werkte! Ondanks onze honger was dat het einde van onze stiekeme consumptie van ingemaakte groenten of fruit. Vonnegut suggereert dat het Edgar Derby was die door de Duitsers geëxecuteerd werd. Maar in werkelijkheid was de man die aldus werd doodgeschoten iemand van Italiaanse afkomst en die kwam dichterbij de beschrijving van Paul Lazzaro in de roman dan de beschrijving van Edgar Derby.

Behalve de executie betrof het andere, meest ontnuchterende voorbeeld van de Duitse behandeling van onze groep, die van Kurt Vonnegut zelf. Bij onze aankomst in Dresden sprak een Engels sprekende Duitse captain ons toe en legde uit dat vanaf dat moment er geen bewakers meer zouden zijn die Engels konden spreken. Goede dagelijkse contacten met onze bewakers zouden het nodig maken dat we een tolk met voldoende kennis van beide talen zouden moeten hebben om de communicatie mogelijk te maken. De captain vroeg wie er wilde toegeven voldoende van de taal te weten om als tolk te willen optreden. Vier van ons gaven zich op als vrijwilliger. Ieder werd door de captain individueel ondervraagd en Kurt Vonnegut werd uitgekozen.

Op een dag toen hij in de kazerne was achtergebleven met een werkgroep van vijf gevangenen om de tafels en stoelen van de eetzaal en onze verblijven te schrobben spoorde een van de Duitse bewakers een soldaat aan om harder te werken. De soldaat antwoordde dat hij ziek was en niet harder kon. De bewaker bleef aandringen dat hij zijn tempo moest opvoeren en uiteindelijk gaf hij hem een aframmeling. Vonnegut verloor zijn zelfbeheersing bij die behandeling en mompelde binnensmonds dat de bewaker een zwijn was. [“a swine”] De bewaker hoorde die gemompelde bezwering, werd woest en beende weg om aan zijn sergeant te rapporteren dat de tolk de eer van Duitsland had aangetast door hem een smerig zwijn te noemen. Vonnegut werd daarop aangeklaagd, er werd een korte militaire rechtspraak gehouden, hij werd schuldig bevonden en gedegradeerd tot dezelfde rang als wijzelf. Die avond werd er een andere gevangene uitgekozen als opvolger van Vonnegut als tolk.

Vanaf dat moment moest Kurt hetzelfde werk opknappen als de rest van ons. Na de vernietiging van de stad, toen we de dagelijkse opruimwerkzaamheden begonnen, had de enige jeugdige bewaker die ons was toegewezen, een akelig 16 jaar oud Hitlerjugendlid die was gehersenspoeld in de nazi-jeugd, het op zich genomen Vonnegut wel eens bij te brengen wat het betekende om een Duitser te beledigen en wat echt hard dagelijks fysiek werk werkelijk kon inhouden. Elke dag, weken achtereen als we onze werkplek bereikten en de andere 10 of 12 bewakers zich verdeelden onder de 150 man gevangenen, stak het gehate joch, die we “junior” noemden, zijn bajonet op zijn geweer en volgde Kurt Vonnegut op de voet, overal, uur na uur. Wanneer Kurt stopte met werken, zelfs maar voor een paar seconden, stak junior hem in zijn achterste met de scherpe punt van de bajonet terwijl hij op hetzelfde ogenblik pesterig treiterde met zinnen als: “Vonnegut, je bent lui! Alle Amerikanen zijn lui. Je kent de betekenis van het woord werk niet eens. Wij Duitsers zijn sterk. Wij weten wat werken is. Ik zal het je leren. Aan het werk!” En tegelijk met de pesterige opmerkingen porde hij met de punt van de bajonet. Kurt wist evengoed als wij, dat junior hem provoceerde en hem uitdaagde om slechts één keer zijn zelfbeheersing te verliezen, voor slechts een kort ogenblik. Als Kurt gedurende deze lange weken van pesterijen ook maar één keer zoveel als een gefluisterde opmerking van protest had laten horen of maar één keer als afweer zijn arm zou hebben opgeheven, junior aan het langste eind zou hebben getrokken. Hij zou Kurt dan hebben kunnen rapporteren, dat hij hem bedreigde of hem of de eer van Duitsland aangevallen had. Zonder twijfel zou er weer een rechtszitting zijn gevolgd en Kurt Vonnegut zou best kunnen zijn veroordeeld tot de doodstraf net zoals zijn Italiaans Amerikaanse lotgenoot een tijdje daarna.

Maar Kurt Vonnegut toonde stalen zenuwen. Hij gaf niet de geringste aanleiding. Zijn spanning steeg van dag tot dag, gedurende weken achtereen. Ik was gefascineerd door de krachtmeting van wilskracht en uitdaging tussen junior en Kurt en vroeg me af wie er uiteindelijk zou winnen. Op een ochtend liet junior verstek gaan en de andere bewakers vertelden dat hij was overgeplaatst, misschien wel naar het Russische front. Het is zeer goed mogelijk dat Kurt Vonneguts leven werd gespaard door die overplaatsing! Ik weet van de verbittering die hij in zijn hart koesterde jegens “junior” toen en later. Voor mij kwam de publicatie van “Slaughterhouse Five” als een openbaring want het onthulde een auteur die compleet veranderd was door de kwart eeuw die was verstreken tussen zijn eigen oorlogservaringen in Dresden en de uiteindelijke publicatie van zijn meest geprezen werk.

Paaszondag viel in 1945 op 1 april en die dag staat me nog helder voor de geest want voor het eerst sinds weken hadden we een vrije dag. En jawel, onze bewakers zorgden voor heet water in ons onderkomen dat we met de Zuid Afrikanen deelden en voor de eerste keer in weken konden we allemaal ons lichaam eens een grote wasbeurt geven. Het was inderdaad de eerste keer sinds het bombardement op 14 februari, zes en een halve week eerder.

Op vrijdag 13 april fluisterde een Duitse werkman ons toe, dat de radio had gemeld dat president Roosevelt de dag tevoren in Warm Springs, Georgia, was overleden. Weer een markant punt in de geschiedenis van onze natie en van de oorlog. Ik herinner me dat ik me afvroeg wat voor een president Harry Truman zou worden en dat ik stilletjes een gebed zei voor Truman en voor ons land. Dat was op onze laatste werkdag in Dresden.

Die nacht vertelden de bewakers ons dat de Amerikanen weer in het offensief waren gegaan en snel doordrongen tot in het centrum van Duitsland. Dat het Amerikaanse leger aan de rand van Leipzig stond, ongeveer 100 km ten noordwesten van Dresden. Dat betekende dat, met de huidige voortgang, de Amerikanen Dresden in een dag of twee zouden kunnen bereiken. Ons terrein aan de Kesselsdorfer Strasse lag precies in de richting van die opmars aan de westkant van de stad. Daardoor was die plek zeer kwetsbaar voor vernietiging ofwel door artillerievuur of door een nieuwe luchtaanval. We moesten evacueren. Dus vertrokken we te voet de volgende ochtend vroeg met onbekende bestemming om een schuilplaats te zoeken. De bewakers drongen erop aan dat we zo weinig mogelijk mee zouden nemen aangezien we zeer waarschijnlijk binnen afzienbare tijd zouden worden bevrijd door ons eigen Leger.

We liepen die gehele dag en de volgende, bijna 50 km alles bij elkaar, zuidoostelijk langs de Elbe naar Pirna en vandaar omhoog de bergen in langs de grens van Duitsland en Tsjechoslowakije (nu Tsjechië. Red.). Op zondagavond 15 april 1945, bereikten we onze bestemming, het dorp Hellendorf, een beetje ten oosten van de grotere gemeente Guttleuba, ongeveer een of twee kilometer van de Tsjechische grens. [waarschijnlijk wordt hier bedoeld: ‘Kurort Bad Gottleuba’. Red.] Daar werden we ondergebracht op de kale vloer van een grote feestzaal op de eerste etage van een vleugel in het enige ‘Gasthof’ in het dorp. We brachten stro naar binnen uit een stal achter het café om onze bedden op de harde houten vloer wat draaglijker te maken. Het was een probleem dat het stro teken bevatte en massa’s ander ongedierte. En door daarop te slapen kregen we allemaal weer luizen en ander gespuis waardoor we ons nog oncomfortabeler voelden dan we tot nog toe ooit geweest waren in onze gevangenschap. Daarnaast waren er geen bezigheden te verrichten noch kregen we enige vorm van regelmatige voedselvoorziening. Onze bewakers lieten ons fourageren in de wei achter de ‘Gasthof’ door vers gras te plukken of andere eetbare groene gewassen die we konden vinden. Dit vormde ons dieet totdat de oorlog beëindigd was.

Bijna onmiddellijk begonnen er geruchten de ronde te doen over de vertraging in de opmars van de Amerikaanse troepen. Het bleek een juiste weergave van de werkelijkheid want we bevonden ons in de laatste redoute, de allerlaatste Duitse uithoek die onder vreemde militaire bezetting kwam. General Eisenhower had een verbond gesloten met zijn Russische tegenhanger, maarschalk Zhukov geloof ik, dat de zone oostelijk van de Elbe Russisch zou worden, dus de Amerikaanse troepen stopten de opmars en trokken zich zelfs terug naar overeengekomen posities. Wij waren het slachtoffer van die overeenkomst want het betekende dat we meer dan drie weken moesten vegeteren in Hellendorf, van zondag 15 april tot dinsdag 8 mei 1945 dat in de US VE-Day werd. We hoorden ook in Hellendorf dat Hitler de doodstraf had uitgevaardigd voor alle gevangenen die nog in Duitse handen waren. Waar of niet waar, onze bewakers deden daar niet aan mee en alweer overleefden we het.

Dinsdag 8 mei arriveerde met een stralende zonsopgang en een heerlijke milde temperatuur. Onze bewakers maakten ons vroeg wakker en kondigden aan dat ze hadden besloten om ons naar het westen te laten marcheren om ons zodoende aan onze eigen troepen over te dragen. Wij trokken de conclusie dat ze er zelf baat bij hadden om zich aan de Amerikanen over te geven in plaats van aan de Russen en dat wij hun onderpand vormden voor dat plan. Dus we vertrokken en liepen gestaag naar het westen van de ene bergweg naar de andere van voor 8.00 uur tot na 14.00 uur. Enig geloof dat in West Europa gehecht werd aan het werkelijke einde van de oorlog liep niet geheel in de pas met onze ervaringen van die dag. De Russische interpretatie van de Duitse overgave was dat die per middernacht zou ingaan, middernacht van dinsdag op woensdag, tussen 8 en 9 mei 1945. En niet 24 uur eerder zoals door de westerse geallieerden was bedoeld. Daardoor bleven de Russen de Duitsers de hele dag door bestoken. We konden de Russische artillerie in de verte vrijwel zonder onderbreking horen vuren. En, veel dichter bij huis, werden we verschillende keren gedwongen een schuilplaats in de berm te zoeken op het moment dat Russische vliegtuigen overkwamen om ons te mitrailleren aangezien we tussen de Duitse eenheden ingeklemd liepen.

Omstreeks het middaguur hielden we halt in een weiland bij een wegsplitsing zodat de bewakers brood en kaas konden uitdelen. De samenscholing in het weiland die daar het gevolg van was, werd bijna onze ondergang. Temidden van de voedseluitdeling kwam er plotseling een stel Russische vliegtuigen over de boomtoppen scheren en begon ons onder vuur te nemen met hun mitrailleurs. Gelukkig bevond ik me op dat moment aan de rand van het veld naast een degelijk gebouwde Duitse melkschuur. Ik sprong tussen de rij kameraden die halsoverkop naast elkaar in dekking gingen waar ze die maar konden vinden.

Eenmaal binnen ontdekten we dat de schuur uit twee gedeelten bestond: het grootste deel bevatte ongeveer twee dozijn melkkoeien die allemaal keurig opgesloten in hun vak stonden. De kleinere ruimte aan de verre zijde bevatte melkgerei en ander boerengereedschap. De eigenaar bevond zich in dat verre gedeelte en was bezig met zijn gereedschappen. Bijna tegelijkertijd, na de situatie getaxeerd te hebben, stelden diegenen van onze groep die mokken of ander drinkgerei bij zich hadden zich op en gebaarden dat we een muur moesten vormen tussen de koeien en de boer zodat diegenen met een mok de koeien zouden kunnen melken. Zo gezegd zo gedaan en spoedig genoten we om de beurt van hele teugen, warme verse melk. De eerste verse melk die we hadden geproefd na ons vertrek uit de USA in oktober het vorige jaar. Ondertussen draaiden de Russische vliegtuigen rondjes met het weiland als doelwit terwijl ze die plek met een staccato aan machinegeweervuur te grazen namen. Dit nu is een van die ongelooflijke combinaties van verschillende gebeurtenissen die in oorlogstijd naast elkaar plaatsvinden, acties om je leven te redden naast die erop gericht zijn je leven te beëindigen.

Zodra de Russische luchtaanval voorbij was, riepen onze bewakers ons weer bij elkaar en hervatten we onze tocht naar het westen. Dit keer bevond ik me bij het hoofd van de colonne en was daarom een van de eersten die een motorfiets met een Duitse officier zag naderen, die uit de richting kwam waarheen we liepen. Toen hij onze colonne bereikte, stopte hij en steeg af en begon een dringend gesprek met het hoofd van onze bewaking. Het volgende ogenblik vertelden de bewakers ons dat de weg voor ons was afgesneden en bezet door de Russen en dat we moesten omdraaien en een andere weg zoeken. Toen we oostwaarts begonnen te lopen in de richting waar we vandaan kwamen, merkte ik plotseling dat al onze bewakers waren verdwenen tussen de bomen van het bos aan de kant van de weg. We waren plotseling niet langer een groep gevangenen die in het gelid liepen maar in plaats daarvan waren we plotseling veranderd in een paar groepen van ongeordende Britse en Amerikaanse vagebonden in vodden. Toen de werkelijkheid tot hun doordrong verlieten kleine groepjes binnen een paar minuten het verband en liepen weg totdat er nog een man of tien over waren.

Ik bleef in de buurt van een Britse sergeant, die al vier jaar krijgsgevangene was geweest, een zeer zelfverzekerde kerel, een natuurlijke leider. Hij beredeneerde dat onze veiligheid het best zou worden gegarandeerd als we rechtsomkeer maakten en terugkeerden naar Hellendorf. Hij redeneerde als volgt:” We kenden de weg terug, hoog de bergen in en waarschijnlijk nog niet bezet door de Russische troepen. We zouden veel beter af zijn in het dorp dat we kenden, en liever binnenshuis wanneer de Russen zouden arriveren dan loslopend in de bossen terwijl we niet wisten waar we waren.” Zijn argumenten leken redelijk dus Jack Evans en een paar anderen volgden zijn advies op en we liepen terug naar Hellendorf, een tocht die tot bijna 11.00 ’s avonds in beslag nam. We troffen het Gasthof in Hellendorf verlaten door zijn bewoners en geheel tot onze beschikking. Wat een verandering voor ons om vrij door het hotel te kunnen bewegen in plaats van opeengehoopt in die met stro bedekte ‘feestzaal’ waar we voor de laatste drie weken waren verbleven. Maar impulsief deden we iets dat ik tot op vandaag nog niet kan verklaren. We sleepten de echte bedden, compleet met de matrassen en schone lakens en dekens uit de hotelkamers naar de etage van de gemeenschappelijke ruimte waar we al zo lang waren ondergebracht. En die nacht sliepen we weer in onze eigen zaal, maar nu in zachte comfortabele bedden in plaats van op de harde vloer in het smerige stro. We moesten nog steeds dringend aan de was. Onze kleren moeten er afschuwelijk hebben uitgezien, we hadden geen pyjama’s. Maar we sliepen in zachte schone bedden. Voor het eerst sinds onze gevangenname!

De volgende ochtend, 9 mei 1945, betraden we de hoofdstraat van Hellendorf om vast te stellen hoe stil het in het dorp was. Slechts een paar dorpelingen waren achtergebleven. Al spoedig kwam er iemand opdraven met het nieuws dat de oorlog voorbij was, echt voorbij en dat het vrede was. Twee vrienden en ik besloten dat we naar Tsjechoslowakije zouden gaan omdat dat slechts een paar kilometer verderop was. En zo gebeurde het dat ik in Tsjechoslowakije de Russische soldaten ontmoette toen de troepen die hierheen gestuurd waren om de regio te bezetten er aankwamen op de allerenigste dag die ik ooit van mijn leven heb doorgebracht in dat prachtige land in Centraal Europa. De Russen lieten ons op vriendelijke doch zeer vastbesloten manier weten dat we naar Hellendorf terug moesten keren en te wachten op Russisch vervoer om ons naar de Amerikanen te brengen. Een regeling die, zoals men ons verzekerde, binnen enkele dagen ten uitvoer zou worden gebracht. Dus die woensdag middag keerden we weer terug in Hellendorf uit gehoorzaamheid aan de wensen van onze geallieerden.

We bleven nog drie dagen en nachten in Hellendorf vergeefs wachtend op verdere instructies. Die eerste woensdagmiddag slachtten enkele doortrekkende Russen een varken om ons, de krijgsgevangenen, eten te verschaffen. We smachtten naar het eten en roosterden het in de keuken van het gasthof en aten ons vol. Maar onze lichamen konden het vlees niet verwerken, zeker geen varkensvlees en in die hoeveelheden na maanden lang van vers vlees verstoken te zijn geweest. De volgende dag ging ik er bijna onderdoor met een zware diarree-aanval. Wat ook wel dysenterie geweest kan zijn. Vanaf dat moment totdat ik een hospitaal in Reims in Frankrijk bereikte, vloeiden mijn krachten sneller uit mijn lichaam weg en in een meer angstaanjagend tempo dan op enig ander moment in de oorlog. Ik bedacht hoe ironisch het zou zijn, dat ik het einde van de oorlog overleefd zou hebben om daarna te bezwijken aan de combinatie van ondervoeding en diarree nadat de vrede was aangebroken. Maar zo zou het niet aflopen.

Tegen vrijdagmiddag besloot Jack Evans, de vriend waarmee ik een afspraak had gemaakt om samen te blijven totdat we Duitsland uit waren, dat het de hoogste tijd werd om Hellendorf te verlaten en de Amerikaanse strijdkrachten op te zoeken. Aangezien er geen enkele aanwijzing was van de kant van de Russen over enige planning om ons daarbij te helpen. De enige Russische activiteit die we hadden waargenomen sinds hun eerste verschijning op woensdag was het constante uitkammen naar mannen die werden afgemarcheerd naar de Soviet-Unie als dwangarbeider. Ze verzamelden ook allerlei soorten vee voor verzending naar het oosten. De Russen verspilden geen tijd na hun aankomst in onze uithoek van Duitsland. Binnen 24 uur nadat ze de regio bezet hadden begonnen ze Hellendorf leeg te halen. Alles wat los en vast zat en dat enige waarde had, werd meegenomen. Rusland zou haar terugbetaling hebben, wat de wereld er ook over zou overeenkomen, laat staan erover zeggen. Hier werd een breed uitgemeten wraakoefening verpersoonlijkt en ik was er getuige van, drie dagen voor ons vertrek op zaterdagochtend uit Hellendorf !

Het voorval dat tot onze plotselinge besluitvorming aanzette, vond vrijdagmiddag plaats. Twee Russische soldaten sloften voorbij met fietsen die ze blijkbaar eerder op de dag ergens hadden gestolen. Ze stopten om een praatje met ons aan te knopen en toen ze erachter kwamen dat we Amerikanen waren boden ze ons plotseling in een spontane opwelling van vriendschap, de fietsen aan. Dit verschafte ons vervoer voor twee. We hadden nog maar een andere fiets nodig om te kunnen vertrekken. Vroeg op zaterdagochtend, toen we onze volgende stap aan het voorbereiden waren, zagen we een jonge Fransman naar de winkel in Hellendorf rijden, van zijn fiets afstappen en hem tegen de gevel van de winkel neerzetten. Terwijl hij naar binnen ging om te zien wat hij er van zijn gading kon vinden, waarschijnlijk om te plunderen. Op het moment dat hij in de winkel verdween gristen we zijn fiets weg en vertrokken op weg naar Dresden en de Amerikaanse strijdkrachten.

Gedurende het grootste deel van de ochtend konden we bergaf koersen op onze weg om de bergen achter ons te laten terwijl we de borden richting Pirna volgden. Eenmaal aan de Elbe-oever aangekomen moesten we echter op de pedalen om via de vlakke Elbe vallei van Pirna naar Dresden te fietsen, waar we vroeg in de middag aankwamen. In plaats van een stad aan te treffen die langzaamaan weer tot leven terugkeerde, met overal Amerikaanse troepen, reden we door een spookstad. Alleen aan de westkant van de stad, in een wijk die we herkenden van de vele dagen dat we er puin geruimd hadden, ontmoetten we een eenzame Belg, ex-soldaat en krijgsgevangene. We vertelden hem wie we waren en vroegen hem of hij enige Amerikanen had gezien. We vonden via hem uit, dat behalve een paar loslopende gevangenen zoals wij, er geen Amerikanen in de stad waren. Maar dat in plaats daarvan de Russen er wel waren en dat die alle voormalige gevangenen oppakten die ze maar konden vinden om ze weer op te sluiten. Ze hadden geen vertrouwen in de Westerse geallieerden dat die de Russische gevangenen terug zouden sturen vanuit West Duitsland. Daarom hielden ze de Amerikanen en andere Westerse nationaliteiten vast om die te kunnen uitwisselen op een man voor man basis. Onze Belgische informant waarschuwde ons dat we ons in groot gevaar bevonden zolang we in Dresden bleven en dat we zo snel als we konden, zouden moeten zien weg te komen!

We volgden zijn advies en vervolgden onze weg naar het westen en spoedig bevonden we ons weer op de Kesselsdorfer Strasse waaraan we ongeveer twee maanden hadden verbleven samen met de Zuid Afrikanen. Nu we de stad verlieten moesten we echter harder trappen om de heuvel op te fietsen. Behoorlijk geschrokken van de waarschuwing van de Belg, dwongen we onszelf zo hard mogelijk te rijden en slaagden erin Russen die naar ons soort op zoek waren, te vermijden. Enige tijd later kwamen we bij het terrein van de voormalige Zuid Afrikaanse gevangenis en troffen het gebied aan als tevoren maar alle gebouwen waren tot op de grond toe afgebrand. Hoe verstandig was het geweest van de bewakers om ons te evacueren!

We fietsten nog een uur of wat verder naar het westen, tot ongeveer 6 uur ’s middags tot we kilometers van Dresden waren verwijderd. We hadden pijnlijke botten en waren goed doorgezeten van een hele dag fietsen na weken van niets doen. Plotseling werd ons een vriendelijke groet toegeroepen afkomstig van een welgedane Duitse burger van in de 50, die met zijn familie voor een groot, solide stenen huis stond. Hij bleek een succesvolle ingenieur te zijn die in het bezit was van een ruim en comfortabel huis. Hij bood ons ieder een glas water aan dat we dankbaar accepteerden. Terwijl we wat kletsten en het water opdronken vond hij uit dat we Amerikanen waren, voormalige gevangenen en nu onderweg naar onze troepen. Hij was zo vriendelijk ons uit te nodigen om zijn gast te zijn voor de nacht en bood ons aan zijn avondeten te delen en ook het ontbijt van de volgende morgen. Hij had ruim voldoende plaats en daarbij bevond zich een comfortabele logeerkamer. We namen de uitnodiging zonder enige aarzeling aan, genoten van zijn gastvrijheid, hadden een goede nachtrust en na het ontbijt de volgende ochtend gaven we aan dat het tijd was om verder naar het westen te trekken. Op dat moment drong de ingenieur erop aan dat we moesten blijven omdat er zeker een Amerikaans legerkonvooi met trucks voorbij zou komen die middag. Omdat dat elke dag van de afgelopen week voorbij zijn huis was gekomen. We geloofden hem eenvoudig niet. We hadden eerder het idee dat hij ons als bescherming wilde gebruiken tegen de Russen die zijn huis zouden willen bezetten. En we stonden erop, beleefd maar dringend, om te vertrekken.

Kort na 1 uur ’s middags, op die zondag 13 mei 1945, thuis was het Moederdag, kwamen we aan op de top van een heuvel en zagen de weg een lange flauwe helling naar beneden volgen. Terwijl we naar beneden sjeesden, steeds harder, zagen we plotseling rond een bocht in de weg aan de voet van de heuvel, een jeep verschijnen, met de woorden op de voorbumper: “Military Police.” We zwaaiden driftig naar de bestuurder toen hij naderde, maar in plaats van te stoppen zoals we dat wilden, zwaaide hij terug zonder zelfs maar even vaart te minderen. We waren diep teleurgesteld maar hadden geen andere optie dan onze weg te vervolgen. Misschien vijf minuten later zagen we een reusachtig konvooi trucks onze kant uitkomen, tientallen US Army-trucks, tot de tanden gewapend. Elke derde legerwagen bevatte een volledig bewapende bemanning en een volledig uitgeruste zware machinegeweeropstelling. Dit was letterlijk een invasiemacht die een raid uitvoerde in het door de Russen bezette Midden Duitsland, zonder Russische toestemming om gevangenen te bevrijden die tegen hun zin werden vastgehouden. Niet langer door de Duitse “vijand” maar nu door onze Russische “vrienden” en “geallieerden”. De eerste aanzet van een Koude Oorlog die nog moest komen!

Nu stopten mijn twee vrienden en ik en we stonden aan de kant van de weg met stomme verbazing te kijken naar de enorme lengte van het konvooi en de staat van paraatheid waarin het leger verkeerde. We bleven maar kijken en zwaaien en eindelijk stopte er een voertuig langs de kant van de weg. Een soldaat kwam naar ons toe en vroeg: “Zijn jullie Yankees?” De vraag was niet zo absurd als hij mocht schijnen gezien de vodden die we droegen die samengesteld waren uit stukken uniform afkomstig van een grote verscheidenheid van verschillende legers. Om maar niet te spreken van ons uitgemergelde voorkomen, dat veroorzaakt was door ondervoeding, we waren ongeschoren en hadden natuurlijk constant gebrek gehad aan gelegenheid om schoon te blijven. Toen we dat bevestigden ging de soldaat verder: “dump die fietsen”, en toen we dat deden, hield hij een andere truck aan, een personen voertuig en spoorde ons aan achterin te stappen. De chauffeur had eraan gedacht zijn truck te vullen met C-rantsoenen en K-rantsoenen. En we namen het er met zijn allen eens goed van. Een paar minuten later ben ik in slaap gevallen, voor het eerst sinds de vorige december voelde ik me weer veilig onder de bescherming van het Amerikaanse leger. Ik werd de volgende ochtend wakker in Erfurt in Duitsland, na meer dan 12 uur aan een stuk geslapen te hebben. In die tijd was ons konvooi door Dresden heen naar het oosten gereden naar een kasteel waar Fransen werden vastgehouden door Russen. Na de Fransen te hebben bevrijd en hen opgepikt te hebben waren we teruggereden door Dresden op weg naar de Amerikaanse zone van Duitsland waar Erfurt was gelegen. We werden naar de Duitse Luchtmacht Opleiding Academie gebracht bij Erfurt, die door de US Forces was ingericht als eerste station voor te evacueren krijgsgevangenen. Er was een overvloed aan voedsel, US Army-voedsel, maar mijn inwendige systeem kon dat niet verwerken en mijn krachten bleven afnemen.

De volgende dag, dinsdag 15 mei, vloog het leger me van Erfurt naar het Amerikaanse hospitaal in Reims, in Frankrijk. Dat was gedurende de Eerste Wereldoorlog gebouwd voor de Amerikaanse slachtoffers in Europa, overgedragen aan de Fransen in 1919 en weer beschikbaar gesteld voor de Amerikaanse troepen gedurende het laatste gedeelte van de Tweede Wereldoorlog. Ik verbleef meer dan drie weken in het ziekenhuis in Reims, totdat ik sterk genoeg was om de thuisreis te hervatten. Bij aankomst woog ik nog 110 – 112 pond, kon niets binnenhouden, en werd door de artsen op een vlak dieet gezet van baby voedsel en Jelly-O [een soort gelei met vitaminen. Red.] Het nam vier dagen in beslag en zware medicijnen alleen om de diarree te stoppen. Daarna begon mijn gewicht weer langzaam toe te nemen. Na tien dagen was mijn gewicht tot 137 pond gestegen. Een toename van 25 pond dat eigenlijk vanaf de vijfde tot de tiende dag eraan was gekomen. Op 9 juni was ik in staat om het hospitaal te verlaten om via Parijs naar de Franse kust te gaan. Ik bracht 30 uur door in Parijs, mijn eerste van menig bezoek aan die prachtige stad, die toen in juni nog zo menig spoor droeg van de oorlog. Op zondag 10 juni verhuisde ik naar Camp Lucky Strike aan de kust waarvandaan ik een week later kon inschepen op een Liberty* naar New York. [* Liberty schepen waren in de oorlog in recordtempo gebouwd als vrachtschip voor de aanvoer van materiaal van de USA naar Europa. Red.] We voeren voorbij het Vrijheidsbeeld op zaterdagmiddag 30 juni, voeren verder naar een kade en vervolgden onze weg naar Camp Kilmer dat als ons opvangcentrum fungeerde. Die avond kreeg ik een verlofpas om mijn ouders te kunnen opzoeken in Freeport, een uurtje daarvandaan.

Mijn moeder had meer dan ik geleden van de oorlog. Ze had op 12 januari bericht gekregen van het Ministerie van Oorlog, dat ik vermist werd. Het uitblijven van mijn regelmatige post, (tenminste twee brieven per week) had de familie gealarmeerd, maar het telegram van het Ministerie van Oorlog was vernietigend. We hadden Rode Kruis-formulieren gestuurd vanuit Mühlberg vroeg in januari, waarmee we familie op de hoogte konden stellen dat we gevangenen waren en men had ons verzekerd dat deze binnen een paar dagen bezorgd zouden worden. Mijn moeder ontving twee tekens van leven van mij. Dat formulier en een volgende Rode Kruis Postkaart, op 11 april, de eerste keer dat ze een teken van leven had gekregen. Natuurlijk kregen ze onmiddellijk een telegram van mij vanuit het hospitaal in Frankrijk, maar mijn fysieke aanwezigheid op die avond van 30 juni, was pas het enige en eerste echte bewijs. Mijn vader vertelde me dat mijn ogen nog erg diep in hun kassen stonden; maar dat ik voor het overige er best uitzag.

Ik moest de volgende dag terug naar Camp Kilmer, werd doorgestuurd naar Fort Dix maar op 4 juli kreeg ik 75 dagen verlof om op te knappen en aan te sterken, geestelijk en lichamelijk. Die 4de juli was mijn eenentwintigste verjaardag! Wat een geweldige verjaardag kregen mijn ouders en ik van Uncle Sam. De rest is een anticlimax. In september moest ik terug in dienst en werd naar Asheville, N.C. verordonneerd voor fysieke en psychologische tests; daarna naar Fort Bragg tot ik in aanmerking kwam voor eervol ontslag en demobilisatie op zondag 25 november 1945.