Vernietigingskamp Sobibor

Het vernietigingskamp Sobibor was in gebruik van april 1942 tot en met oktober 1943 en lag aan de spoorlijn Chelm-Wlodawa, in het oosten van Polen. Samen met de eveneens in Polen gelegen kampen Belzec en Treblinka vormde Sobibor het hart van de Aktion Reinhard, het plan van de nazi’s om in zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk Joden door vergassing om het leven te brengen. In de vernietigingskampen van de Aktion Reinhard werden verbrandingsmotoren ingezet. De uitlaatgassen van deze motoren werden direct de gaskamers ingeleid. Op deze manier zijn in Sobibor minstens 170.000 Joden uit verschillende Europese landen door koolmonoxidevergiftiging om het leven gekomen. Ruim 33.000 van hen kwamen uit Nederland.

Op 14 oktober 1943 brak er in Sobibor een door de Joodse werkgevangenen georganiseerde opstand uit. Na eerst in het diepste geheim verschillende SS’ers te hebben vermoord, vochten de Joden zich massaal een weg naar buiten. Van de ongeveer 600 gevangenen die zich op dat moment in het kamp bevonden, wisten er ruim 300 te ontsnappen. Uiteindelijk lukte het 47 van hen, onder wie twee vrouwen uit Nederland, de Tweede Wereldoorlog te overleven.

Na de opstand van 14 oktober besloot Reichsführer-SS Heinrich Himmler het kamp met onmiddellijke ingang te sluiten en af te breken. Het was voor de nazi’s zaak om alle bewijzen van het kamp te vernietigen, zeker nu er directe ooggetuigen ‘vrij’ door de bossen van Polen liepen. Op een groot deel van het leeggekomen terrein werden boompjes geplant. Met de aanplant van deze bomen probeerden de nazi’s alle nog mogelijke sporen van de massavernietiging voorgoed aan het zicht te onttrekken.

In de jaren zestig, twintig jaar na de sluiting van het kamp, werd besloten dat er in Sobibor een monument moest komen. Dit monument bestond uit een Poolse gedenktekst – die historisch incorrect bleek te zijn – twee kunstwerken en een symbolische asheuvel. In de jaren die volgden was er zowel binnen als buiten Polen weinig interesse voor Sobibor. De plek lag er verlaten bij en werd overwoekerd door onkruid. Bezoekers kwamen er niet.

Het was Thomas Blatt, een Pools-Joodse overlevende van Sobibor, die zich ging inzetten om van Sobibor een waardige herdenkingsplek te maken. In 1993 leidde dit onder andere tot de opening van een klein museum. Ook kwam er in acht talen een nieuwe, historisch meer verantwoorde gedenktekst. Tien jaar later, op 14 oktober 2003, precies zestig jaar na de opstand, werd op het terrein van Sobibor de Gedenklaan officieel geopend. Deze laan is gesitueerd op de plek waar mogelijk de Himmelfahrtstrasse heeft gelopen, het gecamoufleerde pad waarover de slachtoffers naakt naar de gaskamers werden gedreven. Aan de Gedenklaan kunnen nabestaanden een steen laten plaatsen als individueel herinneringsmonument voor de slachtoffers van Sobibor. Meer dan 250 stenen uit verschillende landen zijn er inmiddels geplaatst.

Het nieuwe museum in Sobibor is geopend 14 oktober 2023, precies 80 jaar na de opstand. Het museum bevat tevens een openluchtgedeelte waar de resten van de gaskamer zijn opgegraven.

Voor de actuele bezoekersinformatie, kunt u terecht op de website van het museum.

Heeft u zelf meer informatie over deze locatie? Lever het aan!

Gebruikte bron(nen)

• Tekst: Frank van der Elst
• Foto's: Felix Dalberger (1, 2), Frank van der Elst (3, 4, 5)

< >