“Katyń” gaat over het Bloedbad van Katyń waarbij in 1940 naar schatting 22.000 Poolse officieren en intellectuelen werden vermoord. Dat gebeurde in opdracht van de leiders van de Sovjet-Unie, in de buurt van de Russische stad Smolensk. Direct na de inval van het Rode Leger in het oosten van Polen, in september 1939, werden duizenden Polen opgepakt die een belangrijke functie vervulden. Het ging hierbij om ingenieurs, ambtenaren, doktoren, professoren, geestelijke leiders en land- en fabriekseigenaren. Samen met zo`n 8.000 Poolse krijgsgevangen genomen officieren werden zij afgevoerd naar kampen in de Sovjet-Unie. Met het laten verdwijnen van de Poolse intellectuele bovenlaag hoopte Stalin eventueel verzet tegen het communisme in de kiem te smoren. Het bevel tot de moord op deze groep mensen werd gegeven door het Sovjet Centrale Comité, op 5 maart 1940 ondertekend door Stalin zelf en grotendeels ten uitvoer gebracht door het Narodnij Komissariat Vnoetrennich Djel (NKVD, het Volkscommissariaat voor Interne Zaken), onder bevel van generaal Vasili Blochin.

Tot 1943 was er niets bekend over het lot van de Poolse gevangenen. Op 13 april van dat jaar vonden de Duitsers, die in 1941 de Sovjet-Unie waren binnengevallen, in Katyń massagraven met daarin ruim 4.000 doden met Poolse identiteitspapieren en andere bezittingen die tot identificatie konden leiden. Een internationale commissie met leden uit zowel bezette als neutrale landen en vertegenwoordigers van het Rode Kruis, deed onderzoek naar de doodsoorzaak van de slachtoffers in de graven. De commissie leverde overtuigend bewijs dat de overlevenden in de massagraven vermoord waren door Sovjets. Dit werd door de nazi-propaganda in Duitsland en in de door Duitsers bezette gebieden tegen de Sovjets gebruikt. Geholpen door de communistische pers in het buitenland, zette de Sovjet-Unie op haar beurt een campagne op touw om de schuld van de moorden in de schoenen van de nazi`s te schuiven. De Westerse geallieerden hebben tijdens de oorlog verschillende pogingen gedaan om de waarheid rond het Bloedbad van Katyń te verdoezelen om de relatie met Stalin, die zij hard nodig hadden om de Duitsers te verslaan, niet te laten verslechteren.

In het naoorlogse Polen werd enkel de Sovjetversie betreffende het Bloedbad van Katyń geduld door de communistische overheersers. Enkele jaren later mocht helemaal niet meer over de zaak gesproken worden, zelfs niet om de nazi`s in een kwaad daglicht te stellen. De gehele affaire moest in de doofpot verdwijnen. Pas in april 1990 bevestigde de regering van de Sovjet-Unie, in het kader van de Glasnost, de verantwoordelijkheid van de NKVD voor de massamoord. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft de regering van de Russische Federatie in 1992 de bekentenis van de laatste Sovjet-leiders bevestigd. Onder president Boris Jeltsin werden voor de Sovjets belastende documenten overhandigd aan de Poolse president Lech Wałęsa. Jeltsin legde in 1993 een krans bij het Katyń-monument in Warschau. In april 2010 woonde de Russische premier Vladimir Poetin de zeventigste herdenking bij van de slachting van Katyń. Poetin nodigde daarbij ook de Poolse president Lech Kaczynski uit. Op 10 april 2010 vloog deze met een groot gevolg van hoge Poolse militaire en civiele autoriteiten naar Smolensk om van daaruit naar Katyń te reizen waar een herdenkingsplechtigheid zou worden gehouden. Het vliegtuig stortte echter neer en alle inzittenden kwamen om.

De gebeurtenissen in de bossen bij Katyń en de gevolgen daarvan worden in “Katyń” getoond vanuit de beleving van de vrouwen, de moeders, zussen en dochters van de slachtoffers. De hoofdpersoon Andrzje is een jonge officier in het Poolse leger die een dagboek bijhoudt. In september 1939 worden hij en vele andere Poolse officieren krijgsgevangen gemaakt door het Sovjetleger. Zijn vrouw Anna en dochter Weronika slagen er in hem te ontmoeten vlak voordat hij en zijn kameraden gedeporteerd worden naar Russische kampen. Ondanks dat ontsnappen op dat moment betrekkelijk eenvoudig is, kiest Andrzje voor zijn loyaliteit aan het Poolse leger. Het lukt Anna om met haar dochter, geholpen door een sympathieke officier van het Rode Leger, terug te keren naar hun woonplaats, Krakau in het zuiden van Polen. In deze stad wordt de universiteit door de nazi`s gesloten waarna de professoren, onder wie de vader van Andrzje, afgevoerd worden naar concentratiekampen.

Nadat de Duitsers de massagraven in de bossen bij Katyń ontdekken, wordt de moeder van Andrzje ervan de hoogte gebracht dat haar man behoort tot de geïdentificeerde slachtoffers. Samen met Anna en Weronika wacht zij met spanning op de terugkeer van haar zoon. Zij kan niet geloven dat zij haar man én haar zoon zou kunnen verliezen mede omdat Andrzje`s naam niet genoemd is als slachtoffer van het Bloedbad in Katyń.

Na de Tweede Wereldoorlog wordt de macht in Polen overgenomen door de Sovjets en de Poolse communisten. Zij hebben er voor gezorgd dat de nazi`s de schuld hebben gekregen van de moorden in Katyń. In 1945 keert Jerzy, een officier uit het regiment van Andrzje, terug in Krakau. Hij stond echter wel op de lijst van slachtoffers, maar had zijn trui, waar zijn naam in stond, uitgeleend aan Andrzje waardoor hun identiteiten verward werden. Hij informeert Anna en haar schoonmoeder over de dood van Andrzje en pleegt korte tijd later zelfmoord. Hij kan niet leven met de leugens van de Poolse communisten in wier leger hij nu dient. Korte tijd later krijgt Anna de beschikking over Andrzje`s dagboek waar duidelijk uit blijkt dat de moorden plaats vonden in april 1940 en dus niet door de Duitsers gepleegd kunnen zijn.

In de laatste scènes laat regisseur Andrzeja Wajda zien wat er in werkelijkheid gebeurd is in de bossen bij Katyń. De executie van de Poolse officieren, die door de Sovjets met een schot in het achterhoofd worden omgebracht, wordt zeer realistisch en schokkend in beeld gebracht. In de allerlaatste scène worden de massagraven door bulldozers dichtgereden alsof de regisseur duidelijk wil maken dat met het bekendmaken van de ware toedracht de zaak wat hem betreft gesloten is, de onzekerheid voorbij is en de rouwtijd kan beginnen.

“Katyń” laat op uitstekende wijze zien dat onzekerheid over het lot van geliefden veel erger is dan de werkelijkheid, hoe gruwelijk die ook mag zijn. Anna, haar dochter Weronika, haar schoonmoeder en vele andere familieleden van de slachtoffers hebben jarenlang in die onzekerheid geleefd. Ze willen dan ook niets liever dan dat de waarheid openbaar gemaakt wordt. Ze willen monumenten oprichten ter herinnering van hun geliefden en de geschiedenis volgens de juiste feiten vastleggen. De Sovjets en de Poolse communisten maken dit echter onmogelijk. De film wordt ondersteund door beelden uit Duitse en Sovjetpropagandafilms en ander documentairemateriaal.

Tot begin jaren `90 bleven de feiten van het Bloedbad van Katyń in een schemerig waas van onduidelijkheid verborgen. Totdat de Russen de ware toedracht openbaar maakten. De meeste Polen hebben lang met deze onzekerheid moeten leven. De jongere Polen wisten dat hun ouders en grootouders lang onzeker waren of de ware toedracht ooit nog openbaar gemaakt zou worden. Zij hoopten al die tijd op de erkenning waar zij recht op hadden. “Katyń” maakte in Polen dan ook zeer heftige emoties los. Eindelijk werd de werkelijkheid in beeld gebracht en de gruwelijkheid hiervan was voor de gehele Poolse bevolking een schok maar ook een openbaring en een bevrijding. Eindelijk kon de gehele wereld zien wat er daadwerkelijk bij Katyń heeft plaatsgevonden. “Katyń” is misschien geen cinematografisch hoogstandje zoals “Schindler’s List” of “The Pianist” maar weet wel dezelfde gevoelige snaren te raken, ook bij niet-Polen.