Wanneer in Nederland gesproken wordt over dé oorlog behoeft het geen toelichting om welke oorlog het gaat. De Tweede Wereldoorlog speelt nog altijd een belangrijke rol in ons collectieve geheugen, ook al zijn er steeds minder mensen die deze periode actief beleefd hebben. Herinneringen van ouders en grootouders bepalen nog altijd voor een deel ons beeld van deze tijd, maar daarnaast zijn er boekenkasten vol geschreven over dit onderwerp en is de oorlog in de media niet weg te slaan. Voor een allesomvattend beeld moesten we ons echter nog altijd wenden tot Loe de Jongs standaardwerk "Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog" en de documentairereeks "De Bezetting" van dezelfde maker.

De monumentale status van De Jongs werk en zijn invloed op de oorlogsgeschiedschrijving zijn onovertrefbaar, maar zeker voor de moderne lezer en televisiekijker zijn zowel de boeken- als televisiereeks (inclusief de remake uit 1989) niet erg aantrekkelijk en gedateerd. De boekenreeks beslaat vele duizenden pagina’s en er is maar moeilijk doorheen te komen en de televisieserie is met de archiefbeelden, enkel afgewisseld door een presentator in een studio (in de oorspronkelijke serie uit de jaren ’60 was dit De Jong zelf), ook niet erg meeslepend. Tegenwoordig willen we op een vlottere, meer afwisselende manier geïnformeerd worden en is geschiedenis, meer dan vroeger, net zo goed een vorm van ontspanning als van onderricht. Bovendien willen we zelf een oordeel vormen en ons niet de les laten lezen door een schoolmeesterachtige persoon als De Jong die de geschiedenis voor ons in hokjes van goed en fout indeelt. Het boek "De Oorlog" en de gelijknamige televisieserie beloven een frisse en meer genuanceerde kijk op de oorlog.

Schrijver van het boek en samensteller van de televisieserie is Ad van Liempt (1949). Hij kreeg daarbij medewerking van oud-NIOD-directeur Hans Blom en een vierkoppig researchteam. Als oprichter en voormalig eindredacteur van het populaire geschiedenisprogramma "Andere Tijden" en tegenwoordig chef van de afdeling geschiedenis van de NPS is de Tweede Wereldoorlog voor Van Liempt geen onbekend terrein. Eerder schreef hij het boek "Kopgeld"over de activiteiten van Amsterdamse Jodenjagers, dat in 2002 uitgegeven werd. Van Liempt vertelde in een recent interview met Historisch Nieuwsblad dat hij een "enorme fan" is van Loe de Jong. "Het grootste deel van zijn verhaal is overeind gebleven", zo constateert hij. "Maar er is sindsdien wel het één en ander veranderd aan het wetenschappelijke beeld van de oorlog, en dat dringt bij grote delen van Nederland niet door. Er zit een kleilaag tussen wetenschap en publiek."

Een voorbeeld van een veranderd inzicht dat door Van Liempt in "De Oorlog" behandeld wordt is de economische situatie tijdens de eerste bezettingsjaren, die veel beter was dan dat altijd aangenomen is. Terwijl armoede, honger en economische malaise nog steeds het collectieve beeld van de bezetting bepalen, draaide in werkelijk de economie aanvankelijk beter dan voorheen: bedrijven maakten dankzij Duitse opdrachten grote winsten en er was nauwelijks werkloosheid. Zelfs de gewraakte voedselbonnen worden tegenwoordig in positief licht gezien: dankzij deze bonnen werd het voedsel eerlijk verdeeld en raakte de sociaaleconomische onderklasse de eerste bezettingsjaren niet de dupe van de voedselschaarste.

Het boek is op dezelfde manier ingedeeld als de televisieserie en beslaat negen hoofdstukken. Het biedt achtergronden bij en aanvullingen op de televisieserie. Elk hoofdstuk is opgebouwd uit korte paragrafen waardoor er een overzichtelijk geheel ontstaat. Het begint met een hoofdstuk over "de wraak van Duitsland", waarin de vooroorlogse omstandigheden in Europa worden beschreven en de oorzaken van de oorlog worden genoemd. Vervolgens volgen enkele hoofdstukken over de bezettingsjaren met aandacht voor zowel het verzet als de collaboratie en een apart hoofdstuk over de Jodenvervolging. Ook de Japanse aanval op Nederlands-Indië en de bezetting van de kolonie worden apart behandeld.

Omdat de dekolonisatie van Indonesië direct voortkwam uit het Indonesisch nationalisme dat tijdens de Japanse occupatie sterk aangewakkerd werd, is er ook aandacht voor de Bersiap-periode (de gewelddadige strijd van Indonesische nationalisten tegen de Nederlanders direct na de Japanse bezetting) en de politionele acties. Omdat onze aandacht meestal gericht is op de oorlog in West-Europa en de Jodenvervolging is het goed dat in dit boek ook stilgestaan wordt bij het leed van de Nederlanders in de Jappenkampen, maar ook bij de oorlogsmisdaden die zowel door Nederlandse soldaten als Indonesische nationalisten gepleegd werden tijdens de keiharde Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Afgesloten wordt met een hoofdstuk over "de oorlog na de oorlog", waarin het gaat om de nasleep van de oorlog tot op de dag van vandaag. Onderwerpen die aan bod komen zijn onder meer de politisering van de Februaristaking, het wereldwijde succes van het dagboek van Anne Frank, de zaak-Aantjes en zelfs de recente commotie toen VVD-leider Mark Rutte voorstelde om het ontkennen van de Holocaust niet langer strafbaar te stellen.

Veelvuldig wordt in het boek, evenals in de televisieserie, geciteerd uit egodocumenten van gewone mensen, zoals dagboeken en brieven. Deze citaten brengen de lezer dichterbij de omstandigheden uit die tijd. Zo lezen we in de dagboekfragmenten van een Rotterdamse studente over de verwoestingen van het bombardement op Rotterdam, geven Joodse getuigenissen een blik op de akelige omstandigheden in de Joodsche Schouwburg in Amsterdam waar Joden verzameld werden voor deportatie naar kamp Westerbork en vertellen NSB’ers over hun ervaringen tijdens Dolle Dinsdag. Dat laatste toont een duidelijk verschil met het werk van De Jong, want die liet NSB’ers en collaborateurs niet aan het woord. Indertijd was de tijd daar ook nog niet rijp voor, maar tegenwoordig willen we juist ook de motivaties en ervaringen weten van de mensen die voorheen zonder nadenken als "fout" bestempeld werden.

Van Liempt laat het oordelen aan de lezer over en schroomt ook niet om misstanden en misdaden aan te kaarten die niet veroorzaakt werden door collaborateurs en nazi’s. Zo schrijft hij over de onmenselijke omstandigheden in de naoorlogse interneringskampen voor vermeende collaborateurs en NSB’ers, over de ronduit gebrekkige naoorlogse opvang van Joodse overlevenden uit de kampen en het in december 1947 door Nederlandse militairen aangerichte bloedbad in het dorpje Rawagedeh op Java. Het resultaat is een boek dat recht doet aan het leed en de moed van Nederlanders in zowel het door Duitsland bezette moederland als in het door Japan bezette Nederlands-Indië, maar dat ook toont dat een duidelijke grens tussen goed en fout niet bestaat. Dankzij de prettige schrijfwijze en de aandacht voor zowel bekende als minder bekende onderwerpen is het een aanrader voor zowel de kenners als de minder goed geïnformeerde lezer. Veel beter dan het werk van Loe de Jong is het boek in staat om op een vlot leesbare, meeslepende manier over te dragen wat voor elke Nederlander werkelijk belangrijk is om te weten van de oorlog.