Er is recentelijk een bescheiden golfje van boeken over dwangarbeiders in de Tweede Wereldoorlog. Corinne van Zweden schreef een indringende familiegeschiedenis gebaseerd op der ervaringen van haar grootvader en de gevolgen voor haar vader. Tim Overdiek probeerde in ‘Zwijgende vaders’ de jaren van zijn zwijgende vader als dwangarbeider te reconstrueren in een spannende ontdekkingsreis. Het boek van Renske Krimp-Schraven is anders, in de zin dat niet één persoon de hoofdpersoon is, maar alle dwangarbeiders. Voor de boeken over de individuen lag de uitdaging in het vinden van informatie over mensen die allang zijn overleden en getuigen die ook zijn verdwenen, en de uitdaging voor Krimp-Schraven lag duidelijk in de enorme diversiteit van de ervaringen van de grote groep dwangarbeiders.

Werkloosheid was hoog in Nederland in het begin van de jaren 40, terwijl er in Duitsland juist behoefte was aan arbeidskracht, vooral in de oorlogsindustrie. Naar schatting meer dan een half miljoen Nederlanders waren tewerkgesteld in Duitsland. Sommigen gingen vrijwillig, anderen na zachte dwang (anders moet er een gezinshoofd in jouw plaats), pressie (anders nemen we je vader mee) of regelrechte dwang, bijvoorbeeld als gevolg van een razzia.

Het boek beschrijft de gebeurtenissen in chronologische volgorde. Allereerst de economische en sociale achtergrond van de Arbeitseinsatz. Hierbij hebben Nederlandse ambtenaren bij Nederlandse arbeidsbureaus een belangrijke rol gespeeld. Daarna worden de geleidelijk meer agressieve methodes beschreven, beginnend met een vorm van werkeloosheidsbestrijding, tot jaarklassen die zich moesten melden voor werk in Duitsland, tot regelrechte razzia’s. Daarna wordt het werk in de fabrieken en andere bedrijven (vaak in de oorlogsindustrie) beschreven en het verblijf in kampen, tehuizen of Duitse gezinnen. Het verlangen naar huis, het verlof, de straffen, de stille sabotage, de pogingen tot vlucht worden beschreven. Een eeuwige vraag is of deze mensen door mee te werken aan de Duitse economie bijgedragen hebben aan de Duitse droom, en mensen vroegen zich ook af waarom ze niet "gewoon" zijn ondergedoken, zoals zoveel anderen. Er is geen simpel antwoord op te geven, zoals Krimp-Schraven duidelijk maakt.

Het leven in Duitsland als gastland leidden voor de mannen tor zeer uiteenlopende ervaringen. Sommigen kwamen ter plekke door uitputting of bombardementen om het leven, en anderen hadden meest goede herinneringen aan hun tijd in Duitsland. Sommigen vonden er ook hun Duitse of Russische echtgenoten. Als Nederlandse dwangarbeiders werden ze over het algemeen beter behandeld dan anderen, terwijl Oost-Europeanen het slechts behandeld werden. De terugkomst in Nederland was voor de meesten geen pretje. Leden van het verzet waren helden, en de dwangarbeiders werden vaak beschouwd als lafaards. Het was ook niet altijd makkelijk om terug te komen in hun gezinnen, vele jaren ouder geworden door hun ervaringen, vaak gefrustreerd over de verloren jeugdjaren en soms ook getraumatiseerd. De strijd voor erkenning kwam pas na de jaren tachtig op gang, vooral nadat ex-dwangarbeider Karel Volder in de krant een oproep tot ervaringsuitwisseling deed en erkenning van hun lot wenste. Volder heeft er destijds zelf een paar boeken over geschreven.

Het boek Renske Krimp-Schraven is gebaseerd op een hoop verschillende bronnen: interviews met de kleine groep nog levende dwangarbeiders, het archief van Volder, die in 1988 via de media aandacht had gevraagd voor ex-dwangarbeiders en die in de loop van vele persoonlijke verhalen had verzameld, maar ook opgeschreven herinneringen, kranten, propaganda, handleidingen voor migratie, posters, brieven, bladen van ex-dwangarbeiders. De auteur is nu bezig met een proefschrift over deze groep. Dit boek is een leesbare, aanbevelingswaardige en goed gedocumenteerde geschiedenis van de "tewerkgestelden".