In 2012 verscheen van de Spaanse schrijver Antonio Iturbe de succesvolle roman ‘De bibliothecaresse van Auschwitz’. In het boek vertelt Iturbe het verhaal van Dita Kraus die in de kinderbarak van Auschwitz het beheer had over een kleine collectie boeken. Iturbe kwam op het idee voor het boek door een passage uit ‘Bibliotheek bij nacht’ van Alberto Manguel, waarin deze schreef over de boeken die tijdens een zeer donkere periode van de geschiedenis door Dita werden beheerd, uitgeleend en door haar medegevangenen werden gelezen en besproken. Iturbe wist Kraus op te sporen, sprak uitgebreid met haar en componeerde een vrij traditionele roman met Kraus als hoofdpersoon en de Duitse kamparts Josef Mengele als antagonist. Het verhaal is een pageturner, waarin je op weg gaat naar een voor zulke boeken kenmerkende climax.

Het succes van de roman was voor Dita Kraus aanleiding om haar levensverhaal op papier te zetten. Dit verhaal, uitgebreid, kalm en nauwgezet verteld, laat zich lezen als een muziekstuk in drie delen. Het eerste deel dat over haar jeugd in Praag gaat staat in majeur, deel twee dat over de oorlogsperiode gaat in mineur en het laatste gedeelte, waarin in onder meer haar emigratie en leven na de oorlog wordt besproken, weer in majeur.

Dita, die in 1929 in Praag werd geboren, groeide op in een liberaal Joods gezin. Ze was enig kind en leefde in een omgeving waar het geloof een kleine rol speelde. Ze groeide onbezorgd op, had een fijn leven op en buiten school, speelde veel met vriendinnen en kreeg maar heel langzaam in de gaten wat de Duitsers voorstonden met hun veroveringsoorlog en de Jodenvervolging. Dit gedeelte eindigt als Dita met haar ouders naar Theresienstadt wordt gedeporteerd.

Deel 2 gaat over de oorlogsperiode. Na Theresienstadt wordt Dita naar Auschwitz gedeporteerd. Daar sterft haar vader en heeft ze in het Kinderblock het beheer over de twaalf boeken, die voor Iturbe aanleiding waren voor zijn roman. In dit blok wordt niet alleen gelezen, maar ook verteld. Verhalen worden uit de geheugens opgediept, aan elkaar verteld en zo doorgegeven. Kraus laat zien dat zelfs in de donkerste periodes van onze geschiedenis het menselijke blijft overleven. Door te kunnen vluchten in verhalen werd de ellende van het kamp enigszins verzacht.

Opvallend aan haar levensverhaal is dat Kraus over wat ze heeft meegemaakt in kampen als Auschwitz, Theresienstadt en Bergen-Belsen uiterst terughoudend vertelt. Voor haar rol als bibliothecaresse reserveert ze in het boek van 430 pagina’s niet meer dan enkele alinea’s. Terwijl ze over het leven in de kampen vertelt en over de ellende en het verlies om haar heen, noteert ze waarom ze het moeilijk vindt om hierover te schrijven: "Ik wend me af van de taferelen die ik me niet meer wil herinneren. Of preciezer gezegd: iets in mij, een soort afweermechanisme, leidt mijn gedachten af, verlegt ze naar andere sporen."

Een van die sporen is Otto Kraus, de man met wie ze na de oorlog zal trouwen. Ze zitten tegelijkertijd in Auschwitz gevangen, maar Dita Kraus herinnert zich niet of ze in die periode ooit contact hebben gehad. Meerdere malen beschrijft ze hem en vertelt ze dat hij na de oorlog haar man zal worden. Daarmee lijkt het alsof een huwelijk en een leven samen, waar ze toen nog geen weet van had, een kracht is die haar in de kampen op de been houdt.

Slechts sporadisch toont Kraus in haar verhaal de bittere ellende van de kampen. Aan het eind van de oorlog zit ze in Bergen-Belsen. De geallieerden rukken op en de Duitse bewakers hebben in allerijl het kamp verlaten en de gevangen aan hun lot overgelaten. Er is geen voedsel meer, nauwelijks water en overal liggen aan uitputting gestorven Joden. Deze beelden zijn blijkbaar zo sterk dat ze door Kraus’ afweermechanisme heen breken. En het zijn precies deze passages die beklemmend zijn en indruk maken.

Na de oorlog probeert Dita haar leven op te pakken. Langzamerhand krijgt het boek dan weer een optimistischer toon. Mineur wordt majeur. Ze trouwt met Otto Kraus, emigreert naar Israël, krijgt drie kinderen en bouwt in Israël stap voor stap een leven op waarbij de culturele rijkdom van haar jeugd weer terugkeert.

Al met al is ‘Dita’ een aangrijpend verhaal. Dita Kraus heeft haar levensverhaal nauwgezet opgeschreven en laat in het gehele boek zien dat haar medemenselijkheid en optimisme haar overeind hielden in de zware stormen van de twintigste eeuw.