In maart 2006 vergeleek de Italiaanse minister Carlo Giovanardi het Nederlandse euthanasiebeleid met de “de nazi-wetgeving en ideeën van Hitler”. De minister voor parlementsrelaties hekelde “de Nederlandse euthanasiewetgeving en het debat over hoe zieke kinderen kunnen worden gedood.” De Nederlandse regering reageerde furieus op deze vergelijking, maar ondanks hun aandringen, weigerde Giovanardi zijn excuses aan te bieden. De Italiaanse premier Berlusconi bood wel zijn excuses aan en benadrukte dat de opmerkingen over het Nederlandse euthanasiebeleid geheel voor rekening kwamen van Giovanardi zelf en dat hiermee niet het standpunt van de Italiaanse regering verwoord werd. De ‘rel’ tussen Nederland en Italië was over, maar de discussie tussen voor- en tegenstanders van het euthanasiebeleid bleef natuurlijk bestaan.

Niet alleen het euthanasie beleid in Nederland is op ethisch en religieus gebied enigszins controversieel. Door de vele bezuinigingen en de wachtlijsten is er ook veel kritiek op de zorgsector. Af en toe worden bepaalde wantoestanden in de zorg door de media naar buiten gebracht. Kunnen we onze patiënten, bejaarden en gehandicapten nog een humane zorg garanderen? Een ontzettend moeilijke vraag, want wat verstaan hulpverleners en ethici tegenwoordig onder ‘humaan’? Onder invloed van veranderingen op economisch, wetenschappelijk, politiek en religieus gebied kan de definitie daarvan veranderen. Tijdens de periode 1933-1945 was de definitie van humane zorg in nazi-Duitsland dusdanig veranderd dat de uitroeiing van geestelijk gehandicapten, chronisch zieken en andere zorgbehoevende groepen onderdeel was geworden van het zorgbeleid. Over de wijze waarop en hoe deze verandering plaatsvond, schreef Binjamin Heyl het boek “Het verloren hoofdstuk binnen de geschiedenis van de gezondheidszorg”. Dit boek vormt een waarschuwing, want “Deze geschiedenis (…) leert ons dat wij de hoeder van onze broeder dienen te zijn. Daarvan afwijken, leidt naar een nieuwe wereld van wreedheid en onmenselijkheid waarin hulpvragenden niemand ontmoeten die hen tot helper kan zijn,” aldus de schrijver.

Drie vragen staan centraal in het boek van Heyl, namelijk: “Hoe was mogelijk dat zieken en gehandicapten uitgeroeid konden worden? Hoe was het mogelijk dat uit ons land zieken en gehandicapten massaal op transport konden worden gesteld om vermoord te worden? En daarop aansluitend: zijn wij bereid tot het uiterste te gaan om een humane gezondheidszorg te garanderen voor een ieder die onze broeder is?” Deze vragen komen aan bod in meer dan zestig hoofdstukken die thematisch geordend zijn. Deze hoofdstukken hebben betrekking op allerlei thema’s die verband hebben met het euthanasieprogramma van de nazi’s en de medische- en zorgsector in nazi-Duitsland en Nederland gedurende de Duitse bezetting. Daarbij komen heel afwisselende onderwerpen aan bod, zoals de Lebensborntehuizen, medische experimenten in de concentratiekampen, het Nederlandse Rode Kruis tijdens de oorlogsjaren, de ontruiming van Joodse ziekenhuizen en inrichtingen en de ziekenzorg in de concentratiekampen in Nederland.

Een belangrijk punt van kritiek op dit boek is dat de grote hoeveelheid informatie nauwelijks geordend is. Daardoor verlies je algauw de rode draad in het verhaal. Vrijwel het enige dat te onderscheiden valt, is dat de gezondheidszorg en het euthanasieprogramma in nazi-Duitsland eerst behandeld worden en dat vervolgens overgegaan wordt op de gezondheidszorg in Nederland. Elk hoofdstuk behandelt een afzonderlijk thema, maar doordat er verder enige structuur ontbreekt, valt de auteur geregeld in herhaling. Ook de conclusies komen lukraak voor in het boek, net als koppelingen naar de actualiteit. Met een overzichtelijke indeling van het boek in delen, hoofdstukken en paragrafen en aparte hoofdstukken voor conclusies en koppelingen naar de actualiteit was dit boek veel prettiger leesbaar geweest.

Maar niet alleen de totale tekst mist structuur, ook de afzonderlijke hoofdstukken zijn niet altijd logisch opgebouwd. Citaten worden soms geplaatst zonder enige inleiding of toelichting en af en toe is het moeilijk om een verband te vinden tussen de elkaar opvolgende alinea’s. Bezwaarlijk is dat een tekstpassage letterlijk overgenomen is uit een publicatie van de Stichting Herinneringscentrum Kamp Westerbork, terwijl dit geen historisch citaat betreft. Een correcte bronvermelding ontbreekt. Het gaat om twee alinea’s over de ziekenzorg van kamp Westerbork. Dit maakt het moeilijk om de oorsprong van de overige tekst in het boek te beoordelen. Het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat de auteur in dit boek vaker plagiaat heeft gepleegd, maar de kritische lezer wordt door deze passage wel in twijfel gebracht. Laten we het vooralsnog beschouwen als een slordig foutje van de auteur.

Is dit boek door de pittige kritiek een afrader? Zeker niet voor iedereen, want het boek bevat een heleboel interessante en goed onderbouwde informatie. De lezer met specifieke interesse in dit onderwerp zal in dit boek mogelijk nieuwe feiten en inzichten tegenkomen. De wijze waarop de informatie in dit boek verwerkt is, beperkt echter de doelgroep. Iemand die nog nauwelijks iets gelezen heeft over de beschreven onderwerpen, zal in dit boek al snel moeite hebben om verbanden te zien en de informatie logisch te ordenen. Ook voor de lezer zonder specifieke interesse in de behandelde materie zal dit boek moeilijk te behappen zijn. Dat is jammer, want mensen in de zorgsector zonder historische interesse zullen dit boek waarschijnlijk niet gemakkelijk doorlezen, terwijl dit onderwerp voor hen juist zo belangrijk is. Het is een gemiste kans dat dit ‘vergeten hoofdstuk’ binnen de gezondheidszorg niet duidelijker en overzichtelijker is beschreven, zodat het goed leesbaar en begrijpelijk zou kunnen zijn geweest voor een bredere doelgroep.

“Het verloren hoofdstuk binnen de geschiedenis van de gezondheidszorg” bevat veel informatie, de royalty’s van het boek worden overgemaakt naar een goed doel – het museum Verpleging en verzorging te Zetten – en de auteur heeft zeer goede bedoelingen met dit boek. Dat maakt het extra teleurstellend dat de leesbaarheid van dit boek tekortschiet. De auteur had met dit boek zoveel meer kunnen betekenen, want hij heeft helemaal gelijk als hij stelt dat werkenden in de zorg van de periode 1933-1945 kunnen “leren dat slechts waakzaamheid (telkens opnieuw) ons kan helpen een wereld te scheppen waar menselijkheid en menswaardigheid geen loze woorden zijn.” De controverse over het huidige Nederlandse euthanasiebeleid en de actuele problemen en mistanden in de zorg tonen aan dat we continu stil moeten staan bij de vraag of we wel voldoende ons best doen om de zorgbehoeftigen in onze samenleving een menswaardig bestaan te bieden.