Een vroege winterochtend in januari 1945 in Boedapest. Alice en Erwin Korányi, die elkaar een jaar eerder tijdens hun studie geneeskunde hadden ontmoet, werden samen met andere Joden afgevoerd door gewapende mannen. Eerder waren ze allen ontsnapt aan deportatie door de nazi’s, maar nu waren ze in handen gevallen van de pijlkruisers, de leden van de Hongaarse nationalistische partij die in oktober 1944 aan de macht geholpen was door nazi-Duitsland. De partij was niet minder antisemitisch dan haar Duitse bondgenoot. “Breng ze naar de Donau”, zo luidde de opdracht aan de manschappen die Alice, Erwin en de anderen opgepakt hadden. De afgelopen weken hadden de pijlkruisers aan de rivieroever vele Joden vermoord en hun lichamen gedumpt in het ijskoude water. Dat lot wachtte nu ook de twee medicijnenstudenten en de rest van de opgepakte Joden. Totdat plotseling een grote Amerikaanse auto op het toneel verscheen, waaruit een jonge man stapte in een donkerblauw kostuum en met een gleufhoed op.

De man was de Zweedse diplomaat Raoul Wallenberg die in de zomer van 1944 in Boedapest was gearriveerd om namens de War Refugee Board de Hongaarse Joden te beschermen tegen vervolging door de nazi’s (en later tegen de pijlkruisers). Hij had schuilwoningen ingericht en Zweedse paspoorten uitgedeeld die de bezitters bescherming boden omdat Zweden neutraal was. Hij redde zo de levens van tienduizenden Joden. Op die januariochtend was zijn missie nog niet voorbij en hij wist ook Alice, Erwin en de anderen uit handen van hun beulen te redden. “Dit zijn Zweedse burgers!” zo had hij uitgeroepen. “Laat ze onmiddellijk vrij en geef ze hun eigendommen terug!” Omdat Wallenberg begeleid werd door gewapende Hongaarse politieagenten, die aan zijn kant stonden, zwichtten de pijlkruisers en lieten ze hun arrestanten vrij. Alice en Erwin zouden hun redder daarna nooit meer zien. Hij verdween kort na de Sovjetverovering van Boedapest. Pas in 1957 maakten de Sovjetautoriteiten bekend dat Wallenberg in 1947 in een cel in de Loebjanka-gevangenis in Moskou aan een hartaanval overleden zou zijn. Hij verbleef daar, bizar genoeg, op verdenking van spionage voor de nazi’s.

Raoul Wallenberg is één van de hoofdpersonen in het nieuwste boek van de Amerikaanse auteur Alex Kershaw die eerder onder meer “De Bedford Boys” en “Het Verbond” schreef. De andere hoofdpersoon (en het tegenovergestelde van de mensenredder) is Adolf Eichmann, de SS-officier die in het voorjaar en de zomer van 1944 belast was met de organisatie van de deportatie van de Hongaarse Joden. Vanuit het perspectief van de twee hoofdpersonen en die van de slachtoffers, waaronder Alice en Erwin, verhaalt Kershaw over deze tragische episode in de slotfase van de Holocaust. Een groot deel van de Europese Joden was al eerder gedeporteerd, maar de Hongaarse Joden waren tot dusver aan dit lot ontsnapt omdat het Hongaarse staatshoofd, admiraal Miklos Horthy, had geweigerd mee te werken aan hun deportatie. Dat veranderde toen de Duitsers zijn land in maart 1944 binnenvielen. Binnen 12 weken slaagde Eichmann met zijn team erin om 435.000 Joden naar Auschwitz af te voeren. In oktober 1944 werd Horthy afgezet en werden de pijlkruisers aan de macht gebracht met een massaslachting onder de Joodse bevolking als gevolg. Kershaw behandelt al deze verschillende fasen, waarbij in het bijzonder de bloedige episode over de pijlkruisers veel afgrijzen oproept.

Het lot van de Hongaarse Joden, de dappere reddingsactie van Wallenberg en de misdaden van Eichmann in Hongarije zijn geen onbekende onderwerpen. Er is al veel over geschreven. Kershaw komt niet met vernieuwende bronnen of opmerkelijke inzichten en voegt niets nieuws toe aan de wetenschap. Het is wel zijn verdienste dat hij deze verschillende historiën heeft samengebracht in een populair-wetenschappelijk boek. Hij bestudeerde de belangrijkste literatuur over deze onderwerpen en sprak met enkele overlevenden van de Hongaarse Holocaust, waaronder de eerder genoemde Erwin Korányi. Op meeslepende wijze maakt Kershaw voor een breed publiek de tragedie van de Hongaarse Joden bekend en besteedt hij aandacht aan de bijzondere moed van Raoul Wallenberg en zijn medestanders, waaronder de Zwitserse viceconsul in Boedapest Carl Lutz. Ook het onrechtvaardige en onduidelijke naoorlogse lot van Wallenberg (er wordt getwijfeld aan zijn door de Sovjetautoriteiten bekendgemaakte doodsoorzaak) wordt door Kershaw aan de kaak gesteld. Zijn boek biedt weliswaar voor deskundigen geen nieuwe informatie, maar is voor overige lezers een mooi eerbetoon aan Wallenberg en een duidelijk geschreven introductie van de rol van Hongarije bij de Holocaust die bij het grotere publiek vermoedelijk nog weinig bekendheid geniet.