“Hij was één van de beste nationaalsocialisten, een van de grootste aanhangers van de Germaanse ideologie en één van de grootste tegenstanders van de vijanden van het Reich”. Als kwalificatie uit de mond van Adolf Hitler kan dat wel tellen. De Führer had het over Reinhard Heydrich (1904-1942), een van de belangrijkste nazileiders en Reichsprotektor van Bohemen en Moravië (lees: bijna almachtig gouverneur van het huidige Tsjechië).

Heydrich beantwoordde aan het beeld van de perfecte nazi: onvoorwaardelijk toegewijd aan het nationaalsocialisme, als grote blonde man een schoolvoorbeeld van het Germaanse ras, een van de architecten van de judeocide, bijzonder intelligent maar ook meedogenloos tegenover alle niet-Ariërs (meer bepaald Joden en Tsjechen). Wegens dat laatste werd hij in Tsjechië „het blonde beest‟ of „de slager van Praag‟ genoemd. Maar Heydrich had nog een andere bijnaam: HhhH of Himmlers Him heisst Heydrich (Himmlers hersenen heten Heydrich). Die omschrijving in de wandelgangen van de nazihoofdkwartieren zegt veel over Heydrich en ... SS-leider Himmler.

De vier letters vormen de titel van een van de meest opmerkelijke romans van het voorbije jaar. Daarvoor tekende Laurent Binet, een jonge docent Frans die zich al jaren verdiept in de duistere levenswandel van Heydrich en meer bepaald in zijn opzienbarende levenseinde. De „roman‟ handelt namelijk over de dodelijke aanslag op de Reichsprotektor door het Tsjechoslowaakse verzet in 1942. Die actie (Operatie Anthropoïd) werd uitgevoerd door twee jongemannen (Kubis en Gabcik) die maandenlang door de Britse geheime dienst waren opgeleid. Operatie Anthropoïd moest ook de naam van Binets boek worden, maar de uitgever koos dus voor HhhH, vanuit marketingoogpunt een schot in de roos. Het boek is dat zelf ook, maar dan wel voor een totaal andere reden...

HhhH behaalde in 2010 de „Prix Goncourt du premier roman‟ en veroverde sindsdien stormenderhand de bestsellerslijsten. Het minste wat men van de debuutroman kan zeggen is dat het in het (Franse) literaire wereldje nogal wat stof deed opwaaien. HhhH is een boek dat net zomin een historische roman is als een non-fictiewerk of een onderzoeksjournalistieke studie. Het is niet alleen het verhaal van Kubis en Gabcik en hun aanslag op Heydrich, maar tegelijk is het eigenlijk een essay over de valkuilen bij het schrijven van een historische roman. Binet laat de lezer binnengluren in het moeizame schrijfproces van auteurs van dat genre.

Als romanschrijver over de aanslag van 1942 constateert hij dat hij voortdurend moet schipperen tussen historische accuraatheid en een goed verhaal. Toch probeert hij gewetensvol beide polen met elkaar verzoenen. In zijn streven naar authenticiteit gaat hij wel zeer nauwgezet te werk. Zo blijft hij zich maar het hoofd breken over de kleur van de auto van Reinhardt, maar ook over de keuze van het juiste woord om Heinrich Himmler te omschrijven kan hij een tijdlang prakkiseren. Dat moet ook wel want de lezer heeft recht op de juiste informatie. Door dat soort een-tweetjes betrekt hij de lezer in zijn denk- en opzoekwerk. Hij schaamt er zich ook niet voor om zijn ongelijk toe te geven, bijvoorbeeld over een van de samenzweerders: “Bij herlezing van een van de boeken die de basis vormen voor al mijn documentatie ... ontdek ik met schrik welke vergissingen ik met betrekking tot Gabcik heb begaan” (blz. 114). Voor wie dat leest en vooral voor lezers die gewoon een goed verhaal willen, kan dat een reden zijn om het boek aan de kant te leggen. Voor anderen is het gewoon een goedkope truc om de lezer aan te spreken. Toch is het geen van beiden. Het boek leest als een trein en lijkt in niets op de historische pageturners waarmee we de vorige jaren werden overspoeld.

Voor Binet is schrijven een synoniem van zwoegen, een constante en eenzame manier van twijfelen over de keuze van het juiste woord. Hij houdt de vele gevierde auteurs van historische romans een spiegel voor en vraagt zich af hoe ver men van het ware verleden kan of mag afdwalen. Binets debuutroman is dan ook een aanklacht tegen schrijvers die ongegeneerd hun inspiratie de vrije loop laten gaan (“Wat een onbeschaamdheid om een man die allang dood is en zich niet kan verdedigen, te bespelen als een marionet. Om hem thee te laten drinken, terwijl het best kan zijn dat hij alleen van koffie hield”).

De laatste jaren zagen we inderdaad de kwalijke gewoonte om een Napoleon of een Stalin gewoon als gesprekspartner in een fictief verhaal te verwerken. Vele mensen vinden het blijkbaar normaal dat in historische romans werkelijkheid en fantasie zonder probleem in elkaar vloeien. Historische documentaires zijn vandaag overigens in hetzelfde bedje ziek; ook daar worden archiefbeelden en geacteerde scènes zonder problemen met elkaar gemengd. Om het nog een keer met de woorden van Binet te zeggen: “In een verhaal is er niets kunstmatiger dan dialogen die op basis van min of meer uit de eerste hand afkomstige getuigenissen in scène zijn gezet onder het mom van de dode bladzijden van het verleden wat leven in te blazen (...) Wanneer een dialoog zo wordt verlevendigd, is het resultaat vaak geforceerd en het verkregen effect is het omgekeerde van wat de bedoeling was. Ik vind het foefje te doorzichtig en ik hoor de stem van de auteur erdoorheen, op zoek naar de stem van de historische figuren die hij zich probeert toe te eigenen”.

Iedere liefhebber van het genre denkt wellicht aan concrete voorbeelden van auteurs ... maar Binet neemt geen blad voor de mond. Zo kan hij geen begrip opbrengen voor de aanpak van Jonathan Littell in De welwillenden (2006), de nochtans indrukwekkende roman die ons laat inleven in de gedachtewereld van een SS-officier maar waarin mannen zoals Hitler of Himmler als het ware gewoon binnen en buiten lopen. Binet bereikt misschien niet het literaire niveau van Littell, maar hij heeft het wel bij het rechte eind. Hij wijst de liefhebbers van de historische roman op de zwakke plek van het genre en daar kan de geschiedeniswetenschap enkel maar blij om zijn. Voor de veelschrijvers van de vele historische romans die vorige jaren van de band rolden, is het in elk geval een les in bescheidenheid!

Wie wil weten hoe het afloopt met de twee Tsjechoslowaakse helden Kubis en Gabcik, moet het boek maar lezen. Binet neemt er alle tijd voor om dat levendig en accuraat uit de doeken te doen.