Elisabeth Volkenrath

Haar jeugd

Elisabeth Volkenrath, geboren Mühlau, was een Duitse kampbewaakster die gedurende de Tweede Wereldoorlog in de concentratiekampen Ravensbrück, Auschwitz en Bergen-Belsen werkzaam was. Volkenrath werd op 5 september 1919 in Schönau an der Katzbach geboren als het zesde kind van Josef Mühlau en zijn vrouw, die bosarbeiders van beroep waren. Van haar zesde tot haar veertiende levensjaar ging zij naar school in Schönau en daarna werkte zij tussen 1933 en 1938 onder andere als kindermeisje, kapster^[1][2] en keukenhulp.^[3]

Elisabeth Volkenrath na haar gevangenneming in 1945. Bron: The United Kingdom Government

De Tweede Wereldoorlog

In 1939 werd Volkenrath opgeroepen om in een munitiefabriek te gaan werken^[4], waarna zij 1941 in Ravensbrück arriveerde en de training tot Aufseherin volgde.Tijdens het Bergen-Belsenproces beschreef Volkenrath dat zij in Ravensbrück met de buitencommando’s werkte en ervoor moest zorgen dat de gevangenen hun werk deden en niet ontsnapten.^[5] In augustus 1941 werd Elisabeth overgeplaatst naar het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau en enkele maanden later, in maart 1942 ging Volkenrath als bewaakster van de kleermakerij in Auschwitz I (of: Stammlager) werken. Dit werk deed zij tot augustus 1942, waarna zij naar het vrouwenkamp werd overgeplaatst.^[6] Volkenrath was onder andere verantwoordelijk voor de verdeling van het brood onder de gevangenen.^[7] Haar werk in het vrouwenkamp was echter van korte duur; Volkenrath werd besmet met tyfus en lag maandenlang in het ziekenhuis. Na haar herstel ging Volkenrath vanaf eind december 1942 in het postkantoor van Auschwitz-Birkenau werken als toezichthouder.^[8] In het op waarheid gebaseerde boek 'De drie zussen van Auschwitz' van Heather Morris deelt kampgevangene Cibi Meller haar ervaring met Elisabeth Volkenrath op het postkantoor. Meller beschrijft Volkenrath als open en beweert dat Volkenrath gevangenen die op het postkantoor werkten vaak toestemming gaf om voedselpakketten onderling te verdelen indien de ontvangers van het pakket niet meer in leven waren. Meller benadrukt een belangrijk punt: “Volkenrath heeft net zoveel bloed aan haar handen als de andere officieren in Birkenau en Auschwitz.”^[9] Daarnaast beschrijft Cibi een incident waarin Volkenraths echtgenoot haar bijna vermoord voor het weggooien van een krant en hoewel Elisabeth de situatie sust, dreigt ze haar man niet tegen te houden indien Cibi het waagt hem nog een keer dwars te zitten.^[10]

Elisabeth ontmoette haar echtgenoot SS-Rottenführer Heinz Volkenrath in Auschwitz. Het koppel trouwde uiteindelijk op het kampterrein waar de pasgetrouwden gehonoreerd werden door de SS terwijl, zoals Jacques Peretti beschrijft, er walmen uit het achtergelegen crematorium kwamen en het as van de gecremeerde gevangenen zich vermengde met confetti van de bruiloft.^[11] In november 1944 wist Volkenrath het in Auschwitz tot Oberaufsherin te schoppen en in die rol nam ze actief deel aan executies,^[12] en koos ze persoonlijk uit welke gevangen vergast zouden worden.^[13] Op 5 februari 1945 arriveerde Volkenrath in Bergen-Belsen waar zij haar gewelddadige werk voortzette. Zij en Irma Grese genoten er bijvoorbeeld van om de verzwakte gevangen te martelen door ze te dwingen zware stenen boven hun hoofd te houden voor lange periodes.^[14] Volkenrath had echter rond deze tijd ook door dat de oorlog ten einde zou komen en zei in februari 1945 tegen een gevangene in Bergen-Belsen dat Duitsland de oorlog had verloren en ze allemaal opgehangen zouden moeten worden (“Germany had lost the war and we should all be hanged”).^[15] Volkenrath wist hiermee in ieder geval haar eigen lot te voorspellen.

Haar berechting in 1945

Na de oorlog stond Elisabeth Volkenrath terecht tijdens het Bergen-Belsenproces, waar haar brute gedrag uitgebreid besproken werd. Volkenrath veinsde echter onschuld. De beschuldigingen van zware mishandeling, met bewusteloosheid of zelfs de dood als gevolg? Leugens, Volkenrath gebruikte slechts haar handen om gevangenen te slaan en als ze dat al deed dan was het alsnog niet haar schuld. Als de gevangenen gewoon de regels hadden gevolgd, werden ze ook niet gestraft. Het doen van selecties voor de gaskamer? Volkenrath was slechts aanwezig om orde te houden, en zij en de gevangenen wisten niet eens waar de selecties voor dienden. Dit antwoord was zo belachelijk dat Volkenrath vervolgens werd gevraagd of zij serieus verwachtte dat de Britse krijgsraad dit zou geloven.^[16] Volkenrath bleef echter bij haar antwoord. Elisabeth Volkenrath werd uiteindelijk ter dood veroordeeld. Op 13 december 1945 werd zij door de Britse beul Albert Pierrepoint geëxecuteerd waarna ze op de begraafplaats van de gevangenis van Hamelen werd begraven.^[17] In 1954 werd zij herbegraven op het stadtfriedhof Am Wehl in Hamelen.^[18]

Noten

1. Alfred Bernd Gottwaldt, NS-Gewaltherrschaft Beiträge zur historischen Forschung und juristischen Aufarbeitung (Edition Hentrich, 2005) 396.
2. Peter Joh. M. Zuidweg, 143.
3. Paul R. Bartrop & Eve E. Grimm, 299.
4. ib 299.
5. www.bergenbelsen.co.uk
6. Bartrop & Grimm, 299
7. Bas von Benda-Beckmann
8. Bartrop & Grimm, 299
9. Heather Morris
10. ib
11. Jacques Peretti
12. Antonio Iturbe
13. Henry A. Zeiger
14. Ian Baxter
15. Henry A. Zeiger
16. www.bergenbelsen.co.uk
17. Phillip Jones
18. nl.findagrave.com