Ze zijn er steeds minder, mensen die de Jodenvervolging door de nazi’s hebben overleefd en die hun verhaal nog kunnen doen. De nu 97-jarige Josef Lewkowicz was er nu klaar voor, ook op aandringen van zijn kinderen, om zijn levensverhaal op te laten tekenen door Michael Calvin. Dat besluit is mede ingegeven doordat Lewkowicz wereldwijd het antisemitisme ziet toenemen. Met het vertellen van zijn verhaal, in dit boek en bij andere gelegenheden, hoopt hij dat tij te helpen keren.

Dat verhaal begint in het Poolse Dzialoszyce, waar Lewkowicz in 1926 werd geboren. Destijds was 80 procent van de bevolking Joods, maar toen Lewkowicz er enkele jaren geleden voor het laatst was waren daar nog hooguit wat losse sporen van terug te vinden. Het bestaan van de Joodse begraafplaats, waar hij als kleine jongen tegen de gewoonte in de begrafenis van zijn overgrootvader had bijgewoond, werd simpelweg ontkend. Het is exemplarisch voor de manier waarop de Joden uit veel delen van Europese samenleving simpelweg zijn weggevaagd. ‘De overlever’ is geen loze term: Josef Lewkowicz raakte zijn hele directe familie kwijt, net als veel vrienden, en kwam in jaren na de oorlog alleen nog enkele verre familieleden op het spoor.

De vervolging door de nazi’s zou Lewkowicz – zoals de ondertitel van het boek al aangeeft – langs zes concentratiekampen voeren. Het langst zat hij in Plaszow, later werd hij opgesloten in achtereenvolgens Auschwitz, Amstetten, Mauthausen, Melk en Ebensee. Als gevangene in Plaszow zag hij Amon Göth het roer overnemen. Deze man is door het boek en de film over Oskar Schindler bepaald geen onbekende en zijn verschrikkelijke wandaden zijn evenmin vergeten. Lewkowicz maakte ze van dichtbij mee, vertelt wat hij anderen aangedaan heeft zien worden en werd zelf ook bijna vermoord door Göth.

Als de oorlog voorbij is, komt Lewkowicz in een positie om in elk geval íets van gerechtigheid tot stand te brengen. Hij is één van de weinigen die het regime van Göth hebben overleefd en wordt onderdeel van een team dat de voormalige kampcommandant moet opsporen. Als dat lukt, blijken de rollen omgedraaid. Lewkowicz is fysiek enigszins opgeknapt sinds de bevrijding – al heeft hij tot op de dag van vandaag pijn door wat hem is aangedaan in de kampen – en Göth heeft zich, zogenaamd als militair met een lage rang, bij de gehavende overblijfselen van de nazilegers te voegen. Lewkowicz herkent de behoorlijk vermagerde Göth desondanks meteen en dat hij zich bij die confrontatie fysiek en verbaal niet kan beheersen, begrijp je als lezer maar al te goed.

Michael Calvin heeft het verhaal van Josef Lewkowicz opgeschreven als een monoloog. Daardoor is er veel ruimte voor bespiegelingen van de hoofdpersoon. Zijn geloof is bijvoorbeeld zeer belangrijk voor hem. Als lezer kun je je soms afvragen hoe iemand zo rotsvast aan zijn geloof kan vasthouden als alles en iedereen hem wordt afgenomen: zijn bestaan, zijn familie, zijn vrienden, zijn identiteit, zijn waardigheid. De hoofdpersoon laat die vraag niet onbeantwoord en legt aan het eind van het boek uit dat het geloof zijn enige houvast was, het laatste stuk wrakhout waaraan hij zich in de scheepsramp die zijn leven was geworden kon vastklampen.

Lewkowicz en Calvin sparen de lezer niet, en waarom zouden ze ook? Ze willen een boodschap overbrengen en duidelijkheid is daarvoor een beproefde methode. De keiharde details van het leven en vooral de dood in de kampen worden onverbloemd verteld. Bovendien laat Lewkowicz zijn gedachten, twijfels, angsten en overtuigingen de vrije loop. Omdat hij de lezer meer dan eens aanspreekt in de ‘wat zou u doen?’-vorm wordt deze ook echt aan het denken gezet. "Wat zou u doen als alles wat u dierbaar was van u was afgenomen?" is zo’n vraag. Onmogelijk te beantwoorden, want je kunt het je nooit echt goed voorstellen wat dat betekent, maar daarom niet minder belangrijk om erover na te denken. Naast het levend houden van de herinnering aan wat er is gebeurd zit daarin de grootste toegevoegde waarde van dit boek: je komt er als lezer niet mee weg om het tot je te nemen en daarna simpelweg naast je neer te leggen. Daarvoor graaft het simpelweg te diep.