Peter Englund geeft in zijn voorwoord al meteen aan dat we hier niet met een traditioneel boek over de Tweede Wereldoorlog te maken hebben. Hij spreekt van "een experimentele vorm van geschiedschrijving" die is "ontstaan uit het inzicht dat de complexiteit van de gebeurtenissen het duidelijkst naar voren komt op individueel niveau." Het boek gaat niet zozeer over wat er gebeurde in die vier weken, zoals we van veel oorlogsboeken gewend zijn, maar over hoe het was voor de tientallen hoofdpersonen die Englund selecteerde. Hij gebruikt wat zij zelf opschreven om hun ervaringen in 1942 te beschrijven, en de emoties de ze daarbij hebben gevoeld. Daar hoefde hij naar eigen zeggen niets aan toe te voegen: "De bronnen die ik heb gebruikt bieden een schat aan informatie."

Het vanuit het Zweeds vertaalde werk gaat over een maand die door de auteur wordt aangemerkt als een periode waarin veel zaken in de Tweede Wereldoorlog begonnen te kantelen. Hier geen grote lijnen aangevuld met persoonlijke getuigenissen, maar tientallen mensen die vertellen over hun kleine deel van het wereldtoneel waarop de oorlog zich afspeelt. Zij sturen de gebeurtenissen niet of nauwelijks; wat de oorlog met zich meebrengt overkomt ze en ze gaan ermee om. Sommige hoofdpersonen bevinden zich min of meer in elkaars buurt; veel anderen zijn dat juist niet en hebben alleen de oorlog als gemeenschappelijk iets dat ze tachtig jaar later met elkaar verbindt op de pagina’s van dit boek.

‘November 1942’ begint met het al genoemde voorwoord, gevolgd door de dramatis personae: een overzicht van alle personen van wie de geschreven bronnen voor dit boek zijn gebruikt. Mét foto’s, en dat is zeker geen overbodige luxe. Ook al lopen hun verhalen flink uiteen, door de opzet van dit werk is het niet altijd even makkelijk om van iedereen te onthouden waar ze zich in november 1942 bevonden, en welke rol ze op dat moment speelden. En de hoofdpersonen worden ook niet na elkaar voorgesteld. De chronologie bepaalt wie aan bod komt en waar je als lezer met sommige mensen al in de eerste honderd pagina’s bekend bent geraakt, zijn anderen dan nog niet of nauwelijks voorgesteld. En enkeling volgt zelfs pas halverwege het boek.

Om wie gaat het dan zoal? Er zitten bekende en minder bekende namen tussen, zoals de schrijvers Ernst Jünger, in november 1942 officier in het Duitse leger en Albert Camus, ergens in Frankrijk herstellend van een terugval in zijn herstel van een ziekte. De Duitse verzetsvrouw Sophie Scholl komt aan bod, net als de bekende Russische auteur Vasili Grossman. Maar het merendeel betreft mensen als de Amerikaanse huisvrouw Dorothy Robinson, de Italiaanse vrachtwagenchauffeur in Noord-Afrika Vittorio Vallicella, concentratiekampgevangene Jechiel Rachjman in Treblinka, de Brusselse kantoorbediende Anne Sommerhausen, partizaan Nikolaj Obrin, de Japanse bevelhebber van een torpedobootjager Tameichi Hara en nog enkele tientallen anderen. Ze hebben wel met elkaar gemeen dat ze hun beleving van de oorlog uitgebreid aan het papier hebben toevertrouwd, niet zelden in boekvorm, vandaar dar Englund zo rijkelijk uit die bronnen kan putten.

De Zweedse auteur noemt zijn boek "een vlechtwerk van biografieën." Dat vlechten heeft hij vaardig gedaan. Sommige personen komen meteen al aan bod, anderen pas veel later. Englund springt heen en weer tussen hun verhalen. Soms keert hij in korte tijd vaak bij dezelfde persoon terug omdat er bij diegene op de dag in kwestie veel gebeurt. Tegelijk komen anderen dan weer vele tientallen of zelfs honderden pagina’s niet aan bod, waardoor het overzicht van hoofdpersonen prima van pas komt om het geheugen even op te helpen frissen.

Het vlechtwerk van de schrijver heeft als enige structuur de tijd. Het boek verloopt van dag tot dag en er zijn maar vier hoofdstukken, één per week, waarvan er dan in dit verband twee acht dagen tellen. Het eerste hoofdstuk heet ‘Plannen, grote en kleine’ en staat vooral in het teken van het voorstellen van veel personen, al gaat dat dus wel het hele boek door. De week daarna heet ‘Hoopgevend nieuws’, waarin er gevoelsmatig iets begint te veranderen voor veel van de hoofdpersonen. De laatste twee hoofdstukken heten ‘Wat het kantelpunt kan worden genoemd’ en ‘Deze keer zullen we overwinnen’, waarna het boek afsluit met hoe het de hoofdpersonen na november 1942 verder verging.

Door de keuze van deze ene maand is het kader natuurlijk mooi afgeschermd. Het zorgt er echter ook een beetje voor dat het een boek zonder kop en staart is. We ontmoeten al deze personen midden in hun leven en na een maand is dat niet anders. Dat is geen bezwaar maar wel iets waar de lezer zich vooraf beter bewust van kan zijn. Wel komen sommige personen erg weinig aan bod; in een enkel geval zelfs zo gering of zijdelings dat de vraag zich opdringt of het niet met een handjevol verhaallijnen minder had gekund.

‘November 1942’ is een atypisch en fascinerend oorlogsboek. De auteur noemt het zelf zoals gezegd een "experimentele vorm van geschiedschrijving" en dat experiment is geslaagd. Englund neemt je mee in de levens van tientallen hoofdpersonen. Door weg te blijven de grote lijnen van het oorlogsverloop dreigt het springen tussen de karakters soms een beetje repetitief te worden, maar dan krijgen al snel de gebeurtenissen en hoe deze mensen ze beleven weer de overhand. Het is onvermijdelijk dat personen soms heel lang niet aan bod komen, maar het wie is wie-overzicht fungeert daarin uitstekend als vangnet waardoor je als lezer de tientallen verhaallijnen kunt blijven volgen. Daarbij is het waarschijnlijk niet aan te raden om het boek met tussenpozen van weken te lezen, maar het zit zo goed in elkaar dat de kans daarop toch al niet echt groot is.