Dichtbij de Seine staat in Parijs het Mémorial de la Shoah. Het is een gratis toegankelijke gedenkplek, waar op een aantal muren de namen te lezen zijn van Franse Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog in de kampen zijn vermoord. Naast deze muren met namen staat op een klein plein een grote bronzen pijp. De pijp, waarop de namen van diverse concentratiekampen staan geschreven, verwijst naar de verbrandingsovens die de nazi’s gebruikten om de vermoorde Joden te verbranden.

Bij deze indrukwekkende herdenkingsplek vindt de bezoeker ook een gebouw waar tentoonstellingen worden gehouden over de Jodenvervolging en over actuele onderwerpen die raakvlakken hebben met discriminatie en vervolging. In het gebouw vind je een kleine, maar rijke boekwinkel met veel titels over de geschiedenis van de Europese Joden, terwijl in de kelder van het gebouw een permanente tentoonstelling over het lot van de Joden tijdens het nazisme kan worden bekeken. Op deze tentoonstelling krijgt men inzicht in hoe het antisemitisme in Europa groeide en werd omgezet in de vernietiging van de Joden.

Op een van de laatste panelen van deze permanente tentoonstelling wordt aandacht besteed aan de afloop van de oorlog en de opvang van de Joden die de concentratiekampen hadden overleefd. Zo werden in diverse landen Joodse kinderen en pubers opgevangen om aan te sterken en hun oorlogservaringen te verwerken. Op de foto’s in deze Mémorial de la Shoah staan jongeren die vanuit het concentratiekamp Buchenwald naar Frankrijk kwamen om, voor zo ver mogelijk, de draad van hun leven weer op te pakken. De tentoonstelling eindigt met een aantal foto’s van jongeren die afreizen naar Palestina; zij zullen daar een nieuwe toekomst gaan opbouwen.

Op een van de foto’s van de jongeren uit Buchenwald zou zomaar Robbie Waisman kunnen staan. In het boek ‘De jongen van Buchenwald’ vertelt hij, daarbij geholpen door co-auteur Susan McClelland, over zijn jeugd voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Het is een aangrijpend verhaal, waarbij Waisman laat zien dat hij met veel geluk, maar ook met de nodige volharding, de ellende van het getto en de concentratiekampen heeft doorstaan.

Waisman groeide op als Romek Wajsman in Skarzysko-Kamienna in het zuiden van Polen en kreeg door de invasie van nazi-Duitsland in 1939 te maken met het nazisme. Na eerst in een munitiefabriek gewerkt te hebben, belandde Waisman in het getto dat in Skarzysko was ingericht. Hij liep tyfus op en stond om het punt om ter dood te worden gebracht, maar zijn oudere broer hielp hem ontsnappen. Hij genas en sloot zich aan bij het Poolse verzet. Daar was hij, gezien zien Joodse afkomst, een vreemde eend in de bijt en was hij zijn leven niet zeker. Zo vertelt Waisman dat dronken Poolse verzetsmensen hem lieten dansen terwijl ze hun vuurwapens leegschoten in de grond naast zijn voeten. Het antisemitisme van de verzetslui doet hem besluiten terug te keren naar het getto; daar is hij ondanks alle ontberingen beter af.

Vanuit dit getto wordt hij vervoerd naar diverse kampen. Als de Amerikanen begin 1945 Buchenwald bevrijden, is hij daar geïnterneerd. Hij heeft ternauwernood weten te overleven. Een veel te grote trui, hem gegeven door een oudere medegevangene, houdt hem warm en in leven.

Vanuit dit kamp reist Waisman met andere jeugdige overlevenden naar Frankrijk. De jongeren kunnen in Frankrijk op krachten komen, hun emoties en ervaringen verwerken en een beslissing nemen over de volgende stap in het leven. De jongeren krijgen hierbij begeleiding. Eli Wiesel, een medegevangene in Buchenwald en ook aanwezig in Frankrijk, heeft daar geen hoge pet van op, aldus Waisman. Wiesel merkte over de begeleiders in Frankrijk op: "Ik heb met hen te doen. Ze denken dat ze ons kunnen opvoeden, maar de jongste van ons weet beter dan de oudste van hen wat er in de wereld te koop is. Meer over de zinloosheid van het leven en de wrede triomf van de dood."

Een belangrijk deel van de tijd van de bevrijde jongeren gaat op aan het zoeken naar familie. Waisman veronderstelt dat hij zijn broers en zussen zal terugzien en dat het hoogstens een kwestie is van tijd dat hij ze allemaal weer heeft gevonden. Dagelijks kijkt hij op lijsten of hij namen ziet die hij kent. Dat gebeurt echter niet. Langzaam groeit bij hem het besef dat het grootste deel van zijn familie is omgekomen tijdens deze oorlog. Een broer die zich had aangesloten bij het Russische leger is gesneuveld en zijn beide ouders hebben de kampen niet overleefd.

Lange tijd verzet Waisman zich tegen de behandeling die hem wordt geboden. Hij saboteert de gesprekken en keert zich zelfs tegen het onderwijs dat hem wordt geboden. Hij leeft op de gedachte dat hij zal terugkeren naar zijn dorp in Polen en daar zijn leven weer zal oppakken. Maar met het groeiende besef dat dit niet zal gebeuren, groeit ook het besef dat hij nu een andere keuze moet maken. Uiteindelijk gaat hij in Frankrijk naar school en zal hij zijn leven, via Palestina, opbouwen in Canada.

Het verhaal van Waisman is aangrijpend. Wie het alleen al in chronologische volgorde zou lezen, zou onder de indruk zijn van wat hij allemaal in zijn jonge leven te verduren krijgt. Maar met behulp van McClelland is het verhaal zo gecomponeerd dat het leest als een literair verhaal. De opbouw van het verhaal doet denken aan het oerverhaal van Job. Een gelukkig leven wordt bruut overhoop gegooid, waarna Waisman, net als Job, tegenslag na tegenslag te verduren krijgt. Ze raken beiden alles kwijt, van bezittingen tot familie. Aan het eind van het verhaal klautert Waisman omhoog uit de put waarin hij heeft gezeten en bouwt hij een geslaagd en ook gelukkig leven op. Daar waar Job alles terugkrijgt, daar moet Robbie evenwel leren leven met onherstelbaar verlies van familie en vrienden.

‘De jongen uit Buchenwald’ is strak gecomponeerd, met bijvoorbeeld flashbacks, en kent een vloeiende stijl, die in de vertaling van Gerard Suurmeijer behouden is gebleven. Wie is begonnen aan het indrukwekkende verhaal van Robbie Waisman zal dit niet snel terzijde leggen. Het leven van deze eenvoudige Joodse jongen is in boekvorm een pageturner van jewelste. Je kunt je voorstellen dat dit waarschijnlijk geldt voor dat van meer jongeren die op de foto’s staan in de kelder van het Mémorial de la Shoah in Parijs en dat er nog meer verhalen te schrijven en te ontdekken zijn. Dit boek geeft een goede indruk van Waisman en zijn vrienden meemaakten in hun jonge leven.