Blakend van zelfvertrouwen kijkt de adellijke jongeling de lezer vanaf het boekomslag aan. Begin twintig, ouder zal Sybrand Marinus van Haersma Buma (1903-1942) hier niet zijn geweest. Twintig jaar later, in het voorjaar van 1941, wordt ‘Inus’, sinds eind 1938 burgemeester van de Friese plattelandsgemeente Wybritseradeel, in café-restaurant Het Park te Sneek door leden van de Grüne Polizei en het Nederlandse SD-duo Zacharias (Hans) Sleijfer en Frans Lammers opgepakt. Hij verdwijnt maandenlang in het Scheveningse ‘Oranjehotel’ en eindigt via Durchgangslager Amersfoort in concentratiekamp Neuengamme bij Hamburg. In de winter van 1942 bezwijkt hij aan de ontberingen, nog geen veertig jaar oud.

In ‘Pionier van het verzet’ tekent André Vermeulen (1955) het levensverhaal van Inus van Haersma-Buma op. In twaalf korte chronologisch-thematische hoofdstukken schetst de auteur, een voormalige journalist en tegenwoordig samensteller van biografieën en bedrijfs- en familiegeschiedenissen, een beeld van een jonge ‘onberispelijke en onverzettelijke’ burgervader. In tegenstelling tot menig collega heeft hij steevast geweigerd om voor de Duitse machthebbers te buigen. Een Erik Hazelhoff Roelfzema was hij niet, maar dat maakt zijn verhaal 75 jaar na de Tweede Wereldoorlog des te relevanter.

Inus van Haersma Buma, opa van de bekende CDA-politicus en huidige burgemeester van Leeuwarden Sybrand van Haersma Buma (1965), is de oudste van twee dochters en drie zoons van een protestantse bankier. Hij groeit op in Den Haag, verzorgd door dienstmeisjes en een gouvernante. Zijn door levenslange depressies en manische periodes geplaagde moeder Rietje van Benthem van den Bergh kan slecht voor haar kinderen zorgen.

Na het Gymnasium en een officiersopleiding studeert Inus op zijn 24ste af als jurist en eind 1930 mag hij zich burgemeester van Staveren (nu Stavoren) noemen. Een prachtfunctie voor de jonge telg uit het van Friese wortels doordrenkte geslacht Van Haersma Buma. Tussen 1932 en 1940 krijgt hij met echtgenote Marca van Heloma vier kinderen en in 1939 neemt het gezin van de vers benoemde burgemeester van Wybritseradeel zijn intrek in villa ‘De Harste’, gelegen langs de weg van Sneek naar IJsbrechtum.

Al in de jaren dertig ontwikkelt Inus – als aanhanger van de Christelijk Historische Unie (CHU) niet steil maar wel recht in de leer – een sterke afkeer van het nationaalsocialisme. Hij leest het werk van de Zwitserse theoloog Karl Barth, een felle criticus van het nazisme, en Wolfgang Langhoffs ‘De Veensoldaten’. Dat boek laat over de aard van Hitlers concentratiekampen geen enkele twijfel bestaan: hier is vijanden van de heilstaat een onmenselijk lot beschoren.

Tijdens de bezetting laat Inus geen gelegenheid onbenut om zijn anti-Duitse overtuiging te ventileren. Zo draagt hij ten overstaan van hoge Duitsers een dasspeld met de beeltenis van Koningin Wilhelmina en laat hij voor een overleg op het gemeentehuis speciaal een ronde tafel aanrukken om Beauftragte Werner Ross te beletten aan het hoofd plaats te nemen. Zijn geestelijke verzet kost hem begin 1941 zijn baan als burgemeester en uiteindelijk zijn leven. Dat Inus ook medeoprichter is van de ondergrondse Orde Dienst, contacten met verzetsman en jeugdvriend Pim Boellaard onderhoudt en een netwerk van onderduikadressen aanlegt, lijkt de Duitsers te zijn ontgaan. In het Oranjehotel wordt hij nauwelijks verhoord, al is van vrijlating van de ‘kleine vis’ om onduidelijke redenen nooit sprake.

‘Pionier van het verzet’ is onder meer gebaseerd op bewaard gebleven oorlogsdagboeken van echtgenote Marca en vader Bernhard van Haersma Buma en op (jarenlange) briefwisselingen met Marca en jongste broer Willem. Met hem heeft Inus een bijzondere band en ideologisch zitten de twee ook op één anti-Duitse lijn. Dat geldt, zeker in de jaren dertig, niet voor broer Wibo en zwager Evert Storm van ’s Gravesande, de echtgenoot van zus Mieske. Wibo is rechts-conservatief georiënteerd en zeer gevoelig voor Hitlers sociale en economische daadkracht. Evert en Mieske zijn in de jaren dertig zelfs lid van de NSB. Een en ander leidt tot fikse familieruzies tussen Inus, Willem en zus Toos met echtgenoot aan de ene en Wibo en Evert aan de andere kant. "Inus laat zich nog het minst horen", schrijft Vermeulen, die was te druk bezet.

Zou het werkelijk? Blijkbaar geven de bronnen geen uitsluitsel en kunnen we er na lezing van deze mooie biografische schets slechts naar gissen hoe de onmiskenbare latere held Sybrand Marinus van Haersma Buma zijn broer, zus en zwager vervloekt zal hebben.