Als je weet wat Benjamin Ferencz meemaakte tijdens de Tweede Wereldoorlog zou je het hem niet kwalijk kunnen nemen als hij een cynisch of zwaarmoedig mens was. Bij de bevrijding van de concentratiekampen en gedurende de processen in Neurenberg zag hij de mensheid op zijn slechtst. Hij aanschouwde de stapels met uitgemergelde lijken van slachtoffers van de nazi’s en kreeg als hoofdaanklager van het Einsatzgruppenproces te maken met mannen die verantwoordelijk waren voor de massamoord op meer dan 1 miljoen mensen. In maart 2020 honderd jaar oud geworden, is de Amerikaan echter iemand met een jaloersmakende energie en opgewektheid. In ‘Negen lessen voor een bijzonder leven’ wil hij zijn levenslessen en idealen overbrengen op zijn lezers.

Ferencz werd bepaald niet met een zilveren lepel in de mond geboren. Zijn wieg stond in Transsylvanië, maar al voor zijn eerste verjaardag emigreerde hij met zijn ouders en oudere zus naar de Verenigde Staten. Hier groeide hij op onder armoedige omstandigheden in de wijk Hell’s Kitchen in Manhattan. Had hij een andere inborst en was hij minder intelligent geweest, dan zou hij net als veel van zijn wijkgenoten in de criminaliteit of in de goot beland zijn. Met een goed stel hersens doorliep hij echter Highschool om daarna met een beurs toegelaten te worden tot de prestigieuze Harvard Law School. Midden in de Tweede Wereldoorlog studeerde hij af als jurist, waarna hij als soldaat in een artillerie-eenheid in Europa diende. Eigengereid en wars van militaire hiërarchieën, was hij bepaald geen voorbeeldig militair. Vaak kwam hij in opstand tegen zijn superieuren, die zich eigenlijk geen raad wisten met de eigenwijze jongeman.

Omdat hij zich tijdens zijn studie al bezig had gehouden met het bestuderen van oorlogsmisdaden, werd hij tegen het einde van de oorlog binnen het Derde Leger van generaal George Patton ingezet bij het verzamelen van bewijzen van nazimisdaden. In die hoedanigheid bezocht hij verschillende concentratiekampen. In één daarvan zag hij hoe gevangenen wraak namen op een bewaker. Ze sloegen de man in elkaar en roosterden hem in een crematoriumoven. Deze schokkende ervaring droeg er mede aan bij dat Ferencz zich ontwikkelde tot een overtuigd pleitbezorger van gerechtigheid. Zich ervan bewust dat oorlogen ertoe leiden dat gewone mensen zich ontwikkelen tot misdadigers, werd ‘Law not war’ zijn lijfspreuk. Op zeventwintigjarige leeftijd werd hij aangewezen als hoofdaanklager van het Einsatzgruppenproces in Neurenberg. De beklaagden hadden aan het Oostfront de SS-moordeskaders aangevoerd die het onder andere hadden gemunt op de Joodse bevolking. Het ging de jonge jurist er niet alleen om dat deze mannen hun verdiende straffen niet ontliepen, maar ook dat soortgelijke misdaden in de toekomst werden voorkomen.

Ferencz maakte na de oorlog zijn levenswerk van internationaal humanitair recht en was één van de grootste voorstanders van de oprichting van het Internationaal Strafhof in Den Haag in 2002. In dit vrij dunne boek is zijn complete levensverhaal in de ik-vorm opgetekend door ‘ghostschrijfster’ Nadia Khomami, een Britse journaliste van The Guardian. Ze doet dit aan de hand van enkele interviews die ze met de hoofdpersoon voerde. De biografische gegevens worden gebruikt als kapstok voor verschillende levenslessen die zijn verdeeld over negen hoofdstukken. ‘Je hoeft de massa niet te volgen’, ‘Wees altijd eerlijk, ook als er niemand luistert’ en ‘Geef niet op, ook al is het resultaat van je inspanningen nog niet in zicht’ zijn enkele voorbeelden. Hoe serieus een groot deel van de inhoud ook is, er is veel ruimte voor humor, want Ferencz omschrijft zichzelf graag als een grappenmaker. Daarbij schuwt hij de zelfspot niet. Zo grapt hij verschillende keren over zijn geringe lengte van 1,50 meter en vertelt hij smakelijk over zijn komische belevenissen in militaire dienst.

Vrij voorspelbare levenslessen, zoals ‘Geluk komt niet altijd voort uit materiële zaken’, worden afgewisseld met wat diepzinnigere wijsheden, zoals de volgende: ‘Laat nooit iemand je zeggen dat hij bereid is te sterven voor zijn land. Dat is dwaasheid. Je wilt léven voor je land.’ Het publiek waar Ferencz zich het meest op lijkt te richten zijn jongeren. Zeker voor studenten met de ambitie om iets te betekenen voor de (mondiale) samenleving is Benjamin Ferencz een geweldig voorbeeld. Voor wie nog niet bekend is met zijn enthousiasmerende persoonlijkheid en inspirerende levensverhaal is deze publicatie een informatieve introductie. Hij houdt westerse waarden als rechtvaardigheid, gelijkberechting en humaniteit hoog in een tijd waarin vanuit de Verenigde Staten – nota bene binnen de allerhoogste posten – geluiden klinken die hier niet of nauwelijks mee te rijmen zijn.