Duits Spoorweggeschut 28 cm Kanone 5 (Eisenbahn) Leopold

Het tweede ontwerp Duitse Spoorweggeschut (WH) uit het lange termijn programma dat volgde op het "Sofort-Programm", de 28 cm Kanone 5 (E) "Leopold", bleek een groter succes dan de 21 cm Kanone 12 (E). Het was een totaal nieuw ontwerp van Krupp, dat in 1934 begon met de productie. De eerste exemplaren rolden in 1936 uit de fabriek en bleef in productie tot in 1945.

28 cm Kanone 5 (E) Leopold op een Vögele draaischijf Bron: Wilco Vermeer collection

Het totaal aantal geproduceerde exemplaren van de Leopold is onbekend, maar afgaand op de snelheid van afleveren, moeten het tussen de 25 en 28 zijn geweest. Ten tijde van de Duitse inval in Polen waren er al vijf in operationele dienst. Tegen het einde van 1940 was dat aantal gestegen tot acht. Er was opdracht gegeven voor de bouw van 36 stuks. Tot nu toe ontdekte documenten laten zien dat er minstens 22 stuks zijn afgeleverd.^[1]

De productie was verdeeld over twee fabrieken, namelijk Krupp zelf en de Hanomag-fabrieken in Hannover. In navolging van de beroemde "Dikke Bertha" uit de Eerste Wereldoorlog kreeg het geschut aanvankelijk de bijnaam "Slanke Bertha". Standaard werden met dit geschut 28 cm brisantgranaten afgevuurd van het type Granate 35. Een ander projectiel dat nu en dan werd gebruikt was de met een raketmotor aangedreven RGr 4331 (Raketengranate), waarmee in combinatie met een K 5 (E) een bereik van maar liefst 86.500 m kon worden bereikt met een formidabele snelheid. De granaat was echter onvoldoende precies om van effectief nut te kunnen zijn.

Rangeren met de K 5 Leopold Bron: Wilco Vermeer collection

In de loop van de productie werden er diverse versies van het geschut ontwikkeld. De eerste variant had groeven van 10 mm, de 28 cm Kanone 5 Tiefzug 10 mm (E). Door problemen met scheuren van de loop werd een loop ontwikkeld met ondiepere groeven (7 in plaats van 10 mm), de 28 cm Kanone 5 Tiefzug 7 (E). Beide varianten maakten gebruik van de 28 cm Granate 35.^[2][3]

Een andere variant, betrof daar waar nieuwe granaten met stuurbanden werden ingezet, waardoor ook de lopen moesten worden aangepast. Deze variant werd aangeduid als 28 cm Kanone 5 (E) Vielzug. De munitie voor dit geschut werd aangeduid met 28 cm Granate 42 terwijl de vervangende raketgranaat de 28 cm Raketengranate 4341 werd.^[4]

Van een andere variant werd er maar één exemplaar gebouwd. Het betrof hier een K 5 (E) Glatt, met uitgeboorde gladde loop, voor het afvuren van het zogenaamde Peenemünder Pfeil Geschoss. Het kaliber werd hierdoor 31 cm. De granaat was een soort raketvormige granaat, 31 cm Sprenggranate 4861, waar maar liefst een afstand van 127,5 km mee kon worden overbrugd. Dit wapen is alleen in 1945 aan het oostfront gebruikt en bij een bombardement op Maastricht in 1945 vanaf een basis nabij Bonn.^[5][6]

Een batterij van de K 5 (E) bestond standaard uit twee treinen. Beide werden getrokken door een dieselelektrische locomotief van het type C 14. Eén trein bestond uit het wapen zelf, een magazijnwagon, een personenwagon voor uitrusting met een keuken, twee wagons met munitie (113 granaten per wagon), twee wagons met patronen voor luchtdoelgeschut, een platte wagon met schuilplaats tegen luchtdruk, een open wagon met een luchtdoelkanon en drie rijtuigen voor de manschappen. De tweede trein telde drie munitiewagons, nogmaals een wagon voor uitrustingstukken, negen wagons met diverse voertuigen, een wagon met schuilplaats, een open wagon met luchtdoelgeschut, een personenrijtuig en twee wagons voor de hulpstukken voor de K 5. Als stukbemanning telde de eenheid 42 man, waaronder vijf officieren en onderofficieren. Voorts reisde er nog een grote hoeveelheid personeel mee ter ondersteuning, waaronder de eigen verdediging.

Vaste locatie Eisenbahn-Artillerie-Batterie 710 met midden de langwerpige Dombunker voor het geschut en linksboven daarvan de locatie voor de Vögele draaischijf Bron: Public Domain (onbekend)

Een aantal van deze wapens werd vast gestationeerd ter verdediging van de Atlantikwall in het gebied van Calais. Bij de Marine-Artillerie-Abteilung 204 waren nabij Calais twee exemplaren van de Eisenbahn-Artillerie-Batterie 690 ondergebracht. Bij de Marine-Artillerie-Abteilung 240, waren nabij Wimereux-Les-Oies twee vuurmonden ondergebracht van Eisenbahn-Artillerie-Batterie 702. Bij de Marine-Artillerie-Abteilung 244 ten slotte waren de vuurmonden ondergebracht van de Eisenbahn-Artillerie-Batterie 710, Eisenbahn-Artillerie-Batterie 712, Eisenbahn-Artillerie-Batterie 713 en Eisenbahn-Artillerie-Batterie 765. Dit gebied was echter niet het enige inzetterrein. De K 5 (E)'s zijn nagenoeg op ieder oorlogstheater in Europa ingezet.

K5 Leopold wordt uit de schuilbunker gereden, Frankrijk Bron: Bundesarchiv_Bild_101I-227-0274-15A

In 1941, bij de Duitse inval in de Sovjet-Unie werden ook de spoorwegwapens ingezet. Heeresgruppe Mitte kreeg een aantal vuurmonden toegewezen van de uit het gebied rond Calais afkomstige Eisenbahn-Artillerie-Batterie 710, Eisenbahn-Artillerie-Batterie 712, Eisenbahn-Artillerie-Batterie 713 en Eisenbahn-Artillerie-Batterie 765. Heeresgruppe Sud kreeg Eisenbahn-Artillerie-Batterie 725 toegewezen. Tijdens het beleg van Leningrad zijn de K5's van Eisenbahn-Artillerie-Batterie 679 ingezet. Later tijdens de oorlog aan het oostfront werd aan Heeresgruppe Nord de Eisenbahn-Artillerie-Batterie 686 toegevoegd en aan Heeresgruppe Mitte de Eisenbahn-Artillerie-Batterie 100.

Het meest berucht tijdens de oorlog zijn wel geworden de twee vuurmonden van Eisenbahn-Artillerie-Batterie 712, die in 1944 naar Italië waren gestuurd. De Duitsers hadden deze vuurmonden 'Leopold' en 'Robert' genoemd. De wapens waren eigenlijk bedoeld voor inzet in Tunesië, maar door de afloop van de Noord Afrikaanse campagne waren ze rond Milaan gestationeerd. Om de verdediging van de Gustavlinie te ondersteunen waren de vuurmonden naar het gebied rond Anzio gestuurd waar ze net na de geallieerde landingen aldaar aankwamen. Ze werden gestationeerd nabij een spoorwegtunnel op het traject tussen Rome en Nettuno. Het dubbelspoor in de tunnel was ideaal om de wapens te verbergen. In de tunnel werden ze vuurgereed gemaakt, waarna men ze naar buiten reed, afvuurde en weer verstopte. De beide wapens zaaiden dood en verderf op de landingsstranden en de door de Amerikanen gegeven bijnamen "Anzio Annie" en "Anzio Express" bezorgde schrik bij velen aan geallieerde zijde.

K5 bij Nettuno, Italië Bron: Bundesarchiv_Bild_101I-311-0947-14A

In 1944 vielen er in Noord Frankrijk en Italië tien K 5's in geallieerde handen. De eerste twee werden veroverd in Italië op een rangeerterrein nabij Civitavecchia door het Amerikaanse 5e leger. Het waren de wapens van Eisenbahn-Artillerie-Batterie 712. Na aanvankelijk te hebben getracht beide wapens te vernietigen, werden de restanten verscheept naar de Verenigde Staten. Hier bouwde men voor schietproeven weer één bruikbaar exemplaar. De Amerikaanse 36th Infantry Division veroverde de vuurmonden van Eisenbahn-Artillerie-Batterie 749 in augustus 1944 in Zuid Frankrijk. Het 1st Canadian Army trof in september van dat jaar Eisenbahn-Artillerie-Batterie 688, Eisenbahn-Artillerie-Batterie 710 en Eisenbahn-Artillerie-Batterie 713 aan op het rangeerterrein in Sluiskil, samen met de 21 cm Kanone 12 (E). De laatste operationele actie van de K 5 (E) aan het westfront was de ondersteuning van het Ardennenoffensief door de wapens van Eisenbahn-Artillerie-Batterie 686 en Eisenbahn-Artillerie-Batterie 765, de opnieuw uitgeruste Eisenbahn-Artillerie-Batterie 712 en de Eisenbahn-Artillerie-Batterie 725.

Naast een exemplaar in United States Army Ordnance Museum in Aberdeen/Maryland is er in Frankrijk nog een K 5 (E) te bezichtigen en wel in het Atlantikwall Museum te Audinghen (nabij Wissant, de voormalige Batterie Todt).

Op basis van diverse broninformatie, foto's en lijsten is een lijst samen te stellen van DR nummers voor de K5 stukken

Een batterij K 5 spoorweggeschut bestond veelal uit twee, drie of vier stuks geschut. Voor elk stuk spoorweggeschut werden over het algemeen twee treinen samengesteld. Totaal bestond het geschut op deze wijze uit meer dan 60 treinwagons. De eerste trein bestond naast een transportlocomotief uit het spoorweggeschut, een Temperierwagen (hierin werden de kardoezen voor het geschut op temperatuur gebracht), twee Geschosswagen (voor het vervoer van elk 113 granaten), twee Kartuschwagen (voor het vervoer van de kardoezen), een WR 360 C14 rangeerlocomotief (voor het doen van rangeerwerk op locaties), een Munitionszubringerwagen (wagen voor het transporteren van de munitie naar het geschut), een gepantserde wagon (als schuilwagen voor de geschutsbemanning), een voorraadwagon (voor voorraden en gereedschappen), een vuurleidingswagen (wagon voor gebruik als vuurleidingspost), een keukenwagon (in gebruik als keuken- en voedselwagen), een Flakwagen (wagen met een 20 mm Flak 38 luchtafweer) en drie wagons (voor het vervoeren van voertuigen voor de manschappen). De tweede trein telde een transportlocomotief, twee wagons (voor het vervoer van de Vögele draaischijf en de Schwenkbahnbettung), een goederenwagon (voor het transport van 16 boogdelen met spoorrails en een kraan), een wagon (voor onderdelen en spoorrails), drie Munitionswagen (met anvullende munitie), een Flakwagen en tot negen wagens met voertuigen en reserveonderdelen.

Voor het geschut alleen waren al 44 manschappen nodig. deze bestonden uit een Geschützoffizier, een Geschützführer die de leiding had over 25 Kanoniere, een Richtunteroffizier, een Wagenführer, een Munitionsunteroffizier met acht Munitionskanoniere, een Elektrounteroffizier met twee Elektriker, een Waffenmeister, een Batterieschlosser en een Motorenschlosser. Het rangeren van het geschut, koppelen en afkoppelen van de wagens en dergelijke werd gedaan door het aan de batterij toegewezen personeel van de Deutsche Reichsbahn. Het Oberkommando des Heeres, liet het spoorweggeschut en alle daarbij behorende wagens onderbrengen in het wagenpark van de Duitse spoorwegmaatschappij. Het depotstation voor al het spoorweggeschut was Bahnhof Wustermark Vbf.

Noten

1. Kanone 5 Eisenbahn - Sluiskil
2. K5 Leopold
3. Kanone 5 Eisenbahn - Sluiskil
4. Kanone 5 Eisenbahn - Sluiskil
5. Kanone 5 Eisenbahn - Sluiskil
6. K5 Leopold