De maanden voorafgaand aan bevrijdingsdag verschijnen er veel boeken die over de Tweede Wereldoorlog gaan. Een subcategorie van dit genre zijn de boeken waarop we het etiket regionale geschiedschrijving kunnen plakken. "De oorlog gaat nooit voorbij. Overijssel 40 – 45" is daar een voorbeeld van. Het door verschillende auteurs geschreven boek bevat verhalen van ooggetuigen en nabestaanden die tezamen duidelijk moeten maken hoe de oorlog het leven van de inwoners van Overijssel heeft beïnvloed. Het is geen koffietafelboek, maar de makers hebben zich gelukkig wel laten leiden door de wens om een mooi boek te maken. Het is geen paperback maar een prachtig uitgegeven boek: hardcover, stevig papier, simpele maar prettige opmaak, duidelijke letter en veel mooie foto’s.

Een mooi boek, maar het gaat natuurlijk om de inhoud. Het boek bevat 25 verhalen over mensen die zich in Overijssel tijdens de oorlog op enigerlei wijze hebben onderscheiden en over de invloed die gebeurtenissen hebben gehad of nog steeds hebben op hun nabestaanden. Waar mogelijk wordt achtergrondinformatie gegeven. Zo vertelt Dora Broos-Immerzeel dat haar broer omkwam bij de bevrijding van Olst. Aangezien hij de nationaalsocialistische politieopleiding in Schalkhaar had gevolgd, plaatst de schrijver van dit hoofdstuk het verhaal van Dora tegen de achtergrond van een uitgebreider verhaal over Schalkhaar.

Sommige van de 25 verhalen zijn weerzinwekkend en aangrijpend. Dat geldt bijvoorbeeld voor de min of meer terloopse en toevallige moord op de NSB’er Henricus Koopmans. De daders begroeven hem levend en werden voor deze daad door de Duitsers ter dood veroordeeld. Deze geschiedenis heeft diepe wonden geslagen bij de families van de daders en het slachtoffer. De jongste dochter van Koopmans heeft haar leven lang de pijn gevoeld van zowel de moord op haar vader als van het feit dat zij kind van een NSB’er was en daarom door haar omgeving negatief werd bejegend. Hetzelfde geldt voor Harry Burgers die als 17-jarige jongen in Kamp Erika (Ommen) de treiterijen en mishandelingen door de kampbewakers moest ondergaan en ’s avonds seksuele diensten moest verlenen aan medegevangenen. Overigens – maar dit terzijde - is tot op heden bijzonder weinig systematisch onderzoek gedaan naar seksueel misbruik in kampen door bewakers en gevangenen.

Ronduit intrigerend is het hoofdstuk over de huisarts Albert Jacob Jansen. Het verhaal wordt verteld door zijn kleindochter. Voor, tijdens en na de oorlog was deze dokter in Vollenhove ontzettend populair. Dat hij tot 1943 lid was geweest van de NSB deed daar niets aan af. Zelfs het feit dat door zijn toedoen een Joods gezin in Sobibor terechtkwam en daar vergast werd, verlaagde niet zijn populariteit onder de bevolking van Vollenhove. Er waren immers ook verhalen dat hij onderduikers en Joden juist geholpen gehad. Hoe het ook mogen zijn, na de oorlog werd hij berecht door een tribunaal en dat betekende dat hij door de procureur-fiscaal niet als een ‘zwaar geval’ werd gezien. Voor zijn tribunaalzaak kwamen vele steunbetuigingen en ontlastende verklaringen binnen. Dat was op zich niet ongebruikelijk, maar bij dokter Jansen ging het om door honderden mensen ondertekende verklaringen. Hij werd een jaar opgesloten in Kamp Vught maar kreeg geen beroepsverbod. Na zijn internering kwam hij terug naar Vollenhove en bouwde daar een nieuwe praktijk op. Niet zonder succes. In zijn gezin werd weinig tot niet over de oorlog gesproken en al helemaal niet over de naoorlogse veroordeling en internering van dokter Jansen. Ook hier gold de conspiracy of silence.

De kwaliteit van een boek als "De oorlog gaat nooit voorbij. Overijssel 40 – 45" wordt bepaald door de vorm en de inhoud waarbij voor dat laatste geldt dat het niet alleen gaat om wat er staat maar ook om wat er niet staat. Opvallend is namelijk dat er nauwelijks plek is ingeruimd voor gewelddadige collaborateurs, de enorme invloed die zij hebben gehad en de schade die zij hebben aangericht. Hier en daar wordt wel iemand genoemd of summier besproken, bijvoorbeeld de beruchte Schalkhaarder Cees Heil. Toch is het een raadsel waarom de schrijvers van dit boek geen aandacht besteden aan beruchte landwachters als Dirk Eijkelboom en Leendert de Noo die onder het motto ‘Weest hard’ in Zwolle en omgeving een waar schrikbewind uitoefenden met tientallen slachtoffers als gevolg. Eijkelboom werd niet voor niets na de oorlog ter dood veroordeeld. Ook een beruchte V-Mann als Sera de Croon ontbreekt in dit boek, terwijl hij in Nijverdal het plaatselijk verzet grote schade toebracht. Dick Cieraad, de beul van Zwolle, zult u tevergeefs zoeken in dit boek. Ook hij heeft in Overijssel handelingen uitgevoerd die na de oorlog gekwalificeerd werden als zware misdrijven. Het kan een bewuste keuze zijn om deze mensen weg te laten, maar wie een goed beeld van de bezetting wil geven, moet dit soort verraderlijke en gewelddadige collaborateurs niet achter het kamerscherm laten staan. Integendeel, voor een goed begrip van de bezetting is het noodzakelijk om ook aan deze mensen aandacht te besteden. De schrijvers van "De oorlog gaat nooit voorbij. Overijssel 40 – 45" doen dat te weinig en dat is echt een gemis.