Hieronder volgt de vertaling van de dagboekaantekeningen van de Duitse propagandaminister Joseph Goebbels. Hij beschrijft de in de avond van 9 november 1938 uitgebroken pogrom tegen de Joden, cynisch de Kristallnacht of Reichskristallnacht genoemd. De door Goebbels aangestuurde gewelddadigheden waren een gecoördineerde reactie op de dood van de Duitse diplomaat Ernst vom Rath. Hij kwam om als gevolg van een aanslag op zijn leven, gepleegd door de Joodse jongeman Herschel Grynszpan.

Donderdag 10 november 1938

Gisteren: de traditionele mars van de Bürgerbräu naar de Feldherrnhalle [Veldherenhal in München] en vervolgens naar de Königlicher Platz [Koningsplein]. Het is een grijze novemberdag. Eindeloze mensenmassa’s staan langs de straten. Op het Koningsplein de grote herdenkingsviering.^[1] Zeer waardig en sfeervol.

Met Ley^[2] gebabbeld. Hij is een goede vent. Ook hij is er soms moe van en verlangt naar rust. Hij klaagt er erg over dat hij zo zelden de Führer ontmoet.

Lutze^[3] scheldt machtig over de S.S. Niet helemaal ten onrechte, maar deels ook uit competitieve jaloezie. Himmler heeft toch maar van alles op poten gezet.

Werk in het hotel: de uitbreiding van de radio en de draadomroep moet nu actief ter hand worden genomen. Ik wil nu exacte datums.

De schouwburgen in het Sudetengau hebben grote subsidies nodig. Ik ga ze meteen goedkeuren zodat ze er weer kunnen beginnen met spelen.

In tegenstelling tot voorheen houden zich nu al te veel mensen met de pers bezig. Dat werkt ook niet goed. Ik laat dat een beetje inkrimpen.

De toestand van de door de Jood in Parijs neergeschoten diplomaat Rath is nog steeds zeer ernstig. De Duitse pers slaat flink op de trom.

De toespraak van de Führer in de Bürgerbräu vindt een sterke weerklank in binnen- en buitenland.

Helldorff [Correct: Helldorf^[4]] laat in Berlijn de Joden volledig ontwapenen. Ze mogen zich trouwens ook nog op heel wat andere dingen voorbereiden.

Moskou roept opnieuw de wereldrevolutie uit. Onder de grote en wijze wereldmaarschalk Stalin. Maar dat klinkt allemaal zo hol. Moskou heeft al zijn prestige in de Tsjechencrisis^[5] verloren. Dat kan met slagzinnen niet zomaar worden ingehaald.

Na de middag aan mijn nieuwe boek gewerkt. Dat is nu echt leuk.

Dietrich heeft gescholden tegen Berndts^[6] artikel, dat op mijn verzoek is geschreven. Maar meer tegen Berndt. Goed dat Berndt naar een nieuwe afdeling gaat.

In Kassel en Dessau grote demonstraties tegen de Joden, synagogen in brand gestoken en winkels kapot geslagen. ’s Middags wordt de dood van de Duitse diplomaat vom Rath gemeld. Nu is het g[aar].

Ik ga naar de partijreceptie in het oude stadhuis. Enorm druk. Ik breng de zaak onder de aandacht van de Führer. Hij besluit: demonstraties door laten gaan. Politie terugtrekken. De Joden moeten maar eens de woede van het volk te voelen krijgen. Dat klopt. Ik geef meteen dienovereenkomstige instructies aan politie en partij. Dan spreek ik kort in die zin voor de partijtop. Stormachtig applaus. Iedereen snelt meteen naar de telefoons. Nu komt het volk in actie.

Sommige slapjanussen aarzelen. Maar ik blijf alles aanstuwen. We kunnen die laffe moord niet onbeantwoord laten. De dingen eens op hun beloop laten. De Stoßtrupp Hitler^[7] begint gelijk om op te ruimen in München. Dat gebeurt dan ook meteen. Een synagoge wordt in gruizels geslagen. Ik probeer hem voor het vuur te redden. Maar dat lukt niet.

Ondertussen praat ik met Schwarz^[8] over financiële kwesties. Met Streicher^[9] over de Joodse kwestie. Met Ribbentrop^[10] over buitenlands beleid. Ook hij denkt dat we Tsjechië nu op de koude manier in de zak kunnen stoppen. We moeten het alleen goed opzetten. Chvalkovski^[11] [Correct: Chvalkovský] wil. Of de anderen ook, dat valt niet te zeggen.

Met Wagner^[12] naar de Gau. Ik geef nog een nauwkeurige circulaire uit waarin wordt uitgelegd wat wel en niet mag. Wagner krijgt koude voeten en bibbert vanwege zijn Joodse winkels. Maar ik laat me niet van de wijs brengen. Ondertussen doet de knokploeg zijn werk. Wat ze perfect doen. Ik instrueer Wächter^[13] in Berlijn om de synagoge in de Fasanenstrasse te laten vernielen. Hij blijft maar zeggen: "Eervolle opdracht".

S.S. eedaflegging voor de Feldherrnhalle. Om middernacht. Zeer plechtig en sfeervol. De Führer spreekt tot de mannen. Hartverwarmend.

Ik wil naar het hotel, daar zie ik de hemel bloedrood. De synagoge brandt. Meteen naar de Gau. Niemand weet daar nog iets. We laten alleen blussen voor zover nodig is voor de omliggende gebouwen. Anders laten afbranden. De knokploeg doet vreselijk werk. Boodschappen komen nu uit het hele Reich: 50, dan 7[5] synagogen staan in brand. De Führer heeft bevolen dat 2[5]–30.000 Joden onmiddellijk moeten worden gearresteerd. Dat zal werken. Ze moeten zien dat de mate van ons geduld nu is uitgeput.

Wagner is nog steeds een beetje slap. Maar ik laat niet los. Wächter meldt mij, bevel uitgevoerd. We gaan met Schaub^[14] naar de Künstler-club om verdere berichten af te wachten. In Berlijn branden 5, dan 15 synagogen af. Nu raast de volkstoorn. We kunnen er ’s nachts niets tegen beginnen. En ik wil ook niets doen. Laat maar lopen.

Schaub is flink op gang. Zijn oude knokploegverleden wordt wakker.

Terwijl ik naar het hotel rijd, vliegen ruiten aan stukken. Bravo! Bravo! De synagogen branden in alle grote steden. Duits bezit is niet in gevaar.

Er is niets bijzonders meer te doen op dit moment. Ik probeer een paar uur te slapen.

Vroeg in de ochtend komen de eerste verslagen binnen. Er is flink huisgehouden. Zoals verwacht. Het hele volk is in rep en roer. Die dode komt het Jodendom duur te staan. In het vervolg zullen die lieve Joden er nog eens over nadenken, voor ze Duitse diplomaten zomaar neerschieten.

En daar ging het om.

Ik heb nog van alles te doen. Jannings^[15] wil persé zijn film redden. Maar ik kan hem ook niet helpen.

De radio is gegroeid tot meer dan 10 miljoen luisteraars. Een fantastisch resultaat, dat erg prettig is.

Ik geef instructies dat verboden op het gebied van het hele ministerie alleen door mij kunnen worden uitgevaardigd. Anders gebeurt er te veel onzin.

Men wil op de 80ste verjaardag van de keizer^[16] herdenkingen houden en lovende artikelen schrijven. Ik zou het ermee eens zijn, als de kant tegen de keizer ook aan het woord zou kunnen komen. Maar dan deinzen de reactionairen terug.

Bij de Amerikaanse verkiezingen zijn Roosevelts vrienden op veel plaatsen verslagen. Sterke winst voor de republikeinen. Maar dat zegt nog niets tegen Roosevelt zelf.

Londen laat verdeling van Palestina vallen. De Engelsen komen daar toch niet mee weg.

De toespraak van de Führer in de Bürgerbräu krijgt een zeer agressieve echo in Londen en Parijs. Dat was te verwachten. Als je de oorlogsstokers op hun vingers tikt, gaan ze gillen.

De hele ochtend regent het nieuwe berichten.

Ik denk met de Führer na over de maatregelen die we nu moeten gaan nemen.

Laten doorgaan met slaan of ze een halt toeroepen?

Dat is nu de vraag.

Vrijdag 11 november 1938

Gisteren: Müller^[17] doet verslag van de gebeurtenissen in Berlijn. Het was echt geweldig daar. Alsmaar nieuwe branden. Maar dat is goed zo.

Ik stel een verordening op over de afronding van de acties. Het is nu precies genoeg. Als we dat laten doorgaan, dan bestaat het gevaar dat het gepeupel voor de dag komt. Door het hele land zijn de synagogen afgebrand. Voor deze dode moet het Jodendom duur betalen.

In de Osteria breng ik rapport uit aan de Führer. Hij is het met alles eens. Zijn opvattingen zijn behoorlijk radicaal en agressief. De actie zelf is perfect verlopen. 17 doden.^[18] Maar geen Duits eigendom beschadigd.

Met kleine wijzigingen keurt de Führer mijn decreet betreffende de beëindiging van de acties goed. Ik geef het meteen uit via pers en radio. De Führer wil tot zeer scherpe maatregelen tegen de Joden overgaan. Ze moeten hun winkels zelf repareren. De verzekeringen betalen niets. Dan wil de Führer de Joodse zaken geleidelijk onteigenen en de eigenaars daarvoor papieren geven die we op elk moment waardeloos kunnen maken. Overigens helpt het land zich wat dat betreft al zelf met eigen acties. Ik zal hiervoor de nodige geheime decreten geven. We wachten nu op de effecten in het buitenland. Op dit moment zijn ze daar nog steeds stil. Maar het lawaai gaat vast komen.

Kemal Atatürk^[19] is gestorven. Een grote man is overleden. Vooral waarschijnlijk door eigen gebrek aan zelfbeheersing. Maar ik denk dat ons dat geen kwaad doet. Maar Turkije is daardoor praktisch leiderloos.

In het hotel nog meer werk. Ik stuur nog wat bevelen rond. Daarmee geloof ik dat de Jodenactie voorlopig voorbij is. Als er niet nog een paar nabranders komen.

De Joden zijn uiteindelijk toch erg stom. En ze moeten hun eigen fouten duur betalen.

Ik bel met Heyderich^[20] [Correct: Heydrich]. Ook het politierapport van het hele rijk komt ook overeen met mijn informatie. Dus alles is in orde. Alleen in Bremen waren er enkele onaangename excessen. Maar ze zijn onbelangrijk in de grote actie. Ik spreek met Heyderich [Correct: Heydrich] de samenwerking tussen partij en politie in deze kwestie af.

Nog gewerkt tot de avond. Er komen berichten uit Berlijn over zeer ernstige antisemitische rellen. Nu gaat het volk tot actie over. Maar nu moet dat worden gestopt. Ik geef daartoe instructies aan politie en partij uit. Dan zal ook alles rustig zijn.

Receptie van de Führer voor de pers in de Führerbau. De Führer is erg aardig. Ongeveer 400 vertegenwoordigers van de pers. De Führer geeft een geweldige toespraak. Over de betekenis en waarde van propaganda, waarvan hij de prestaties zeer prijst, en over de taak van de pers.

Later nog lang met de journalisten bij elkaar gezeten. De Führer legt uitvoerig de Tsjechen-crisis uit, haalt uit tegen de lafheid van de intellectuelen, spreekt heel open over Hongarije, karakteriseert heel duidelijk het Engelse poker en biedt zo een goed overzicht van de hele internationale situatie.

Om middernacht moet ik terug naar Berlijn.

De buitenlandse zenders berichten objectief over de antisemitische acties in Duitsland.

Ik neem nu voor Berlijn de volledige macht zelf over. In dergelijke tijden van crisis moet er één de baas zijn.

Maar weinig slaap.

Berlijn!

Noten

1. De herdenking van de mislukte staatsgreep van Hitler en zijn volgelingen in 1923.
2. Robert Ley, leider van het Deutsche Arbeitsfront (DAF).
3. Viktor Lutze, opvolger van Ernst Röhm als stafchef van de SA.
4. Wolf-Heinrich Graf von Helldorf, politiepresident Berlijn.
5. Internationale onrust veroorzaakt door Hitlers aanspraak op het Tsjechische Sudetenland in 1938.
6. Alfred Ingemar Berndt, journalist en een belangrijke medewerker van Goebbels binnen het propagandaministerie.
7. Stoßtrupp Adolf Hitler, een SS-eenheid oorspronkelijk bestaande uit Hitlers lijfwachten.
8. Franz Xaver Schwarz, rijksschatbewaarder van de NSDAP.
9. Julius Streicher, Gauleiter van Frankenland en uitgever van het antisemitische weekblad Der Stürmer.
10. Joachim Ribbentrop, minister van Buitenlandse Zaken.
11. František Chvalkovský, minister van Buitenlandse Zaken van Tsjechoslowakije.
12. Waarschijnlijk Adolf Wagner, Gauleiter van München-Oberbayern.
13. Werner Wächter, propagandaleider van de Gau Berlijn.
14. Julius Schaub, chef-adjudant van Adolf Hitler.
15. Regisseur Emil Jannings.
16. Wilhelm II, de laatste keizer van Duitsland, in 1918 afgetreden en naar Nederland gevlucht.
17. Waarschijnlijk Gestapochef Heinrich Müller.
18. Het werkelijke aantal doden lag vele malen hoger; minstens 91 maar volgens recente studies zelfs in de honderden.
19. President van Turkije.
20. Reinhard Heydrich, chef van de SD en Sicherheitspolizei.