Tussen 8 augustus 1944 en 9 april 1945 werden in Plötzensee (Berlijn-Charlottenburg) in totaal 90 personen gedood van wie werd gedacht dat zij betrokken waren bij verzetsactiviteiten tegen de bestaande nazileiding. Vooral mensen die betrokken werden geacht bij de aanslag en staatsgreep van 20 juli 1944 werden hier geëxecuteerd. Op de lijst van namen staat een heel opvallende naam: Arthur Nebe.

Nebe (13-11-1894 - maart 1945) was een veteraan uit de Eerste Wereldoorlog die via de politie binnen het nazirijk opklom tot Reichskriminaldirektor in de rang van SS-Gruppenführer. Ook was hij directeur van de voorloper van Interpol. Uit alles bleek dat hij een kundige en rechtgeaarde politieambtenaar was, voor zover daar sprake van kon zijn binnen het nazirijk. Hij was al eind jaren 30 betrokken bij een groep die zich bezighield met het bespreken en voorbereiden van verzetsactiviteiten met als doel: het afzetten van Hitler, mét of zonder geweld.

Hans Gisevius, Nebe’s vriend en collega-verzetsman, heeft na de Tweede Wereldoorlog geprobeerd het beeld van de edele verzetsstrijder Nebe gestalte te geven. Achter het masker van een harde SS-leider zou een standvastige verzetsstrijder verborgen zitten. Dat Nebe inderdaad actief was binnen de verzetsgroep is intussen wel bevestigd.

Tegelijkertijd was Nebe betrokken bij de Aktion T4 (de georganiseerde moord op o.a. zieken en gehandicapten) door het gebruik van o.a. gifgas. Vanaf juni 1941 was Nebe leider van Einsatzgruppe B, één van de moordcommando’s die in de veroverde gebieden in de Sovjet-Unie politieke commissarissen, partizanen en Joden vermoordden. In totaal werden onder zijn leiding 45.000 mensen vermoord, vooral Joden. Wanneer je bedenkt dat dit in een tijdsbestek van ruim 3 maanden is gebeurd, wordt de bloeddorstigheid van deze gruweldaad duidelijk.

Nebe vroeg of hij teruggeplaatst kon worden naar Berlijn en daar kreeg hij toestemming voor. Maar ook toen was er nog geen einde gekomen aan de moorddadigheid van deze ‘verzetsheld’. Na een (grotendeels mislukte) ontsnappingspoging van 76 Britse piloten uit een krijgsgevangenkamp werden als represaille onder leiding van Nebe 50 piloten vermoord. Ook bij de moord op zigeuners was Nebe nauw betrokken.

Tijdens de mislukte aanslag op Adolf Hitler had Nebe als taak het justitiële apparaat te coördineren in de dagen na de putsch. Maar de aanslag mislukte en Nebe moest onderduiken. Uiteindelijk werd hij verraden en opgepakt. Nebe werd in maart 1945 (exacte datum onbekend) opgehangen.

Op overzichtelijke wijze schildert Kevin Prenger (1980) in zijn vierde boek een beeld van een man die na de Tweede Wereldoorlog ambivalente gevoelens oproept.

Was Nebe een verzetsstrijder? Niet in de gebruikelijke zin van het woord. Nebe was een nazi en had binnen het nazirijk een indrukwekkende carrière op kunnen bouwen. Toch was hij ontevreden. Als conservatief individu had hij de opkomst van de nazi’s gesteund, maar gaandeweg was hij steeds meer teleurgesteld geraakt in het regime dat niet aan zijn verwachtingen voldeed. Vooral het feit dat het politieapparaat steeds meer een politiek instrument was geworden, was voor Nebe moeilijk te verteren.

De interne corruptie, de morele verschuiving die ‘normaal’ politiewerk steeds moeilijker maakte, was Nebe een doorn in het oog. In zijn ontevredenheid vond hij gelijkgestemden waarmee hij plannen smeedde om via een putsch de gewenste verandering te bewerkstelligen.

Het waren niet de nobele motieven als de afkeer van de tirannieke onderdrukking, de Holocaust of anti-oorlogssentimenten die Nebe inspireerden om verzet te gaan plegen. Integendeel; Nebe had een bepalende en actieve rol in de verwerpelijke moorddadigheid van het Derde Rijk. Nebe was achteraf veel meer een gewetenloze oorlogsmisdadiger met het masker van een verzetsstrijder dan andersom, concludeert de schrijver.