In het najaar van 1943 bezoekt SS-rechter Konrad Morgen concentratiekamp Auschwitz. Aanleiding is een vanuit het kamp verzonden pakketje met goudklompen, dat door de douane is onderschept. In het kamp ontdekt hij dat deze smokkelzaak het topje van de ijsberg is: kampbewakers maken zich massaal schuldig aan diefstal en corruptie. En dat is nog niet alles, want Morgen constateert ook dat stafleden zonder officiële toestemming gevangenen vermoorden.

In het Derde Rijk en binnen het concentratiekampsysteem was er sprake van een gedelegeerd geweldsmonopolie. Dit monopolie en de daarbij horende bevelsstructuur hadden er toe geleid dat iedere onderschikte zijn eigen verantwoordelijkheid kon ‘doorgeven’ naar de erboven gelegen rang. Dit liep helemaal door naar de top; voor velen ‘de Führer’ zelf. Zodoende kon iedereen zich ‘verschuilen’ achter ‘Befehl ist Befehl’. Het gedelegeerde geweldsmonopolie betekende dat tijdens de Holocaust het systematisch beroven, uitbuiten (slavernij) en vermoorden van hoofdzakelijk Joden top-down werd verordend. SS-ers in concentratiekampen hielpen binnen deze kaders met de industriële vernietiging van Joden. Binnen deze kaders waren dus zaken die wij tegenwoordig als strafbaar en misdadig zouden beschouwen, volstrekt legaal.

Bij aankomst in het concentratiekamp moesten de gevangenen alle juwelen, geld en goederen afstaan. Deze zaken werden zorgvuldig geselecteerd, geordend en geregistreerd. Althans, in theorie. De praktijk was vele malen weerbarstiger en corruptie en zelfverrijking op alle niveaus was aan de orde van de dag.

Konrad Morgen (1909-1982) en zijn team hadden als taak om naar deze corruptie onderzoek te doen en ertegen op te treden. Morgen had al een uitgebreide carrière als rechter en soldaat (in de 5e SS-Panzerdivisie Wiking) achter de rug toen hij in mei 1943 benoemd werd om de corruptie binnen concentratiekampen te onderzoeken. Met corruptie werd niet alleen het onrechtmatig toe-eigenen van middelen bedoeld, maar ook het ‘ongeoorloofd mishandelen en vermoorden’ van mensen. De eerste grote zaak in deze periode was tegen de commandant van Buchenwald: Karl Koch.

De lezer van de geschiedenis over de carrière van Konrad Morgen zal veelal met ambivalente gevoelens achterblijven na voltooiing van dit boek. Was Morgen een doortrapte opportunist die na de oorlog zijn handen in onschuld waste, of sterker nog; zich de rol van verzetsheld aanmat die streed tegen de Holocaust? Was hij een naïeve doch ambitieuze technocraat die binnen de kaders van de bestaande wetten streed tegen het kwaad?

Uit het boek van Prenger blijkt in ieder geval dat zijn rol een schizofreen en paradoxaal karakter had. Aan de ene kant gaf hij aan dat hij, door het aanpakken van leidinggevende kampleden, het vernietigingsproces wilde laten stagneren. Aan de andere kant sprak hij bagatelliserende woorden over de ernst van de misdaden in de concentratiekampen tijdens processen tegen kampbeulen ná de oorlog.

Kevin Prenger (1980), schrijver van o.a. ‘Oorlogszone Zoo’ en ‘De boodschapper uit de hel’, heeft met ‘Een Rechter In Auschwitz’ wederom een intrigerend document geleverd. Hij schildert voor de lezer de verschillende facetten en invalshoeken van de carrière van Morgen. Uiteindelijk probeert hij hier en daar conclusies te trekken, maar ook de lezer krijgt de ruimte om zijn eigen oordeel te vormen. In ieder geval mag dit boek niet ontbreken op de boekenplank van liefhebbers van documentatie over de nazi’s en de Holocaust.