"Straks krijgen jullie een nummer getatoeëerd", deelt de SS’er mee. "Het doet geen pijn, het kriebelt alleen wat." Karoline verbijt toch de pijn wanneer op haar linkerhand het nummer Z9699 wordt gezet. De letter Z is de afkorting van zigeuner. Sieglinde slaat tijdens het aanbrengen van tatoeage Z9700 eerst wild om zich heen. De uitvoerder van de opdracht, eveneens een gevangene, toont geen medelijden. Hij weet hoe kinderen aan te pakken.

De grootschalige zigeunervervolging die tijdens de Tweede Wereldoorlog plaatsvond in Duitsland en door de nazi's bezette gebieden, zal voor menigeen onbekend zijn. Terwijl tijdens de "Porajmos" (Romani voor de verslinding, het equivalent van de Holocaust) een half miljoen Roma en Sinti de dood vonden. Het aantal dodelijke slachtoffers lag bij de zigeuners zelfs procentueel hoger dan bij de Joden. Na de oorlog was er geen ruimte voor hun verhaal. Rita Winterstein-Prigmore is een van de weinige die na de oorlog in de openbaarheid is getreden. In het boek "Blauwe ogen" vertelt zij de lotgevallen van haar familie gedurende de Tweede Wereldoorlog en daarna. Het boek is geschreven in samenwerking met de Belgische publicist en journalist Koenraad de Wolf (1956).

Al lang voor het aan de macht komen van de nazi’s en het ontstaan van het Derde Rijk werden de zigeuners gediscrimineerd en achtergesteld in Duitsland, omdat zij werden beschouwd als asociaal en crimineel. Nadat de NSDAP aan de macht was gekomen, verergerde hun situatie. Begin 1936 werden de Neurenberger Wetten aangepast, zodat voortaan ook zigeuners eronder vielen. Zij moesten zich verplicht laten registreren, verloren hun stemrecht en werden later gedwongen om hun traditionele levensstijl op te geven en verplicht om in de stad te gaan leven, waar zij werden ondergebracht in krappe en slecht onderhouden huizen. Zo kwamen Rita Winterstein en haar familie in 1939 terecht in een krot in Würzburg, nadat hun woonwagen en eigendommen afgepakt waren.

Vanaf 1942 kregen de Roma en Sinti de keuze voorgelegd tussen sterilisatie of transport naar een concentratiekamp. Theresia Winterstein, de moeder van Rita, tekende in 1942 een verklaring waarin zij "vrijwillig" instemde met sterilisatie. Desondanks raakte zij later zwanger van een tweeling. Zij mocht de kinderen houden, op voorwaarde dat de artsen na de geboorte medische experimenten op hen mochten uitvoeren. Nazi-artsen, onder wie de beruchte kamparts uit Auschwitz Josef Mengele, waren erg geïnteresseerd in tweelingen. Ze bestudeerden de ontwikkeling van de verschillende helften en hoopten de genetische code te achterhalen, waardoor zij het geboortecijfer zouden kunnen verhogen. Vier weken na de bevalling werden de baby's bij Theresia weggehaald. Weken later vond zij ze terug in de universiteitskliniek van Würzburg, een van de twee was toen echter al overleden als gevolg van een medisch experiment dat was bedoeld om haar ogen een blauwe kleur te geven. Het andere meisje, Rita, nam zij mee, maar werd haar later weer ontnomen. Ook zij werd onderworpen aan gruwelijke proeven, waar zij de rest van haar leven gezondheidsklachten aan zou overhouden.

Eind december 1942 begonnen de deportaties en de uitroeiing van de Roma en Sinti. In Auschwitz II (Birkenau) werd voor dit doel een speciaal zigeunerkamp ingericht. Personen die een baan hadden, hoefden voorlopig niet op transport, maar deze vrijstellingen hielden niet lang stand. Een groot deel van de familie Winterstein belandde in Auschwitz, maar liefst dertien familieleden zouden het kamp niet overleven.

Na de oorlog bleef het leven voor de enkele resterende leden van de familie Winterstein zeer zwaar. Zij werden nog steeds beschouwd als tweederangs burgers. Met de ellende die zij tijdens de oorlog hadden moeten doorstaan, werd door bijna niemand rekening gehouden. De verantwoordelijken van de zigeunervervolging en de medische experimenten werden na de oorlog nauwelijks gestraft. Rita Winterstein had als gevolg van de experimenten te kampen met veel gezondheidsklachten. Doordat haar linker hersenhelft beschadigd was geraakt, kampte zij met zware hoofdpijn en viel ze regelmatig flauw. Pas in de jaren '80 kreeg zij, na een jarenlang voortslepende gerechtelijke procedure, een gedeeltelijke schadevergoeding voor het door haar doorstane leed.

"Blauwe ogen" is een zeer aangrijpend boek. Met de titel en ondertitel wordt gesuggereerd dat het boek vooral draait om de medische experimenten die de nazi's voor en tijdens de oorlog hebben uitgevoerd op gevangenen. Dit is echter maar een deel van het verhaal. In het boek wordt het verhaal verteld van het leven van de zigeuners en hun uiteindelijke noodlot in het Derde Rijk, een tragedie waarover nog (te) weinig geschreven is. De vervolging van de Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog is niet minder schokkend dan die van het Joodse volk, maar de beschikbare informatie over hun ervaringen is gering, vermoedelijk mede omdat Sinti en Roma niet graag praten met mensen van buiten hun gemeenschap.

Het boek is geschreven in romanstijl, waardoor het verhaal extra aangrijpend is en men zich goed kan inleven in de karakters. Ondanks de gruwelijke details die voorbij komen, is het boek vlot leesbaar. Vooral in het begin verspringt het verhaal wel vaak van tijdstip en personage, af en toe is het hierdoor wat lastig te volgen. Veel personages uit de familie Winterstein komen aan bod, de achter in het boek opgenomen stamboom brengt gelukkig meer duidelijkheid in de familieverbanden. Ook wordt het verhaal gedurende het boek constanter.

Het nadeel van een romanstijl is dat de scheidslijn tussen feit en fictie soms wat lastig is te bepalen. Een groot probleem is dit niet. De gedachten van iemand zijn jaren later natuurlijk niet meer te achterhalen. Iemands daden echter wel en de schrijver weet wat de personen deden tijdens de oorlog. Aan de hand van hun karakter heeft hij vervolgens hun gedachten gereconstrueerd. Hierdoor krijgt het boek een extra laag en beklijft het zeer. Vooral de passages die zich afspelen in Auschwitz –het citaat bovenaan de recensie is daaruit afkomstig – zijn erg schokkend en gaan door merg en been.

"Blauwe ogen" is een indringend boek dat laat zien hoe een volledig volk werd ontrecht en uiteindelijk zelfs bijna uitgeroeid. Het laat ook zien hoe moeilijk het was om voor de Sinti en Roma na de oorlog hun leven weer op te pakken en hoe weinig aandacht er was voor hun verhaal. "Blauwe ogen" probeert deze lacune, in ieder geval gedeeltelijk, op te vullen en slaagt hier zeer goed in.