Met meer dan 20 succesvolle moordaanslagen en meer dan 10 pogingen daartoe, lag het aantal liquidaties in de Zaanstreek een stuk hoger dan in andere delen van bezet Nederland. In "Korte metten" wordt een overzicht gegeven van deze moordaanslagen. Erik Schaap (1961) is journalist en schrijver. Hij schrijft sinds 1999 boeken en artikelen over geschiedenis en dan vooral over de Tweede Wereldoorlog. In 2006 schreef hij een biografie over de verzetsstrijder en leider van het Nationaal Steunfonds, Walraven van Hall (zie: "Premier van het verzet"). Ook bracht hij meerdere boeken uit over de geschiedenis van de Zaanstreek tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De auteur noemt de Zaanstreek tijdens de oorlog een Wild West-gebied. Bij het lezen van het boek krijgt de lezer die indruk inderdaad. Gedurende de oorlog zijn tientallen mensen uitgeschakeld door het Zaanse verzet. De eerste in januari 1944, de laatste op 3 mei 1945. Bij een aantal slachtoffers kun je eraan twijfelen of hun daden daadwerkelijk een doodvonnis rechtvaardigde. Het ging er bovendien vaak chaotisch aan toe. Ondanks de oprichting van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) in september 1944, een poging om het verzet beter te coördineren, bleef er wrevel bestaan tussen de verschillende verzetsgroepen die actief waren in de Zaanstreek.

Ondanks dat er veel gepubliceerd wordt over de Tweede Wereldoorlog, ontbreken veel authentieke gegevens. Dit geldt ook voor verzetsdaden en dan vooral voor liquidaties. Veel verzetsstrijders kwamen tijdens de oorlog om het leven in Duits gevangenschap of voor een vuurpeloton. De overlevenden zwegen na de oorlog vaak over uitgevoerde liquidaties, dit deels om de familieleden van de slachtoffers te ontzien, maar waarschijnlijk ook omdat zij de reactie van de Nederlandse bevolking vreesden. De Duitsers namen meestal bloedig wraak nadat het verzet iemand had doodgeschoten. Wanneer zij toch spraken over hun verzetsdaden konden zij de verhalen vaak niet staven met bronnen. De Duitsers verspreidden tijdens de oorlog ook nog eens desinformatie over al dan niet door het verzet gepleegde aanslagen.

De auteur begint zijn boek met een opsomming van pogingen en vermeende liquidaties, die vaak niet of slechts ten dele bewezen zijn. Deze hoofdstukken worden gekenmerkt door zinnen als: "verdere bijzonderheden ontbreken", "veel is onduidelijk" en "dat is waarschijnlijk gebeurd." De auteur weet lang niet alle zaken tot klaarheid te brengen, dit geeft hij ook ruiterlijk toe. Hij zegt zelf dat zijn boek niet zozeer een conclusie, maar meer een aanzet tot meer onderzoek is. Ondanks deze onvolkomenheden bevat dit deel van het boek ook interessante en lezenswaardige verhalen, zoals dat van de in Zaandam gestationeerde inspecteur van politie Tonny Jansen, die actief spioneerde voor de Sicherheitsdienst en meehielp bij het opsporen en oppakken van Joodse onderduikers, maar die ook hulp verleende aan het verzet en hierdoor een aantal verzetsmensen wist te redden van Duits gevangenschap. Ook wordt het verhaal verteld van de Amsterdamse Paulina de Ruiter, die secretaresse was bij de Zaandamse politie, maar die voor de rest niet collaboreerde met de Duitsers. Desondanks belandde zij op een dodenlijst van het Zaanse verzet. Door puur geluk en toeval wist zij te ontsnappen aan meerdere pogingen om haar te vermoorden.

Het volgende deel van het boek behandelt de geslaagde liquidaties die werden uitgevoerd door de Zaanse illegaliteit. Deze hoofdstukken bevatten meer eenduidige verhalen en een aantal zijn ook behoorlijk spannend. Bijvoorbeeld het verhaal over de moord op de Zaandamse politiechef Willem Marinus Ragut door Jan Bonekamp en Hannie Schaft op 21 juni 1944. In de schietpartij die ontstond tussen de kapitein van politie en de verzetsstrijders werd Ragut gedood en Jan Bonekamp zwaar verwond. Bonekamp werd gearresteerd door de Duitsers en zou dezelfde dag nog overlijden als gevolg van zijn verwondingen. De dood van Bonekamp leidde tevens negen maanden later tot de arrestatie van Hannie Schaft.

Het Zaanse verzet voerde niet alleen aanslagen uit op (hoge) foute Nederlanders, maar ook op "gewone" misdadigers, zoals inbrekers en zwarthandelaren. Opvallend is de rol van de Zaanse politie hierbij. Het contact tussen de politietop en de Zaanse illegaliteit werd steeds hechter vanaf eind 1944. Doordat de politie kampte met een tekort aan personeel en zij het druk had met de vervulling van door de Duitsers opgedragen taken, nam de BS, deels op instigatie van de politie, de taak van de bewaking van de openbare orde op zich. Personen die zich structureel schuldig maakten aan inbraak en/of zwarte handel ontvingen eerst enkele dreigbrieven. Mocht dat niet helpen dan werd er een moordaanslag op hen gepleegd. De auteur geeft aan dat deze acties op den duur succes opleverden: de misdaad nam af en bovendien voerden de Duitsers geen wraakoefeningen uit naar aanleiding van deze liquidaties.

Het valt ook op dat het verzet in de Zaanstreek minder scrupules begon te kennen, zeker gedurende de laatste maanden van de bezetting. In die tijd werden vrachtwagens die werkploegen voor de Duitsers vervoerden onder vuur genomen, waardoor er een aantal gewonden viel en zelfs een persoon overleed. Er vielen meer onschuldige slachtoffers. Op 5 april 1945 werd de garagehouder Pieter Jacob Zwart doodgeschoten door leden van de leden van de BS. Zwart had niets gedaan dat deze daad rechtvaardigde. Hij was al vanaf 1940 actief in het verzet, maar doordat hij in zijn garage af en toe ook Duitsers hielp en omdat hij enige vijanden had binnen de BS, kwam hij op de dodenlijst te staan, hetgeen fatale gevolgen voor hem had.

Liquidaties door het verzet zijn een zeer heikel onderwerp, waar de meningen sterk over uiteen lopen. Deze controverse komt voornamelijk door de grootschalige wraakoefeningen die de Duitse autoriteiten in het bezette Nederland vaak uitvoerden na een moordaanslag (of poging daartoe) door het verzet. Zoals de auteur zelf aangeeft in de inleiding: "waar bijvoorbeeld de hulp aan onderduikers meestal een positief resultaat opleverde - iedereen die zo gered kon worden was pure winst -, leidde het doden van vijanden regelmatig tot uiterst wrede represailles." Erik Schaap beschrijft in zijn boek alle (pogingen tot) liquidaties die zijn uitgevoerd in de Zaanstreek en daarbuiten door het Zaanse verzet. Hij beschrijft voor elke (poging tot) eliminatie hoe en waarom het verzet besloot om iemand te vermoorden en hoe de aanslag uiteindelijk verliep, ook geeft hij een korte biografie van het slachtoffer. Hij wijst op de gevolgen die dergelijke aanslagen hadden, maar hij noemt ook eventuele voordelen. Zelf trekt hij geen conclusies: dit laat hij grotendeels aan de lezer over, waardoor het boek zeer objectief is. "Korte Metten" biedt geen nieuwe inzichten in de discussie over de liquidaties van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar vormt wel een interessante aanvulling op de bestaande literatuur over dit onderwerp.