Op 28 november 2012 is het 50 jaar geleden dat koningin Wilhelmina overleed. De historicus Cees Fasseur (1938), die eerder een tweedelige biografie van haar publiceerde, schreef naar aanleiding van deze datum een nieuw boek waarin de kennis over Wilhelmina wordt geactualiseerd.

Na het overlijden van haar vader (koning Willem III) in 1890 werd Wilhelmina koningin van Nederland. Tot 1898 stond zij, vanwege haar minderjarigheid, onder regentschap van haar moeder (koningin Emma). Op 6 september 1898 werd zij officieel ingehuldigd. Haar koningschap zou in totaal 50 jaar (tot 1948) duren. Ze stond bekend om haar ijzeren intellect en haar standvastigheid. Haar regering kenmerkte zich in de eerste jaren door een zekere afstandelijkheid ten opzichte van de bevolking. Ook had zij, zeker na het uitbreken van de economische crisis van de jaren '30, meer dan eens conflicten met de Nederlandse regering. Zo was zij het onder meer niet eens met de grootschalige bezuinigingen op defensie, die de landsverdediging te veel zouden verzwakken. Dat deze angst niet ongegrond was, bleek op 10 mei 1940 toen Nederland werd binnengevallen door het Duitse leger.

Op 13 mei deelde de opperbevelhebber van het Nederlandse leger (generaal Henri Winkelman) aan de koningin mee dat de strijdkrachten het niet meer lang zouden volhouden en dat haar veiligheid niet meer gegarandeerd kon worden. Wilhelmina wilde absoluut niet gevangen genomen worden door de Duitsers, zij besloot daarom te vluchtten naar Engeland. Fasseur typeert dit besluit als het belangrijkste dat zij tijdens haar koningschap heeft genomen. De schrijver betoogt dat wanneer de koningin niet was vertrokken, ook het kabinet in Nederland zou zijn gebleven, hetgeen het einde zou hebben betekend van de strijd van het Koninkrijk der Nederlanden.

De conflicten tussen koningin en de ministerraad hielden ook in ballingschap aan. Vooral met minister-president Dirk Jan de Geer kon zij het slecht vinden. Zij beschuldigde hem onder meer van defaitisme, wat onder andere zou blijken uit zijn verzoek aan de Nederlandse bevolking om samen te werken met de Duitse bezetting. Mede hierdoor besloot zij dat De Geer niet geschikt was voor het leiden van de Nederlandse regering in ballingschap. Daarbij ontstond echter wel het probleem dat enkel het parlement een minister-president kan ontslaan en dat in Engeland geen Nederlandse volksvertegenwoordiging aanwezig was. De koningin loste dit op door zichzelf aan te wijzen als representant van de volkswil. Zij ontsloeg De Geer en verving hem door Pieter Gerbrandy.

Koningin Wilhelmina werd tijdens de oorlog vooral bekend door haar toespraken voor radio Oranje. Haar eerste radiorede hield ze op 28 juli 1940. In haar toespraken, die sterk anti-Duits waren, riep zij het Nederlandse volk op om de moed er in te houden. Door deze redevoeringen groeide zij uit tot "De stem van het verzet", hoewel ze zelf nooit opriep tot actieve verzetsdaden, omdat ze wist dat die tot Duitse represailles zouden leiden. De redevoeringen misten hun uitwerking niet. Voor vele Nederlanders waren zij een van de weinige lichtpunten in donkere dagen.

Met het ontslag van De Geer waren de aanvaringen tussen koningin Wilhelmina en het kabinet nog niet uit de wereld. Zij verweet haar ministers onder meer dat zij niet daadkrachtig optraden. Uiteindelijk zouden slechts twee van de elf ministers die uit Nederland vertrokken in 1945 nog in functie zijn. De anderen waren allemaal vervangen. Deze ontslagen konden juridisch gezien eigenlijk niet door de beugel. Maar hier trok de koningin zich weinig van aan, zij vond sowieso dat er na de oorlog een staatkundige vernieuwing zou moeten plaatsvinden. Zij wilde de macht van het staatshoofd uitbreiden ten kosten van de Staten-Generaal, en zo eigenlijk terugkeren naar de situatie van voor de grondwetswijziging van 1848. Van deze staatkundige veranderingen kwam uiteindelijk weinig terecht, de koningin ontbrak het aan de theoretische kennis om een dergelijk proces in gang te zetten. Ook had zij gehoopt op de medewerking van het Nederlandse verzet, maar toen bleek dat de illegaliteit onderling sterk verdeeld was, zag zij af van haar plannen. In 1948 trad Wilhelmina af als koningin ten faveure van haar dochter Juliana.

Fasseur is een groot pleitbezorger van het Koninklijk Huis. Hij kan er smakelijk en op een vaak lovende wijze over schrijven. Hierbij stopt hij zijn eigen mening niet onder stoelen of banken. Fasseur heeft bijvoorbeeld veel goede woorden over voor de koningin, terwijl de verschillende Nederlandse regeringen regelmatig kritiek krijgen. Voor een historicus neemt hij soms een behoorlijk uitgesproken en subjectief oordeel in. Hij laat voor de lezer weinig ruimte over om een eigen mening te vormen. Dat hij soms uit zijn rol als objectieve historicus valt, blijkt wanneer hij schrijft over een journalist die in 1896 werd opgesloten wegens majesteitsschennis, omdat deze had gezegd dat Willem III niet de biologische vader zou zijn van Wilhelmina. Fasseur besluit deze alinea met de ironische uitspraak: "Wie zou dat Evert Santegoeds of Albert Verlinde toewensen?"

Dit alles neemt niet weg dat Fasseur een goed schrijver is; het boek is zeer goed leesbaar. Door zijn vlotte schrijfstijl en toch ook door zijn verwijzingen naar de actuele tijd, leest het boek zeer prettig en dan neem je de soms wat (te) lovende toon voor lief. "Een dame van ijzer" geeft in een vrij gering aantal pagina's (128) een goed en accuraat beeld van koningin Wilhelmina. Het vormt behalve een aanvulling op, ook een samenvatting van Fasseurs tweedelige biografie over deze standvastige dame. Wie nog weinig of niets over koningin Wilhelmina weet, heeft in dit boek een kort en bondig overzicht van haar leven. Voor wie na het lezen van dit boek behoefte heeft aan meer verdieping, zijn er uitgebreidere boeken beschikbaar, waaronder de al eerder genoemde tweedelige biografie van Fasseur.