Koolhoven F.K.51

De Koolhoven F.K.51 was een lesvliegtuig/verkenner welke werd gebruikt door de Marine Luchtvaartdienst, het ML-KNIL en de Luchtvaartafdeling van het Nederlandse Leger. Naast Nederland maakte ook de Spaanse Republiek voor de Tweede Wereldoorlog gebruik van dit toestel. Op basis van de typenbestelling konden globaal vijf varianten worden onderscheiden. Totaal werden 144 toestellen geproduceerd.

F.K. 51 13 opstijgend van vliegpark Haamstede, 1939 Bron: NIMH 2157_005752

Frits Koolhoven, was die andere Nederlandse vliegtuigontwerper. Werkend in de schaduw van Fokker, zijn zijn ontwerpen veelal minder bekend geworden. Daardoor is hij ook enigszins miskend. De vliegtuigontwerpen waren minstens net zo goed, en misschien zelfs wel iets beter dan die van Fokker. Het mocht echter niet baten. Het vertrouwen in Fokker was ongekend. Niettemin wist Koolhoven toch diverse typen te slijten en één van de successen was de F.K.51.

De F.K.51 werd door de firma Koolhoven op eigen initiatief ontwikkeld. Het toestel werd ingeschreven in de competitie voor een opvolger van het lesvliegtuig de Fokker C.I. voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling.

Naast toestellen voor de LVA leverde Koolhoven het type ook aan de MLD en de Militaire Luchtvaart KNIL. Daarnaast werden een aantal toestellen verkocht aan de Spaanse Republikeinse regering. De toestellen speelden een bescheiden rol tijdens de Spaanse Burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog. In het Militair Museum te Soesterberg is een replica van het toestel te bewonderen.

Koolhoven produceerde op eigen gelegenheid een lesvliegtuig dat ook als verkenner kon fungeren. Het prototype dat door Koolhoven werd geproduceerd kreeg de registratie Z-1 en vloog op 25 mei 1935 voor het eerst vanaf vliegveld Waalhaven. Met civiel kenteken PH-AJV werd het toestel als demonstratievliegtuig ingezet en ook ingediend als competitietoestel voor de vervanging van de Fokker C.I. voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling. De F.K.51 kwam goed uit de competitie en Koolhoven ontving een bestelling.

Op basis van de gewonnen competitie bestelde de Luchtvaartafdeling van het Nederlandse leger 25 lesvliegtuigen van de F.K.51. Deze werden aangedreven door een 270 pk sterke Armstrong Siddeley Cheetah-V stermotor. De LVA nam deze lestoestellen in dienst onder nummers 1 t/m 25. Deze reeks was onbewapend en werden in de jaren 1936 en 1937 afgeleverd.

Het eerste F.K.51 lesvliegtuig op Soesterberg Bron: NIMH 2011-1552

In 1937 verscheen de verkennerversie. Zonder dubbele bediening en met als bewapening een 7,7 mm mitrailleur in de bovenste vleugel. Dit type werd aangedreven door een 350 pk sterke Armstrong Siddeley Cheetah-IX motor. Van deze verkennerversie kocht de LVA er in totaal 29 die werden genummerd in de reeks 400 t/m 428. De toestellen werden in 1937 en 1938 geleverd.

Er werd nog een derde variant ontwikkeld van de verkenner met twee mitrailleurs waarvan de tweede in de achterste cockpit was ondergebracht. Tot een bestelling is het niet meer gekomen, maar dit type werd wel aan de MLD geleverd.

De lestoestellen hebben uiteraard nauwelijks een rol gespeeld in de meidagen van 1940. Van de verkenners, waren er bij de Duitse inval 17 gevechtsklaar. Slechts één enkel toestel heeft een vlucht in opdracht uitgevoerd.

beschadigde F.K.51 421 achtergelaten bij Gilze Rijen Bron: NIMH 2157_005784

De 24 door de MLD (Marine Luchtvaartdienst) aangeschafte FK-51's werden in dienst gesteld onder de registratie E-1 t/m E-24. De MLD toestellen werden voorzien van een 450 pk Wright "Whirlwind" R-975-E1 en waren bewapend met twee mitrailleurs zoals het derde voor de LVA bedoelde type. Zes toestellen werden op 1 augustus 1936 ontvangen, de rest op 16 juni 1937. Ter vervanging van twee afgeschreven toestellen (E-1 en E-6), werd op 20 september 1938 nog eens een levering van twee toestellen ontvangen, die hetzelfde nummer kregen. Hiermee kwam het aantal aan MLD geleverde toestellen op 26. Geen van de toestellen is operationeel ingezet aangezien alle door bombardementen op De Kooy werden vernield.

Een aantal MLD F.K.51 toestellen Bron: Public Domain (onbekend)

Ook door de Militaire Luchtvaart KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger) werd een bestelling geplaatst. Deze toestellen werden uitgerust met een Pratt & Whitney Wasp Junior motor. Bij het uitbreken van de oorlog in Nederland waren slechts 45 van de 60 bestelde toestellen geleverd. De registraties waren K-1 tot en met K-45. In 1940 werd de registratie gewijzigd in K-101 tot en met K-145

Bij het uitbreken van de vijandelijkheden op 7 december 1941 waren ongeveer 20 FK-51's luchtwaardig en die zijn volop ingezet voor verkenningsoperaties. Alle vliegtuigen zijn door vijandelijkheden of door vernietiging door eigen personeel verloren gegaan.

K-26 en soortgenoten Bron: Wilco Vermeer collection

Van de lesversie werden er overigens nog eens 28 gekocht door de Spaanse Republikeinse regering, welke in 1936 als postvliegtuig werden geleverd. De Spaanse toestellen droegen de kentekens EK-001 - EK-028. Bij het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog mochten immers geen wapens geleverd worden. Van de Spaanse toestellen werden elf toestellen uitgerust met een 400 pk Armstrong Siddeley Jaguar IVa motor en de overige 17 met een Wright "Whirlwind" R-975-E3 motor.

Een aantal ven deze lesvliegtuigen werd in Spanje bewapend met twee 7,7 mm mitrailleurs in de bovenste vleugel en een beweegbare 7,7 mm machinegeweer in de achterste cockpit. Zodanig werden ze als verkenner en nachtjager ingezet. Een zeer klein deel van deze toestellen heeft de burgeroorlog overleefd en is tot onbekende datum nog gebruikt door de luchtmacht van Franco.

Een Spaanse F.K.51 Bron: Public Domain (onbekend)