T. Dankers-Van Beek, dagboek van september 1944 tot de bevrijding

`t begon op 3 september 1944 rond een uur of vijf. Zware motoren kwamen aangezweefd .Dat ze niet naar Duitsland gingen, was wel te zien aan hun vlieghouding. Want gaan ze verder op dan vliegen ze meer in groote kluchten bij elkaar en nou vlogen ze apart. Ze zetten dan ook recht koers naar `t vliegveld van Gilze-Rijen. Die ze natuurlijk ook al in de gaten hadden en ontvingen met afweergeschut. Maar niet lang! Want daar kwamen er steeds meer, en nog al meer, en plotseling regende het bommen op `t vliegveld. Groote rookzuilen stegen op en nog maar cirkelde ze rond en `t was een leven van belang.

Plotseling stond daar in haar schoone heldere kleuren de Hollandsch vlag rood wit en blauw in de lucht. Prachtig was `t want `t deed je goed zoo iets te zien, maar toch was `t angstig vanwege die vliegtuigen die er maar steeds door henen kruiste. Moeder, Jo en ik hadden met de tasschen met de voornaamste spullen er in, in de gang gestaan, Vader en de jongens stonden buiten en kwamen ondanks ons geroep om binnen te komen niet, want `t was veel te schoon buiten vooral toen ze de fosfor bommen uitgooide en `t één vuurgloed was boven `t vliegveld.

Och mannen zijn niet zoo bang.

Dinsdagmorgen. De Tommie in Breda.
Iedereen was er vol van. De vlaggen en oranje sjerpen werden opgezocht en men praatte al over boemelen en Koninginnenfeest en nog steeds trokken de troepen terug, door Dongen, net zoo druk als ze in 1940 in kwamen. Alles en iedereen leefde op en `t was maar steeds `t gaat goed, `t gaat goed.
Op plaatsen begon de ondergrondsch `t geheime Hollandsche leger op te treden en reden met auto`s en motors met `t machine geweer voorop door de straten, en pikten N.S B.ers en de rest op. `t Ging wel gesmeerd maar niet lang meer.

Dinsdagnacht.
Heel de nacht ontploffingen. Rond een uur of half een plotseling een harde slag. Jan Piet Jos, Jo en ik die boven slapen, waren allemaal in eens wakker. Wat is dat?Ja wat is dat,niemand wist `t. Opeens een vuurgloed en een vijf en twintig seconde daarna,de dakramen sloegen omhoog, `t huis kraakte en schudde,en een slag dat hooren en zien verging. Er uit, er uit en zorgt dat ge beneden komt, want nou is de strijd dichtbij. Zoo dachten wij allemaal .Nou in een wip hadden we onze mantels en jassen aan die de laatste tijd toch altijd voor de pak hingen en in een wip waren we beneden. Waar ons Pa en Moeder ook reeds op de been waren. Toen naar buiten om te kijken wat er aan `t handje was, wat onze Pa al gauw gezien had, n.l. dat ze `t vliegveld van Gilze Rijen aan `t op blazen waren,en de munitie lieten springen. Elke keer was er een steekvlam van wel kerktorens hoog en daarna een slag dat de wind daarbij in je gezicht sloeg en je haast den adem benam en horen en zien verging. Tot vier uur had dat zoo geduurd. Af en toe was het stil en gingen we naar binnen dan plots zoo`n klap en binnen was `t helemaal niet om uit te houden, want `t was juist of `t huis in mekaar klapte. Dan weer naar buiten en zoo verstreek de nacht.

Woensdag Tegen een uur of vijf komt men ons vertellen dat `s avonds om zeven uur de zwaarste ontploffingen op `t vliegveld zullen plaats hebben en dat men ramen en deuren open moet zetten. Alles was gereed, de boel stond open, zelfs de watjes voor ons ooren hadden we gereed. Jo en ik zouden buiten kousen gaan zitten stoppen dan zagen we toch zeker wanneer `t begon. Vader en Moeder zaten op de tuinbank achter de strooischelft ook al in afwachting. `t Sloeg zeven uur, half acht, acht uur en nog was er steeds niet geweest. Toen zouden we eerst maar gaan eten. Zoo gezegd en zoo gedaan. Alles bleef rustig. Toen om negen uur een klap. Wij allen naar buiten,want nou zou `t beginnen. `t Was beslist `t startschot volgens ons Pa. Weer zaten we toch te wachten en weer kwam er niets meer. Laten we nou buiten `t Rozenhoedje maar bidden zei ons Moeder. We waren er haast mee klaar, plots een gepiep en een geslaag en geschud. Wat was er gebeurd. Er zat een muis bij onze Piet in z`n broek, `t beestje wou zeker met de groote hoop meedoen en ook onderduiken.

Verders verliep de week weer rustig, wel kregen we een paar onderduikers van de ondergrondsche, echte hoor. Die niet bang waren voor een beetje. De Tommie zat in Limburg en rukte op naar Eindhoven.

Vrijdagmorgen Vader, Moeder en Jo zijn naar de kerk wat ze trouwens elke morgen doen hoor. De Duitschers drijven al `t vee van Dongen, Klein Dongen alles wat aan de Klein-Dongensche straat loopt bij een. Ook de koeien van Van Bracht die bij ons achter in de wei liepen, haalden ze er uit. Toen ze zoo wat drie honderd bij elkaar hadden stouwden ze ze naar Den Berg. Wat een dieven, wat een tijd is het. Heel de Vaart stond in rep en roer, veel boeren hebben niks meer geen enkele koe. Bij ons is er niks dan een stamboekvaars mee, en die was nog zoo gek om die troep achterna te springen. `t Was een heele opschudding toen moesten onze koeien ook nog onderduiken. Wat in de potstal, ziekenstal,en overal stond wat. `s Middags Moeder en Jo waren wat lappen stof, linnengoed en glaswerk in de grond aan `t weg duwen ook al voor de moffen want die nemen alles mee, die kunnen alles gebruiken, alles jatten ze mee. Ik was `t varken aan `t opruimen binnen,ook al geslacht om dat er anders de mof mee ging loopen, en de jagers vlogen zijn best. Maar ja daar had men al geen erg meer in, want men was er al gewoon.

Plotseling komt Marie de Smid binnen loopen. To,To gauw Ze schieten, ze schieten,en daar ging `t al. In een wip lagen we plat op de grond, terwijl de machine geweer over ons huis ratelde, en de vliegtuigen doken en raasde. Wat is er dan toch, zeg ik al. Och jee, daar staan de Duitsche wagens voor `t huis, we moeten in de kelder. Toen was `t stil, wij de kelder in, we waren er pas of ze ratelde weer. `t Was verschrikkelijk. Toen zakte ze af. Wij de kelder uit en op zoek naar de andere die er gelukkig allemaal goed afgekomen waren want ze waren juist allemaal in de strook waar ze geschoten hadden. `t Was Goddank wonder boven wonder goed afgeloopen. Eene Duitsche wagen was gelijk doorzeefd en een paard door de knie geschoten. Wat de Duitschers zelf met 3 schoten verder afmaakte. Daarna reden ze 6 wagens bij ons op `t erf, en daar al die jagers boven, `t was een angstige middag geweest. We hadden wel een keer of vijf nog in de kelder gezeten wanneer ze begonnen te duiken, maar gelukkig hadden ze niet meer geschoten.

Maar toch was `t ook angstig toen ze hun paarden binnen in de schuur aan de hooischelf bonden en zelf op de graan gingen liggen slapen waar onze vier mannen in verborgen zaten, die zich doodstil hielden en natuurlijk zonder eten moesten blijven. Binnen bij de kachel zat een jonge Duitscher van twee en twintig, doornat en koud want hij had toen bij die jagers in een sloot met water gelegen. Och Moeder, Moeder dan toch ik ben zoo nat, och m`n broek is toch zoo nat, moeder ik ben toch zoo ziek, moeder moeder dan toch. Och `t zijn toch zulke stakkers! En hoe lang nog. Toen `t donker werd, rond een uur of zeven vertrokken ze, toen was `t zoo wat veilig want de jagers waren tenminste uit de lucht. `t Doodgeschoten paard werd door de Duitschers vrijgegeven, en mocht uitgepond worden voor de Dongensche bevolking. Heel de buurt kwam er aan te pas om `t cadaver `t erf op te sleepen, daarna werd `t in de nieuwe schuur opgehangen en gevild. Tegen negen uur was `t zoo wat rustig op Morgen-Rust en konden onze vier mannen tevoorschijn komen, die lelijk in hun rats gezeten hadden, maar er toch eens hartelijk om lachten toen ze aan de warme petatten zaten, die hun natuurlijk dubbel goed smaakte.

Hevig kanongebulder in de richting Tilburg. Alle menschen krijgen weer moed, want men fleurt gewoonweg op als men hoort schieten, dat is tenminste een bewijs dat ze vooruit gaan. `s Middags groote drukte bij ons op `t erf. Heel Dongen en de Vaart waren uitgeloopen om `n stukje van `t paard machtig te worden. En dan `t spreekwoord, Lest Best. Maar `t kom niet uit, want de laatste hadden niks meer.We hadden wel vijf paarden moeten hebben, om alle menschen te kunnen helpen.

Rond vier uur ging `t zoo hard bij Tilburg,dat men verwachte dat hij elk oogenblik Tilburg zou binnen rukken. `s Avonds was alles rustig, dus Tilburg was gevallen.

Zondagmorgen Onder de Eerste Mis. Weer zijn de Duitschers in actie om te rooven en te stelen. Daar kwam een wagen `t erf op met twee moffen. De notitieboek in de hand, "Hoeveel koeien, kalveren, varkens en kippen hebben jullie?”. Den inventaris werd opgegeven. Nou dan krijgen wij van jullie 2 pond boter en `n kip. Boter hadden we niet, nou met `n halve kaas en `n kip namen ze ook genoegen. En verder gingen ze weer met d`n buit, want ze hadden alle boeren hier met d`r bezoek vereerd.

Rond 12 uur komen er boerenwagens, karren, enz. over met alle mogelijke dingen er op. Tuinbanken,doode varkens, schapen, bedden, matrassen,waschmanden met vuil goed, alles alles nemen ze mee. En achteraan de wagen gestolen koeien en paarden. `t Is me `n bende. Weer moeten de koeien en varkens onderduiken. Heel den dag trekt dat zoo door, een dag vol onrust en onmoed, want de Tommie is terug geslagen tot Baarle Nassau. Hoe lang moet dat zoo nog duren?

Zondagmorgen rond zeven uur wordt er geschoten op Klein Dongen. Weer worden alle jongens opgepikt om te gaan werken in den Duiventoren. Alles is afgezet. Overal staan wachten en posten. En als er jongens die willen gaan vluchten, worden ze achterna geschoten als hazen. `t Is me wel een leven zoo. Alle jongens die naar de kerk waren, waren zoo weer terug, en doken weer onder. Heel wat hadden ze er opgepikt, maar toch lieten ze ze tegen den avond weer gaan. De mof kan niets beter dan de menschen pesten.

Rond de middag kwam er een wagen met moffen de Ruiterbaan uitrijden. We dachten allen nou zullen ze `t hier eens af gaan zetten. Onze jongens vlug als katten naar boven in den veldschuur, maar gelukkig viel `t mee. Ook onze vier Duitschers hadden zich goed verstopt. Want wat zouden de gevolgen geweest zijn indien ze die gevonden hadden?

Maandag overal krijgen ze inkwartiering van terugtrekkende troepen, want `t groote offensief is begonnen, en `t gaat hard nou. Links en rechts van ons hebben ze soldaten en wij zitten er alleen tusschen in. Hoe kan `t bestaan, want we zijn er anders altijd mee van de eerste bij en nou loopen we er tusschen door. `t Is beslist iets van O.L.Heer die onze vier mannen wil beschermen. Toch zitten ze dag en nacht boven op de veldschuur omdat `t geregeld vol met Duitschers loopt over straat en ook al eens over `t erf. Als ze ze toch maar niet vinden. Nou kunnen ze ook `s avonds niet meer komen, `t zal hun wel afvallen. Want d`r eenig verzet was `s avonds binnen eten, en dan nog wat dammen of mondharmonica spelen,wat ze alle vier goed konden.
Och, `t zijn echte stakkers,en toch verlangen ze ook hard naar den Tommie.

IN DE KANTLIJN VAN 23 OKTOBER:
`s avonds rond zes uur geweldige munitie ontploffingen op `t eind van Dongen. `t Was wel of de hel was losgebroken. 7 boerderijen branden af en vier jonge mannen lieten er `t leven bij.

De Tommie zit in Loon op Zand verschrikkelijke beschietingen en kanongebulder is niet van de lucht. Ook beschieten ze de Duiventoren. De granaten fluiten over onze hoofden. Echt oorlog wordt `t nou. Op Klein Dongen en bij ons in de Hei staan kanonnen opgesteld die heel den dag staan te blaffen. We zitten er tusschen in. Pa zegt al vlug met je werk hoor, want om half drie heb je de Tommie op de thee. Klaar waren we op die tijd maar de Tommie was er nog niet. Die had druk werk in Loon in de bosschen om er de mof uit te krijgen die er leelijk in verscholen zat, en veel tegenstand bood. Loon heeft dan ook verschrikkelijk veel geleden, want er zijn maar vier huizen die nog ongeschonden zijn. `s Avonds komt de buurvrouw Mols over met d`r huishouden,want `t zou wel noodig worden om in de schuilkelder te gaan. En die hebben we `n goeie. We zouden dan ook maar niet naar bed gaan .De ruiten stonden aan een stuk door te rammelen. `t Was gewoonweg gek.

Rond een uur of tien was onze Piet buiten geweest en kwam binnen met de boodschap, kruipt nou maar in de kelder, want daar komt een zwaai ding aan rijden,dat schiet. Zouden `t tanks zijn, de Tommie of de mof nog. Wij de kelder in. Daar stopte `t ding en de moffen want die waren `t kwamen `t erf op, en nog wel om een vet varken voor de kameraden. En onze vetgemeste Kees verhuisde op de moffenwagen die al vol lag met krulstaarten. Wij zaten vol spanning in de kelder. Plots ging de deur open en riep er een stem Waar zitten oe allen, d`r hans uit da kot. Moeder, buurvrouw en de kinderen waren erg geschrokken, maar wij hadden al spoedig onze Harry z`n stem herkend. Van slapen was die nacht niet veel gekomen.Wat zou nou de zondag brengen?

Zondagmorgen. Van alle kanten geschud en gedaver. `t Is nog steeds `t zelfde leven van gisteren, zou de Tommie nou vandaag nog niet doorkomen? Vader en Moeder zouden maar niet naar de kerk gaan, want de bui kon elk oogenblik overkomen zoo dacht onze Pa. Harry die op weg was naar de kerk was ook al spoedig terug met de boodschap, dat M`n Heer Pastoor gezegd had dat `t veels te gevaarlijk was, en dat men maar zooveel mogelijk binnenshuis moest blijven. Want de granaten vlogen door de lucht dat `t een lust was. In Loon en Kaatsheuvel begon het op verschillende plaatsen te roken en te branden. Omstreeks een uur of tien begonnen de duitschers weer met gang terug te trekken, `t waren de gevechtstroepen,dus dat was `n bewijs dat de Tommie in aantocht was. Ook `t geschut bij ons in de Hei vertrok in de grootste wanorde,en alles in tempo ,tempo zoo ver tenminste als `t de arme paarden halen konden. Ook kwamen er al moffen achter door de stee getrokken, en terwijl ratelde de mitrailleurs en bulderde de kanonnen dat `t verschrikkelijk was, en `t huis stond te schudden en daveren.

Onze Pa die een tijd buiten was geweest kwam binnen met de boodschap:Nou wordt `t tijd hoor,om in den kelder te gaan, want als een hagelbui komt `t naderbij, men hoort de granaten steeds dichterbij inslaan. Nou toen was `t haast je rep je. Verband doos, koffers een doos met etenswaar, wat allemaal al een paar dagen klaar stond werd in allerijl naar de schuilkelder gedragen. Buurvrouw Mols met d`r hebben en houwen kwam ook al aangeloopen en wij kropen den donkere schuilkelder en nou maar afwachten wat er zou gaan gebeuren. Harry, Piet en Jan waren in den huiskelder gebleven, want men wist nooit wat er op zou doen bij brand b.v. Dan moesten de koeien toch gered worden. Onze vier Duitschers lagen ook al vol spanning in de veldschuur, en toch blij dat de Tommie zoo dicht bij was. Onze schuilkelder was reusachtig,en men hoorde het oorlogsgeweld wel maar toch nog niet voor de helft van binnenshuis.

Om twaalf uur kwam onze Harry aangeloopen, er staat een Duitsche gevechtswagen op `t erf,en ze hebben onze Jans fiets ook nog gejat .Nou dat zag er niet mooi uit met die wagen. Stel je voor dat ze begonnen te schieten, en dan die Tommie zoo dicht bij, dan was `t haast zeker dat `t boeltje in elkaar ging, of anders dat ze `t zouden aansteken net zoo als ze op zoo veel plaatsen al gedaan hadden. Maar gelukkig vertrok hij naar verloop van een angstig half uur zonder gevuurd te hebben. De mitrailleurs ratelde steeds al dichter en dichter bij, en uur na uur verstreek en nog was de Tommie niet op de Vaart. Rond een uur of drie kwam ook de familie Kouwenberg bij ons in den schuilkelder. Ze hadden heel den tijd thuis in den kelder gezeten ,maar ze durfde het niet meer af te zien. Want bij de kerk stond een groot tank te branden,en over de weg van de Kaatsheuvel kwamen groote gevaartes aan rollen. Wat zouden `t zijn, de Tommie of de Mof. Niemand wist `t.

Toen om half vier keek er iemand uit de schuilkelder. O kom nou toch eens kijken, vier groote tanks rijden bij ons door `t land. Wat zijn `t, Wat zijn `t. Jaaa? O `t zijn de Tommie`s want ze hebben de cirkels op. Hoera We zijn vrij, We zijn vrij. Wij de schuilkelder uit,e n daar stonden we voor twee Tommies die ons hartelijk de hand reikte. O die gezichten van eerste Tommies waar we zoo lang naar verlangd hadden, nee die vergeten we nooit. En toen die eerste tanks die over de weg daverde, onvergetelijk zoo iets.We waren gewoonweg allemaal dol van blijschap en zwaaide met onze zakdoeken naar onze bevrijders, die trouwens nog niet zoo erg lachten, want ze reden `t gevaar nog tegemoet, want ze waren voorop. Maar Goddank wij waren vrij.Maar toch `t gevaar was nog niet geweken. Want nog steeds floten de granaten, dus maar weer de schuilkelder in. Terwijl kwam onze Piet om de verbanddoos en met `t slechte nieuws dat 3 zusters bij ons in `t kloosterke door `n granaat waren gedood en de vierde zwaar gewond. Dat veranderde ineens de stemming, en wij die al zoo opgewekt waren, werden plotseling weer stil. Even later kwamen er berichten dat er boerderijen in brand stonden en dat er nog meer slachtoffers waren gevallen o.a. To de Mouw Jannis van Gorkum en Loes van Dal.
Dat was de bevrijding.Hoe heel anders dan wij gedacht hadden.

Tegen den avond waren wij nog even den schuilkelder uit geweest. Heel ons huis zat al vol Tommies ,en een stuk of zes tanks stonden op `t erf. Spoedig kregen we cigaretten en koekjes en ook echte thee van de Tommies. Dat was spul hoor. Terwijl waren onze vier Duitschers ook gehaald,die met hun handen omhoog van hun schuilplaats kwamen gegleden, waar ze een heel angstige middag hadden meegemaakt, omdat `t overal begon te branden en indien dat bij ons ook `t geval geweest was, ze levend hadden moeten verbranden. Maar gelukkig dat alles was voorbij. Al hun zakken werden nagezocht. Zelfs hun vulpenhouders moesten ze nog afgeven. Dat was gevaarlijk voor de mof. Ik vond `t wel hard hoor. Daarna kwam er een wagen voor,en zijn ze vertrokken. Waar zouden ze zitten,en zouden ze `t goed hebben. `t Is wel te hopen want ze waren zelf ook goed, en ze hadden in heel den krieg nog geen schot gelost.

Heel langzaam verstreek den nacht in onze schuilkelder. Van slapen kwam niet veel,toch lagen we veilig,want twee Tommies hielden de wacht voor den ingang. Rond een uur of vier,`t was er zoo warm in,zouden we even buiten een luchtje scheppen. Plotseling kwam er een granaat aangefloten,en ontplofte dicht bij ons in de buurt. Dat was me `n slag zeg, dat we weer gauw onder de grond zaten. Hij was bij Jan Laurijsen op de wei terecht gekomen en doode nog 4 Tommies en 7 andere gewond. En zoo werd `t stillaan morgen.

Maandagmorgen. Heel `t huis ligt vol slapende Tommies,die hun veldbedjes overal te neer gegooid hebben, onder de kachel, onder tafel, langs de kast, overal, overal lagen bedden, men kon gewoonweg niet gaan of staan. Tegen een uur of zeven toen ze thee op bed gehad (en dat waren kroezen, waar precies een halve liter inging), kwam er leven in de brouwerij, en maakte zij zich gereed om Oosterhout te gaan bevrijden. Zij rolden d`r veldbedden op en kleeden zich warm aan, sjonges wat hebben die kleeren en spullen,heel wat anders dan de mof.

En dan die keukenwagens, of keukenwagens zijn er eigenlijk niet, want iedere tank heeft zijn eigen uitzet bij zich en ze komen niets te kort hoor. Sigaretten, allerlei smook, snoep, lekkere kliekjes in blikjes, fijn wit brood kom maar af. Om van te water tanden.

En materiaal dat ze hebben, zelfs een brug stond bij ons op `t erf, die over de Donge bij “de Schuur”gelegd werd. Want alle bruggen zelfs de kleinste hadden ze nog opgeblazen.Domme moffen om te denken dat ze hem daarmee tegen kunnen houden. Ze zullen nog wel harder gaan loopen als ze al hun materiaal zien,want dat is raak hoor.

Tegen de middag komen er weer andere tanks `t erf oprijden met geschut. Ze zouden van hier uit Waspik en Raamsdonk gaan beschieten 8 stuks geschut werd er opgesteld en er werd gewaarschuwd om de raam open zetten. Ze hebben gelukkig maar èèn salvo gelost. Nou dat was verschrikkelijk hoor. `t Was net Of de hel was losgebroken zoo ging `t er, ons Moeder zei maar, nee dat houd `t huis niet, dat kan niet. Maar `t is er blijven staan, en goed hoor want nog geen ruit is er kapot bij ons. `t Is anders nog al vaak geweest op de Vaart. 8 boerderijen o.a. van Jos de Bie, Jan de Kok, Piet van Leijsen, Janus van Dongen, Christ Laurijsen, Rang Klaassen, Janus in `t Groen en van Kinderen Groenendaal branden totaal af. Nog verschillende andere werden door granaten getroffen, `t was een echt oorlogstoneel geworden.
Dongen had het er bijzonder goed afgebracht daar is in het geheel niets gebeurd.

Onze Kees uit Tilburg was `s middags al thuis, ook al belangstellend hoe de zaak verlopen was, die had het er gelukkig ook goed afgebracht. Nou nog twee zei ons Moeder! Onze Willem hoe zou `t daar zijn, en dan nog ons Anna die nog door de cordons moet. `t Is te hopen dat `t allebei mee valt. De Tommies hadden ondertusschen de vuurtjes opgestookt en kookte ieder z`n eigen potje,en dat kunnen ze hoor. En alles hebben ze in blik,tot zelfs de aardappels toe.

Overal zat `t weer vol, we hadden er lang naar verlangd,en toen zaten we er dik in hoor. Op `t slaapkamerke sliepen twee officieren,dat slaapkamerke heeft nou alles al opgehuisd, kinderen, loges, evacuees, Duitschers, Engelsche, Amerikanen, Ondergrondsche, onderduikers enz. enz. Als dat vertrekje eens kon vertellen, wat daar al af gesmoesd is. En dat liep allemaal maar op en neer, `t kamerke op en af met d`r vuile slijkvoeten, want `t was juist zoo`n slecht weer en ze ontzien niets hoor, ze zijn niet zoo pront als de Duitschers hoor, en gappen kunnen ze ook, ze zijn nog niet zoo veel beter, maar ja `t zijn onze bevrijders. Want den officier zei al ruimt de boel maar op, want er zijn er bij mee lange vingers. Wij dus de koffer met kleeren maar rap uit `t kippenhok gehaald, want daar zaten ook al Tommies in.
Toen `t avond was speelde ze kaart,speelden mondorgel en zongen dat `t een lust was,en terwijl trokken Vader, Moeder, Jo en ik en Vrouw Mols met d`r kinderen de schuilkelder in, want nog steeds floten de granaten, maar met al die druktes binnen kon men het haast niet horen. Nou wij hadden een reusachtige nacht gehad, we hadden de wijzers rond geslapen van zeven tot zeven.

Dinsdagmorgen. Weer `t zelfde getrubbel met de Tommies die heel `t huis op stelten zetten. Van werken komt niet veel,want overal loopt men Tommies tegen `t lijf. Tegen de middag kregen ze orders om te vertrekken. Wij al blij, want nu zouden we eens vlug de boel op gaan ruimen want `t was dags voor Allerheiligen, en `t was me een zaakje overal. We zouden eerst maar gauw de koffer uitruimen, maar daar kwamen we voor vreemde verrassingen. Alle goei handschoenen van de jongens waren verdwenen, bruine slipovers, sjaals, èèn kilo bus van Houten cacao, altijd bewaard voor de vrede, een bus met suiker en nog al meer. Wie `t gedaan had, hoefde wij niet aan te twijfelen, want de bewijzen, `n handschoen van den Tommie/lag er in. Nee zoo iets hadden wij nooit gedacht van hen. Men zou ze desnoods je portemonnai gegeven hebben. Maar dat is trouwens ook al niet noodig, want die nemen ze toch wel. Want ons Moeders spaarpotje was ook verdwenen, met nog wel over de f.600, Nee de bevrijding was heelemaal anders als wij gedacht hadden. Allen waren we kwaad op de Tommies en foeterde, moeten zulke nog iets meejatten ze hebben toch zelf van alles genoeg,en weten toch goed genoeg hoe erg of `t hier in Nederland met alles gesteld is. Nou we zijn blij hoor dat ze weg zijn,en `t is te hopen dat wij ze niet meer krijgen. En daar hadden we nou zoo lang naar verlangd.

Rond 1 uur weer Tommies op `t erf, en liefst nog wel een honderd, en weer voor inkwartieringen nou moesten ze zelfs nog wel boven slapen ook. Stil lag ons werk al weer. Weer kookte ze d`r potjes, en wij snoepte chocola en rookte cigaretten, en `s avonds aten we Engelsche kost.

Allerheiligen. Allen moesten we die dag naar de H. Mis natuurlijk. O wat was `t een oorlogs toneel overal. Heel de weg kapot gereden, telefoondraaden slingerde overal, en palen lagen omver, en terwijl trokken de Tommies met gang. Onze Harry was naar Rosmalen, want we waren allemaal benieuwd om te weten hoe `t met onze Willem zou zijn.

Tegen elf uur vertrekken de Tommies weer en laaten niets achter dan een vuile boel, een paar vuile onderbroeken en nog wat rommel. Nou Jo en ik gauw binnen wat aan `t opruimen, en daarna hebben we nog wat AllerHeiligen gevierd, tot onze Harry met de boodschap thuis kwam uit Rosmalen, dat onze Willem heelemaal afgebrand was, vier weken in de schuilkelder gezeten hadden en nou bij andere menschen over de vloer waren. Dat was minder goed nieuws.

Zaterdagmorgen om vijf uur. Plotseling schoten we allemaal wakker door een raar snorrend geluid. `t Leek wel een vliegtuig waar van den moter defect was, maar dan heel angstig om te horen. We dachten rechtoe aan een vliegende bom, omdat daar de laatste tijd zoo druk over gesproken werd, en dan hier en dan daar over, en soms ook wel naar beneden kwamen. Nou `t was griezelig om te horen hoor. Een half uur later was er weer èèn, en daarna weer èèn, en zoo ging `t heel de tijd hoor. Na den middag kwamen ze alle tien minuten wel over, en wij maar steeds kijken of we dat ding niet in de gaten konden krijgen, maar `t gelukte niet hoor. Ja en daar kwam er weer èèn hard aangeronkt en kregen we hem in `t oog.

Als een pijl uit de boog schoot `t door de lucht, `t Was net zoo`n jager, maar dan wat spitser en korte vleugeltjes, een griezelig ding zoo`n V 1. Ook werd er uit alle macht op geschoten, maar hij vervolgde rustig zijn weg door `t luchtruim, om ergens dood en verderf te gaan brengen. Den volgende gaf `t er niet zoo goed af, die schoten ze midden in z`n stalen buik, en hij plofte met `n geweldige slag op een groen akker tusschen Klein Dongen en `s Gravenmoer, waar hij een gat maakte van 12 M. middelijn en vijf M. diep. Heel wat ruiten in den omtrek sloegen er uit, toch gelukkig geen persoonlijke ongelukken.

We waren al zoo blij dat we bevrijd waren maar waar zit men nou in hemelsnaam toch veilig voor die vuile dingen, want ze zijn nog erger dan een bommenwerper.
Maar we zullen maar denken wat God bewaard is wel bewaard.

Woensdag. Minder goed nieuws. De moffen zijn België weer ingevallen met een berg tanks en vliegtuigen. De menschen zijn allen weer onder de moed, en sommige verwachten ze zelfs nog hier in Brabant. `t Is toch niet te hopen hoor,want als dat waar zou zijn, dan kunnen we wel `t beste terug trekken met den Tommie.

Een V 1 valt op den Kaatsheuvel op een huis en doodt twee menschen. Heel den dag trekken die dingen maar door, en zijn verschrikkelijk angstig als hun moter stil valt omdat ze dan elk oogenblik naar beneden kunnen komen, sommige drijven nog wel enkele kilometers door, om daarna met een geweldige slag uit elkaar te springen. En zoo met al die misere`s gaan we Kerstmis op aan,dat waarschijnlijk wel dit jaar nog de lang verwachte vrede niet zal brengen. Och was `t eens waar!!

Zaterdag. Nog steeds trekken de moffen op in België, hoe lang nog, en hoe ver zullen ze nog komen?

`s Middags om drie uur valt den moter van `n V1 recht boven ons huis stil, terwijl er een groote vlam uitslaat. `t Was me een consternatie, in een wip lagen we met ons allen op onze knieën in `t water, want we juist achter in de keuken aan `t schuren, en dachten hem elk oogenblik op ons huis te krijgen. Maar na enkele angstige minuten waagde we `t om eens te kijken waar hij bleef, en Goddank hij dreef gelukkig nog door. Dat was me `n opluchting, maar toch bibberde den bezem nog in m`n handen toen hij weer over de tegels schuurde.

Kerstnacht. Geen enkele nacht is er zoo geschoten dan juist nu. Aan èèn stuk door hebben de kanonnen gebulderd, op een kwartier afstands, en maakte zoo`n leven en geweld, dat er geen man bij ons geslapen had. Nog verschillende ruiten op de Vaart werden er de dupe van. Wat een verschil met andere Kerstnachten die anders zoo intens stil, en iets vredigs over zich hebben.

Kerstdag. Allen op Jos en Piet na zijn we naar de Nachtmis geweest, waar wij, en ieder wel bijzonder voor de vrede gebeden hebben, want juist na zoo`n nacht en dan zoo in zoo`n Plechtige Mis voelt men pas aan wat wreed zoo`n oorlog is, en wat hij `n ellende over de menschen brengt. Ze hadden heel prachtig gezongen, `n schoone driestemmige Mis en daarna nog verschillende kerstliedjes.

Na de H. Mis allen zoo vlug mogelijk naar huis, vanwege de kou want de wind was omhoog gegaan en `t vroor dat `t kraakte. Nou maar thuis was `t gezellig hoor, met `t Stalleke, de mooi versierde kerst tafel, en al de brandende kaarsjes, en dan de koffie van echte koffieboonen na vier lange jaren. Want als Kerst tractatie waren er koffieboonen op de bon verkrijgbaar. Nou `t was een echt goei bakske hoor. We hadden heel gezellig in den huiselijke kring Kerstmis gevierd, en zonder de V1 ook in den Kerstnacht zijn er geen geweest. Och de moffen zijn nog niet zoo slecht maar ze moeten ook.

2de Kerstdag. DeV1 zijn weer in actie, en `t ijs op de plas achter `t huis houdt. Met `n man of vijftien waren wij aan `t schaatsen, toen er rond een uur of vier plotseling geschoten werden er vliegtuigen over ons heen ronkte. Wij allen plat op onze buik op `t ijs, terwijl de kogels op een tien M.afstand van ons neersloegen. Was me dat een schrik. Een Duitsche bommenwerper was zoo vrij geweest om eens boven `t vliegveld een kijkje te gaan nemen, en werd toen eventjes door drie jagers achterna gezeten. Toch moesten ze hem laten gaan hoor,maar onze ijspret was in eens gedaan.

En zoo waren we onze drie Zondagen door gekomen, en nog steeds schieten de Tommies over de Maas op de moffen die aan den overkant zitten, en wordt er ook weer in België hard gevochten, arme menschen die `t daar weer mee moeten maken.

Duitsche granaten vallen er in Dongen, en doodden vijf kinderen uit èèn gezin, ook vallen er in Tilburg. `s avonds krijgen wij twee kanonnen op `t erf van zwaar kaliber, èèn met granaten van 20 kilo en de andere met 50 kilo. Dat zijn me al groote dingen hoor. Bij elk geschut was 12 man. Ze hadden zich al spoedig in `t kippenhok genesteld. Een tafel en een kachel er in, en zeilen voor de gaas. Want de ruiten waren er allemaal uit gehaald, omdat ze er anders toch wel uit zouden vliegen. Nou wij waren allemaal in spanning hoe dat zou klappen als die dingen eens zouden schieten want ze stonden maar `n vijftig M v. huis.

Rond een uur of zeven, we zaten allemaal rustig rond de kachel, plots daar valt `t eerste schot. Nee dat was raak, zoo hadden we toch niet gedacht. De ramen sloegen er uit, en `t was me `n klap of dat heel `t huis in mekaar sloeg. We waren nog maar amper van de schrik bekomen, of daar volgde weer `n salvo en weer sloegen de ruiten er uit. Een Tommie kwam eens kijken hoe de uitwerking was binnen. Och,Och zei ons Moeder, heel `t boeltje gaat er aan, kunde toch niet een beetje zachter schieten, Ja goed, lachte Sjonnie. We zullen ze op d`r sokken laten gaan. Maar toch liepen ze er niet zachter om hoor, maar de ruiten die er toen nog instonden hielden `t voortaan.

Nou ze hadden niet gejokt hoor, want zoo als `t er van nacht gegaan heeft, hebben wij `t zelfs met de bevrijding nog niet gehoord! We hebben nooit geweten wat een front is, maar nou weten we `t wel, want nou zitten we zelf midden in `t front. Want hier op de Vaart is `t èèn lijn met kanonnen tot de Kaatsheuvel toe. En allemaal deden ze hun best vannacht. Die bij ons op `t erf hebben 265 schoten gelost,en `t was èèn vuur en vlam, en een gebulder om bang van te worden. We waren dan ook allemaal uit bed geweest. Nog verschillende menschen hier hadden in den schuilkelder gezeten, want ze dachten allemaal dat er granaten terug kwamen, maar dat was gelukkig toch niet. Maar `t is toch niet te hopen dat we nog veel zulke nachten krijgen.

Op de dag zelf was `t rustig, wel vlogen de V1 waarvoor we `s avonds nog voor op de loop gingen,omdat hij recht boven ons stil hield. Dat zijn verschrikkelijke dingen hoor,brrr. Maar gelukkig dreef hij af,zonder dat we nog `n klap gehoord hebben.

IN DE KANTLIJN VAN 14 JAN STAAT:
Zondags `s middags vertrok ons geschut met manschappen naar de Kaatsheuvel, waar ze hebben moeten schieten voor de film.
Dus we hebben kans dat we ze over jaren nog eens zien.

Weer een goed veertien dagen later waarin haast niets bijzonders gebeurd is, dan maar steeds V1 en nog eens V1. `t is juist zooals `t in `t versje staat van den Annalen die na vier jaren weer verschenen is V èèn..

Soms zet God plots den zoemer aan
en schrik op te middernacht;
Ik draai `t licht aan en ik wacht
of `t heden met me is gedaan.

Vanuit de diepte van de nacht
dreunt onverpoosd een zwaar accoord
`t Groeit en zwelt,`t dondert voort
Ik luister bang………..ik wacht.

Ik zie me voor de spiegel staan
en reken,bleek,de richting uit
De donder zwelt,er beeft een ruit
Ik bid dan, en zie `t huisbeeld aan.

`t Monster raast nog, houdt zijn baan
Ik luister of de moter zwijgt,
En bid dan voor wie nu wordt bedreigd
Men hoort hem ver de nacht in gaan.

Woensdag rond half zes. Willem en ik zaten te melken, plots een gekraak, gerammel, stof en glas gerinkel. Wij onder de koe uit, wat is er gebeurd, waar zou die liggen? Binnen gilde Rietje, Pietje en Corry dat hooren en zien verging, maar ze waren gelukkig ongedeerd. Toen wij op een holletje naar buiten en daar zagen we al spoedig wat er gebeurd was! Een V1 lag op een 200M afstand voor `t huis op den akker van Toon van Beek. En ons huis zag er toch uit, nee gewoonweg verschrikke- lijk, `t was om mee te huilen. De ramen waren er met hout en al uit geslagen, de gordijnen hingen aan flarden te bengelen. De voordeur was uit slot geslagen, en al de pannen er af, ook van de nieuwe schuur, men kon dwars door de daken henen kijken. Wonder boven wonder was er niemand gewond. Want als er iemand b.v. in de schuur geweest was,dan had hij beslist pannen op z`n lijf gekregen, want daar was geen plekje of er lagen stukken. En voor in de kamers lag `t gezaaid met glas scherven, `t was me `n consternatie.

Van alle kanten stroomde de menschen naar `t gat, nou dat was de moeite waart hoor Zeker 16 M breed en wel 8 tot 10 M diep. Toen we daar allemaal zoo stonden te kijken kwam er weer een V1 aangeronkt, die recht boven ons stil viel. De menschen durfde gewoonweg zich niet te veroeren van angst, maar gelukkig dreef hij af. Den V1 was als een gloeiende bal uit de lucht komen vallen, zooals sommige beweerden.Men hoort ze heelemaal niet, toch ze klappen twee keer wanneer ze ontploffen. We hadden trouwens geen van allen iets gehoord maar zelfs in Tilburg moeten de ruiten nog flink geschud hebben.

Woensdag. Onze evacuees uit Raamsdonk Frans Timmermans met z`n vrouw vertrekken weer naar Raamsdonk, ieder gaat toch weer graag naar z`n eigen huis.

Nou onze Willem nog. Een betrekking heeft hij al, n.l. aan de herstel commissie van beschadigde boerderijen en landerijen, als hij nou nog maar een huis heeft dan kan hij weer vooruit. Want `t boeren in Rosmalen gaat toch nog niet, vanwege de granaten die nog steeds vallen, en ook omdat er nog geen woning of niets te krijgen is. Want van de 33 boerderijen die er stonden, bleven er nog 3 over.

IN DE KANTLIJN VAN 15 MAART:
15 Maart. Onze Koningin Wilhelmina betreedt na vijf jaren afwezigheid weer haar Nederland, `t bevrijde deel Zeeland en Brabant.

Vrijdag. De Tommies rukken Den Achterhoek binnen om Noord-Nederland te bevrijden.Daar zullen de menschen blij mee zijn,want daar is de toestand meer dan treurig. 80 K.M. ver loopen de menschen daar voor wat levens middelen,terwijl er veel onder weg bezwijken. Ondergedoken jongens die ze vinden worden recht toe dood geschoten, terwijl er verschrikkelijk veel reeds naar Duitschland zijn getransporteerd.

Arme menschen daar in Holland,wat hebben wij nog gebofd, dat we juist op `t nippertje zijn bevrijdt, want de Maas zijn ze nog steeds niet over, en elke nacht horen we de mitraillleurs nog gaan om dat er moffen over willen komen.

2de Paaschdag. Nog `t zelfde weer,zoo dat er geen èèn van ons getrouwde overkomt. In Holland gaat `t hard, `t is te hopen dat we nu toch eens spoedig de lang verwachte vrede krijgen.

In Duitschland zullen de menschen er toch ook wel naar verlangen,want daar wordt gewoon weg alles,en alles gebombardeerd en kapot geschoten. Niets wordt daar ontzien. Soldaten die van `t Duitsche front komen, brengen van alles mee, kleeren, eten, fietsen,meubels, ja zelfs een zoog met 12 biggen. Ze zeggen, we zullen daar de boel wel eens terug gaan halen wat ze hier gejat hebben “Loontje komt om z`n boontje”.

Dinsdag. Nou wordt `t hoe langer hoe mooier, nou rijden zelfs de vrachtwagens met levensmiddelen zoo maar `t bezette gebied binnen, en kunnen de schepen van Engeland uit zoo maar de havens van Rotterdam aandoen. Wat moet dat worden, zouden de moffen probeeren om nog een wit voetje te krijgen, nou ze toch aan zien komen dat ze er aan gaan.

Want Hitler is dood schrijven de couranten. Maar is hij wel dood? Hij zal zijn oud baantje weer wel aangenomen hebben, `t is nou ook nog in den schoonmaaktijd, en dan moet er hier en daar een nieuw verfke op. `t Is eigenlijk wel jammer dat ze zoo`n knapzak ook niet aan een benzinepomp kunnen laten bengelen, net als Mussolini. Zulke luidjes hebben maar te veel op hun geweten.