“Bergen-Belsen en daarna” is het tweeëntwintigste deel uit de Verbum Holocaust Bibliotheek. De uitgever begon in 2005 met deze serie, die naast standaardwerken en biografieën ook meerdere memoires telt, veelal nooit eerder uitgebracht en geschreven door Nederlandse Holocaustoverlevenden. Gerton van Boom, de oprichter van Verbum, vindt het belangrijk om, nu het aantal Holocaustslachtoffers snel afneemt, de verhalen van de laatste levende slachtoffers op te tekenen. “Elk verhaal is waardevol”, zo is zijn uitgangspunt. Dankzij dit principe kunnen we kennis nemen van verhalen die anders verloren zouden gaan. Ze belanden niet in een stoffig archief, maar in mooie boeken met een stevige kaft, vaak voorzien van vele illustraties.

Na aanmoedigingen van Zwartboek-acteur Thom Hoffman (die tevens het voorwoord voor dit boek schreef) besloot ook de Rotterdammer Micha Gelber zijn oorlogservaringen op papier te laten zetten door journalist Matthijs Smits en ze aan Verbum ter beschikking te stellen voor publicatie. Hij, zijn broer en hun ouders overleefden Westerbork en Bergen-Belsen. Dat ze niet zoals het merendeel van de Nederlandse Joden vergast werden in Auschwitz of Sobibor, was omdat ze beschikten over een Palestina-pas van het Rode Kruis. Dit document gaf hen een vrijgeleide om naar Palestina te emigreren. Bevoorrechte mensen als zij kwamen terecht in Aufenthaltslager Bergen-Belsen. Behalve dat de overlevingskans hier groter was dan in een vernietigingskamp, was het verblijf in dit kamp alles behalve een voorrecht. Het gezin zat hier in de tijd dat het kamp alsmaar voller raakte met Joden die vanuit kampen in het oosten geëvacueerd werden. Ernstige overbevolking was het gevolg.

Alhoewel Micha toen nog erg jong was (hij was 10 jaar oud in 1945), weet hij zich nog veel te herinneren van de verschrikkingen in het kamp, zoals de meedogenloze kampbewakers en de onbevattelijke hoeveelheid lijken. Vanuit Bergen-Belsen werd het gezin in april 1945, in een evacuatietransport per trein, dat bekend is komen te staan als “het Verloren Transport”, gedeporteerd naar Tröbitz waar ze door het Rode Leger bevrijd werden. Meer dan 500 van de circa 2500 gedeporteerden waren omgekomen in de veewagens. Kamp Westerbork organiseert binnenkort een expositie over dit transport. In het najaar van 2009 zal op televisie ook een documentaire uitgezonden worden over het leven van Micha Gelber en zijn broer in Westerbork, Bergen-Belsen en Tröbitz.

Maar het boek gaat, zoals de titel al aangeeft, ook over het naoorlogse leven van de hoofdpersoon. Het complete gezin had de oorlog overleefd, maar na uitvoerig stamboomonderzoek ontdekte Gelber later dat 120 familieleden van zijn moederskant omgebracht waren door de nazi’s. Het overtuigd zionistische gezin emigreerde naar Israel dat zich op dat moment volop ontwikkelde als onafhankelijke staat. Mischa ging als zakenman werken in de confectie en woonde en werkte voor kortere tijd in de Verenigde Staten, Rusland en Oekraïne. In Oekraïne, toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie, kreeg hij het aan de stok met de staatspolitie wat hem nare herinneringen opleverde aan de oorlog. Hij keerde terug naar Nederland waar hij zich stortte in het (Joodse) verenigingsleven. Hij vertelde schoolklassen over zijn oorlogservaringen en is momenteel voorzitter van de Stichting Comité Loods 24. Deze stichting organiseert de jaarlijkse herdenking van de Rotterdamse Holocaustslachtoffers. Loods 24 was het deportatiecentrum in Rotterdam, vergelijkbaar met de Joodse Schouwburg in Amsterdam.

Dit boek gaat niet zozeer over de Holocaust, als wel over een Holocaustoverlevende. Gelber vertelt openhartig over zijn werk, zijn hobby’s, zijn mislukte eerste huwelijk, zijn kinderen en kleinkinderen en hoe gelukkig hij nu al jarenlang is met zijn tweede vrouw, Ria. Hij heeft een heel rijk leven als trotse echtgenoot, vader en grootvader. Hadden zijn ouders geen Palestina-pas dan was dit er allemaal waarschijnlijk niet geweest. Hitler ontnam miljoenen mensen de kans een carrière te beginnen, een gezin te stichten en om gewoon gelukkig te zijn, om te leven. Dat is de onontkoombare boodschap van dit boek. Een boodschap die overigens geenszins opgedrongen wordt door de hoofdpersoon, want hij doet zijn verhaal op nuchtere en bescheiden toon en laat het aan de lezer zelf over om tot het besef te komen hoe enorm en onbevattelijk de gevolgen van de Holocaust zijn. Zijn boek is een mooie aanvulling in de Verbum Holocaustbibliotheek, alhoewel het verhaal erg persoonlijk is en helaas waarschijnlijk net te weinig historische informatie over de Jodenvervolging bevat om gebruikt te worden voor educatieve doeleinden.