De vraag of Nederlanders tijdens de Tweede Wereldoorlog wel genoeg hebben ondernomen om de Joden te helpen, blijft controversieel. Het is ook geen gemakkelijk vraagstuk, want we moeten rekening houden met allerlei factoren. Het risico dat men liep wanneer men Joden hielp met onderduiken was bijvoorbeeld ontzettend groot, maar ook blijft het onduidelijk of men in alle lagen van de Nederlandse bevolking geweten heeft dat de Joden massaal vermoord werden in de vernietigingskampen in Polen. Desondanks konden zo’n 25.000 Joden onderduiken dankzij de goede wil en moed van vele Nederlanders. Maar liefst 4.726 Nederlanders werden na de oorlog door Yad Vashem onderscheiden vanwege het redden van hun Joodse medemens tijdens de oorlog en staan thans te boek als Righteous Among the Nations (rechtvaardigen onder de volkeren). Alleen in Polen werden meer mensen met deze titel vereerd.

Redenen genoeg dus om trots te zijn op de houding van de Nederlanders tijdens de bezetting? Dat niet meteen, want de hoeveelheid helpers is veel kleiner dan het aantal mensen dat passief bleef. Tevens moeten we niet vergeten dat er ook op redelijk grote schaal gecollaboreerd werd met de Duitsers en dat er door sommige Nederlanders zelfs uit vrije wil meegewerkt werd aan de arrestatie en deportatie van Joden. We moeten kritisch en objectief blijven over dit verleden, maar desalniettemin moeten we alle mensen die hebben bijgedragen aan de redding van vele duizenden Joden eren en hun daden vooral niet vergeten.

Een opmerkelijke reddingsactie vond plaats in Amsterdam. Ongeveer 1.000 Joodse kinderen werden hier gered dankzij de inzet en moed van meerdere Joodse en niet-Joodse Nederlanders. Deze kinderen werden in de Hollandsche Schouwburg, de verzamelplaats voor gearresteerde Joden in Amsterdam, gescheiden van hun ouders en ondergebracht in de vlakbij gelegen crèche op de Plantage Middenlaan. Hiervandaan werden ze door het personeel van het kinderdagverblijf en van de Joodsche Raad, in samenwerking met de naastgelegen Hervormde Kweekschool en het Nederlandse verzet, meegesmokkeld in rugzakken, wasmanden en melkbussen. Vervolgens werden ze ondergebracht bij Nederlandse gezinnen in Limburg.

De spil in deze bijzondere reddingsoperatie was de Duitse Jood Walter Süskind. Deze uit Nederlandse ouders geboren zakenman was in 1942, samen met zijn vrouw en dochtertje, naar Nederland gevlucht. Hier werkte hij voor de Joodsche Raad als beheerder van de Hollandsche Schouwburg. In deze functie was hij in staat, zonder medeweten van de Joodsche Raad, de persoonsregistratie te manipuleren. Hij wist tevens goede relaties aan te gaan met SS’ers wat in grote mate bijdroeg aan het succes van zijn geheime missie. Slechts zijn naaste medewerkers en enkele verzetsstrijders waren op de hoogte van de werkelijke aard van Süskind. De meeste Joden beschouwden hem, vanwege zijn vriendschappelijke omgang met SS’ers en zijn werkzaamheden voor de Joodsche Raad, als een collaborateur. Mogelijk werd hij in Auschwitz zelfs omgebracht door Nederlandse Joden die uit waren op wraak.

In "Verzet in Nederland - The Walter Süskind story" wordt het ware verhaal verteld over Walter Süskind en de reddingsoperatie vanuit de crèche op de Plantage Middenlaan. De documentaire werd in Amerika geproduceerd en er wordt Engels gesproken door de geïnterviewden. Aan het woord komen historici en nabestaanden van betrokkenen, maar ook personeelsleden van de crèche, leden van het verzet en de geredde kinderen zelf. Tal van invalshoeken komen aan bod, waaronder bijvoorbeeld de vraag hoe de geredde Joodse kinderen na de oorlog zijn omgegaan met het feit dat hun ouders hen afgestaan hadden om hen het vreselijke lot dat in het vooruitzicht lag te besparen. Dit betekende weliswaar de redding van deze kinderen, maar het was een afschuwelijke beslissing die voor elke liefhebbende ouder onvoorstelbaar moet zijn. Interessant is ook de vraag of de mensen die betrokken waren bij deze reddingsoperatie zichzelf beschouwen als helden. Alhoewel ze dat in de ogen van de kijker absoluut zijn, zijn ze het daar zelf absoluut niet mee eens. Ze deden wat ze, naar eigen zeggen, behoorden te doen en hadden ze maar meer kunnen doen…

"Verzet in Nederland - The Walter Süskind story" is een inhoudelijk zeer sterke documentaire waar weinig op aan te merken is. De documentaire laat zien dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog Nederlanders waren die opkwamen voor anderen en daarmee hun eigen levens riskeerden. Tevens zien we dat de grens tussen goed en fout pas door uitvoerig onderzoek vast te leggen is. Süskind werd tijdens de oorlog verguisd door de Joodse gemeenschap, maar pas na de oorlog werd bekend dat zijn vriendschap met SS’ers geacteerd was met als enige doel om anderen te helpen. Het is vrij voorspelbaar om Süskind daarom te beschouwen als de "Nederlandse Oskar Schindler", zoals op de DVD-hoes te lezen is, maar is deze vergelijking nodig om de moed van Süskind en zijn medestanders gestalte te geven? Nee, want hun verhaal staat volkomen op zich en is, misschien nog wel meer dan dat van Schindler, er één van dapperheid en menselijkheid in een afschuwelijke tijd.