Op 29 april 1945 werd Konzentrationslager Dachau bevrijd door eenheden van de Seventh Army. Zowel de 42nd "Rainbow" Infantry Division als de 45th "Thunderbird" Infantry Division waren betrokken bij de bevrijding, maar welke eenheid als eerste het concentratiekamp bereikte en bevrijdde is een omstreden vraagstuk. Niet alleen de vraag welke divisie KZ Dachau als eerste bevrijdde is controversieel. Tijdens de bevrijding werden namelijk meerdere kampbewakers geëxecuteerd door Amerikaanse soldaten, maar rond de exacte toedracht en het aantal slachtoffers verschilt men van mening.

Een rapport van de Seventh Army, opgesteld door Lieutenant Colonel Walter J. Fellenz, noemt een aantal van 17 omgebrachte bewakers. Een veel hoger aantal geëxecuteerde kampbewakers komt van Colonel Howard A. Buechner, de chief medical officer van de 45th Infantry Division, die in het kamp aanwezig was tijdens de bevrijding. Hij beweert dat 520 Waffen-SS soldaten werden gedood: 30 tijdens de strijd, 122 werden volgens hem ter plaatse geëxecuteerd en 346 werden tegen een muur op een rij gezet en vervolgens geëxecuteerd. Bovendien beweert hij dat daarnaast 40 bewakers werden neergeschoten of doodgeslagen door bevrijde gevangenen. Colonel Buechner beschreef zijn visie in een boek met als titel “The Hour of the Avenger”. Zijn beweringen zijn omstreden en het aantal van 560 omgebrachte bewakers lijkt ver overtrokken. In zijn boek "Deliverance Day” schreef Michael Selzer dat de Amerikaanse bevrijders 122 Waffen-SS soldaten, die zich hadden overgegeven, tegen de muur gezet hadden en hen vervolgens executeerden. Weer een andere versie komt van Lieutenant Colonel Felix Sparks, de commandant van de 45th Infantry Division die persoonlijk betrokken was bij de bevrijding van het kamp. Hij ontkent niet dat zijn manschappen bewakers geëxecuteerd hebben, maar zegt dat hij toen hij de schoten hoorde meteen naar hen is toegesneld en dat hij verdere executies heeft doen voorkomen. Een foto waarop Sparks te zien is met zijn linkerhand het stopteken makend en met zijn rechterhand een revolver in de lucht afvurend, lijkt dit verhaal te bevestigen. De authenticiteit van deze foto is echter moeilijk te beoordelen. In het boek "1945: The Year of Liberation" van het US Holocaust Museum werd de versie van Sparks overgenomen.

Vermoedelijk zal het exacte aantal, tijdens de bevrijding van KZ Dachau door de Amerikanen vermoorde bewakers nooit bekend worden. Door de chaos van de bevrijding en het enorme gevoel van euforie hebben gevangenen van het kamp nooit een eenduidige beschrijving gegeven van datgene wat er gebeurd is tijdens de bevrijding. Dat verslagen van Amerikaanse ooggetuigen uiteenlopen, blijkt wel uit het verschil tussen de 560 dodelijke slachtoffers die Colonel Buechner noemt en het aantal van 30 tot 50 van Lieutenant Colonel Sparks. Het ooggetuigenverslag van een Duitse overlevende van het bloedbad, SS-Oberscharführer Hans Linberger, brengt verder ook weinig duidelijkheid over het exacte aantal slachtoffers. Van één ding mogen we echter zeker zijn en dat is dat de Amerikaanse bevrijders van KZ Dachau een oorlogsmisdaad pleegden. Er zijn voldoende bewijzen die aantonen dat er bewakers geëxecuteerd zijn en dit wordt ook niet ontkend door betrokken Amerikaanse soldaten. Het is echter zeker niet bewezen dat er inderdaad 560 bewakers in koelen bloede zijn omgebracht. De beschrijving van Colonel Buechner bevat een aantal tegenstrijdigheden, net als andere beschrijvingen waarin een groot aantal doden genoemd wordt. De bewijslast ligt dan ook bij degene die deze hoge aantallen noemen. Tot de tijd dat dit hoge dodenaantal niet bewezen wordt, is het voldoende om aan te nemen dat Amerikaanse soldaten een bloedbad hebben aangericht in KZ Dachau, waar in ieder geval enkele tientallen kampbewakers het slachtoffer van werden. Aangezien de exacte toedracht moeilijk is na te gaan, kunnen we ons beter afvragen waarom de bevrijding van KZ Dachau is geëscaleerd tot een bloedbad.

Belangrijk is dat we ons beseffen dat de 45th Infantry Division - deze divisie was meer betrokken bij de oorlogsmisdaden in KZ Dachau dan de 42nd Infantry Division - voordat ze KZ Dachau bevrijdde al ongeveer 500 dagen van hevige strijd achter de rug had. De divisie had een verlies van ongeveer 75% geleden en veel soldaten hadden kameraden zien sneuvelen. We kunnen dus stellen dat hun beeld van de Duitsers al niet positief was, maar wat ze aantroffen in KZ Dachau dreef hen tot het uiterste. Het eerste wat de bevrijders van KZ Dachau aantroffen was de ‘dodentrein’ waarin nog steeds de stoffelijke resten van 2.310 gevangenen vanuit Buchenwald lagen. De ooggetuigenverslagen van de soldaten spreken hierover boekdelen. In een brief beschreef Colonel Walter J. Fellenz van de 42nd Infantry Division op 6 mei 1945 zijn impressie van de bevrijding van KZ Dachau en de lijken in de open wagons als volgt:

“Het was als het naderen van een spoor in elke kleine westerse stad waar de verschijning van dertig tot veertig open wagons op een enkel spoor, eenzaam en troosteloos, geen ongewoon gezicht is. Toen ik echter de karren naderde zag ik dood en vernietiging van menselijk leven op zijn hoogtepunt. Elk van de dertig tot veertig karren bevatte de huid en botten van mannen en vrouwen, duizenden, half gekleed in vodden. Na een nadere inspectie van de lijken bemerkte ik dat velen kogelgaten bevatten.”

Lieutenant Colonel Felix Sparks beschreef wat hij aantrof tijdens de bevrijding van Dachau als volgt:

“De aanvankelijke schok werd al ervaren alvorens het betreden van het kamp. Het eerste bewijs van de verschrikkingen was een rij van ongeveer veertig treinwagons vlakbij de kampingang. Elke wagon was beladen met uitgemergelde lijken van mensen…

Het tafereel dichtbij de ingang (…) deed mij verstarren. Dantes inferno stak bleekjes af bij de ware hel van Dachau. Een rij van kleine cementen gebouwen vlakbij de gevangenisingang bevatte een op kolen gestookt crematorium, een gaskamer en ruimten waarin naakte en uitgemergelde lijken in de hoogte opgestapeld waren. Toen ik me omdraaide om het kampterrein met ogen van ongeloof te bekijken, zag ik een groot aantal dode gevangenen liggen op de plek waar ze neergevallen waren in de laatste uren of dagen voor onze aankomst. Omdat al die talloze lijken zich in diverse stadia van ontbinding bevonden, was de stank van de dood overweldigend.”

Wat de bevrijders van KZ Dachau zagen, overtrof al hun ervaringen die ze tot nu toe opgedaan hadden tijdens de vele maanden van strijd. Weliswaar hadden ze kameraden zien sneuvelen en waren ze gewend aan de aanblik van doden, maar de enorme hoeveelheid uitgemergelde lijken in de treinwagons en in het kamp zelf was voor hen ook onvoorstelbaar. Elke veteraan die betrokken was geweest bij de bevrijding van een concentratiekamp vertelde na de oorlog hetzelfde: de gruwelijkheden die men aantrof in de kampen gingen het besef te boven. De aanblik van grote hoeveelheden lijken bracht uiteraard vaak het slechte in mensen te boven en men zal zich vaak afgevraagd hebben of het oorlogsrecht ook gold voor de mensen die verantwoordelijk waren voor deze afschuwelijke misdaden. Kortom: het is niet onvoorstelbaar dat de aanblik van vele gruwelijkheden uitmondde in razernij.

Dat er meerdere kampbewakers geëxecuteerd werden door de Amerikanen tijdens de bevrijding van KZ Dachau lijkt daarom niet moeilijk te begrijpen, wat overigens niet betekent dat deze daad goed te praten is. Het executeren van soldaten die zich overgegeven hebben is een schending van de Derde Conventie van Genève waarin de behandeling van krijgsgevangenen bepaald is. Wanneer men deze bewakers krijgsgevangen had genomen, had men hen vervolgens kunnen aanklagen voor oorlogsmisdaden. Vervolgens zou zijn gebleken dat de meeste van deze mannen nog maar sinds kort als bewakers aangesteld waren in KZ Dachau. De echte daders, waaronder kampcommandant Martin Weiß, waren voor de bevrijding van het kamp al gevlucht. De meeste bewakers die geëxecuteerd zijn, waren dus hoogstwaarschijnlijk niet de echte verantwoordelijkheden voor datgene wat men in het kamp aantrof. Een bijkomstigheid is tevens dat de 45th Infantry Division vaker oorlogsmisdaden beging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo executeerde deze divisie op Sicilië in 1943 meerdere Duitse en Italiaanse krijgsgevangenen. Met hun geschiedenis van het plegen van oorlogsmisdaden, was de kans dat deze eenheid over de schreef ging dus groter.

Dat ook de gevangenen betrokken waren bij de moord op bewakers is beter te begrijpen. Zij hadden soms jaren lang de vernederingen en mishandelingen door hun bewakers moeten doorstaan. Toen het kamp bevrijd werd, zullen zij zich hebben willen wreken op de kampbewakers. Talrijke ooggetuigenverslagen melden dat gevangenen bewakers aangevallen hebben. Ook is er in ieder geval één foto waarop twee gevangenen te zien zijn die een bewaker lijken te willen mishandelen. De bewakers werden geslagen met knuppels, stenen en blote vuisten en het schijnt dat bewakers die zich hadden vermomd in gevangenenkleding ter plekke werden gelyncht. De Amerikaanse militaire rabbijn Eli Bohnen beschrijft het volgende incident:

“Nog altijd zie ik de uitgemergelde gestalte van een gevangene voor mij, hoe hij één van die wachtposten, die daar doodstil lag, in het gezicht urineerde.”

Zijn collega Max Eichhorn geeft een nog veel gruwelijkere beschrijving:

“Wij stonden terzijde toen die bewakers doodgeslagen werden. Men sloeg zo hard, dat hun lichamen openbarsten en de ingewanden naar buiten kwamen. Wij keken betrekkelijk emotieloos toe, alsof een hond geslagen werd. In werkelijkheid voelden we zelfs helemaal niks.”

Na de oorlog werd geen enkele Amerikaanse soldaat vervolgd voor de oorlogsmisdaad die gepleegd was tijdens de bevrijding van KZ Dachau. Bovendien werd de zaak, hoogstwaarschijnlijk door toedoen van General George Patton meteen in de doofpot gestopt. Uiteraard was dit niet verstandig, want dit heeft bijgedragen aan de grote controverse rond dit onderwerp. Bovendien gebruikten mensen met politieke motieven deze doofpotzaak om twijfel te zaaien en om hun revisionistische boodschap kracht bij te zetten. Waren de Amerikanen eigenlijk niet net zo slecht als de nazi’s? Wanneer we deze vraag voor onszelf beantwoorden is het belangrijk om te weten dat de nazi’s in KZ Dachau van 1933 tot 1945 verantwoordelijk waren voor de dood van 31.591 gevangenen. Het is zeer waarschijnlijk dat dit aantal nog hoger ligt. De medische experimenten, de gruwelijke straffen en de onmenselijke levensomstandigheden maakten van KZ Dachau een ware hel. Bekijken we de oorlogsmisdaad van de Amerikaanse bevrijders van het kamp vanuit dit perspectief dan kunnen we enkel concluderen dat de nazi’s de ware misdaad pleegden in KZ Dachau. De executie van kampbewakers was weliswaar een brute oorlogsmisdaad, maar is onvergelijkbaar met de misdaden die plaatsvonden in KZ Dachau gedurende de periode 1933-1945.