De slag om Stalingrad, operatie Overlord, operatie Market Garden en het Ardennenoffensief zijn enkele veldslagen die genoemd zullen worden als men vraagt om het bekendste gevecht uit de Tweede Wereldoorlog. Dit zijn veldslagen die bekend geworden zijn doordat ze uitgebreide aandacht kregen én nog steeds krijgen van de media. Een slag die niet snel genoemd zal worden is de slag om Warschau (Polen). Deze slag die uitgevochten werd door Poolse opstandeling en de Duitse SS en Wehrmacht is in de vergetelheid geraakt. Van de heroïsche acties van de Amerikanen, de Britten en de Russen is iedereen op de hoogte, maar helaas weten slechts weinig mensen van de hevige en tragische strijd die Poolse opstandelingen uitvochten tegen de Duitsers in hun hoofdstad. Overigens dienen we deze opstand niet te verwarren met de opstand in het joodse getto van Warschau in 1943.

In de maanden augustus, september en oktober van 1944 streed het Poolse ondergrondse verzetsleger ruim 60 dagen tegen de Duitsers in de straten, ruïnes en riolen van de zwaar gehavende Poolse hoofdstad. De Polen wilden koste wat het kost hun stad heroveren voordat de Sovjets de controle over hun stad zouden nemen. De Poolse opstandelingen en haar regering in Londen verwachtten in hun strijd bijgestaan te worden door hun geallieerde bondgenoten en de Sovjet-Unie. De Sovjets waren in hun opmars reeds dichtbij Warschau genaderd, maar zetten hun offensief plotseling stil. Terwijl de Polen een oneerlijke strijd uitvochten tegen de Duitsers keken de Sovjets slechts toe. Ook de Westelijke geallieerden deden weinig om het leed van de Polen te verzachten. Ze organiseerden enkele droppings van wapens en ander materieel, maar van structurele hulp was geen sprake, mede door tegenwerking van de Sovjets.

Uiteindelijk moesten de Poolse ondergrondse leger zich op 2 oktober 1944 overgeven aan het Duitse leger. Er volgden hevige Duitse represailles. Op 17 januari 1945 werd de stad van de Duitsers ‘bevrijd’ door de Sovjets. De stad was inmiddels met de grond gelijk gemaakt en er was weinig hoop voor de toekomst. De Sovjets zouden de Poolse bevolking niet veel beter behandelen dan de Duitsers. Al tijdens de dagen van de opstand werden Poolse verzetsstrijders door de Sovjets behandelt als vijanden en werden zij opgepakt door de NKVD, de veiligheidsdienst van de Sovjets. Vele verzetsstrijders werden geëxecuteerd of verdwenen in een Goelag. Tevens was Stalin van plan om van Polen een staat te maken die onder nauwe invloed stond van de Sovjet-Unie. De Polen ondergingen hun lot en na jaren van naziterreur werden ze het slachtoffer van de onderdrukking door de Sovjet-Unie. Na de val van het ‘IJzeren Gordijn’ in 1989 was Polen pas echt bevrijd en kon het land zich ontwikkelen tot een zelfstandige staat. Aan een periode van jarenlange onderdrukking was een einde gekomen.

In “Warschau 1944” beschrijft de gerenommeerde Britse historicus Norman Davies de gedoemde opstand van de Polen in Warschau. Zijn uitgebreide studie beslaat 753 pagina’s en is ingedeeld in drie delen. Het eerste deel gaat over de periode vóór de opstand, waarin de geallieerde coalitie, de Duitse bezetting, de Sovjetpolitiek en de Poolse verzetsbeweging uitgebreid besproken worden. Het tweede deel gaat over de opstand. Mede aan de hand van vele ooggetuigenverslagen wordt in dit belangrijkste deel een aangrijpend beeld geschetst van deze tragedie. Het derde en laatste deel gaat over de periode na de opstand. In dit deel worden de perioden 1944-1945 (Vae Victis: wee de verliezers), 1945-1956 (Stalinistische repressie) en 1956-2000 (Echo’s van de Opstand) apart besproken. Deze hoofdstukken worden gevolgd door een interim-rapport waarin de auteur zijn conclusies nog eens duidelijk samenvat. Het boek wordt afgesloten met meerdere bijlagen, een notenlijst en een uitgebreid register. Het moge duidelijk zijn dat het boek van Davies veel omvangrijker is dan de titel doet vermoeden.

Norman Davies geeft in “Warschau 1944” een veelomvattende beschrijving van de politieke geschiedenis van Polen in de periode tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen de opstand in Warschau van 1944 komt uitvoerig aan bod, maar ook de perioden voor en na de opstand worden praktisch even uitvoerig besproken. Het boek is enerzijds een omvangrijk naslagwerk, maar anderzijds ook een nogal detaillistisch werk met een redelijk hoge drempel. Het boek is niet zozeer bedoeld voor de lezer die geïnteresseerd is in de opstand, maar meer voor diegene die een algemene interesse heeft in de geschiedenis van Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende periode van Sovjetrepressie.

Het tweede deel is voor de geïnteresseerden in de opstand van Warschau natuurlijk het meest aantrekkelijke onderdeel. De vele ooggetuigenverslagen die als kadertekst opgenomen zijn, vormen een verademing tijdens het lezen van de soms nogal droge hoofdtekst. De auteur heeft er bewust voor gekozen om deze verhalen gescheiden te houden van zijn hoofdverhaal. Iedere kadertekst is de visie van één persoon op één bepaalde episode uit de geschiedenis van de Poolse opstand. Dankzij deze ooggetuigenverslagen krijg je een realistisch beeld van het leven van onder andere Poolse verzetstrijders en Duitse soldaten tijdens deze periode uit de geschiedenis.

“Warschau 1944” is een zeer uitgebreid boek dat vooral aan te raden is voor lezers die grote interesse hebben voor deze periode uit de geschiedenis van Polen. Het is een veelomvattende reconstructie van de geschiedenis en dat maakt het boek minder aantrekkelijk voor lezers die minder specifiek geïnteresseerd zijn in de Poolse opstand van 1944. Het boek kan beschouwd worden als een standaardwerk en is één van de weinige uitgebreide beschrijvingen van dit onderwerp, mede doordat dit onderwerp geruime tijd onbespreekbaar is geweest. De auteur trekt in zijn boek krachtige conclusies en maakt duidelijke verwijten naar de Sovjets die de Poolse opstand misbruikten voor hun eigen gewin. Tevens ontkomen ook de Westerse geallieerden niet aan kritiek in het boek. Hun passieve houding wordt door de auteur veroordeeld en hiermee maakt de auteur een einde aan een taboe-onderwerp. Voorheen werd de schuld van deze mislukte opstand namelijk vooral gelegd bij de Polen zelf, de opstand was immers vanaf de eerste dag gedoemd om te mislukken. Maar in dit boek worden objectievere en realistischere conclusies getrokken. De schuld van het mislukken van de opstand lag zeker niet alleen bij de Polen, maar ook bij de geallieerde bondgenoten en de tegenwerkende Sovjet-Unie. De conclusies in dit boek zijn het overdenken meer dan waard en vormen mogelijk interessante studiestof om verder te onderzoeken.

Norman Davies schetst in “Warschau 1944” een beeld dat eer aandoet aan de vele Poolse slachtoffers die vielen tijdens hun heroïsche, maar zinloze strijd tegen de Duitsers. In de steek gelaten door hun bondgenoten stierven velen een tragische dood. Tijdens de naoorlogse periode, toen Polen achter het ‘IJzeren Gordijn’ verder leed onder de onderdrukking van de Sovjet-Unie, was er geen aandacht voor de Poolse slachtoffers. De Poolse opstand werd in de Oost-Europese geschiedenisboeken beschreven als een misdaad van de Poolse regering in Londen en de leden van het ondergrondse leger. In West-Europese geschiedenisboeken werd de opstand grotendeels ‘vergeten’ en de gepresenteerde feiten waren bovendien meestal gekleurd onder invloed van de naoorlogse propaganda. Ongeveer 60 jaar na dato vormt dit boek een objectief en eerlijk eerbetoon aan de geschiedenis en het lot van de dappere Polen die een onmogelijke strijd uitvochten in de puinhopen van hun geliefde hoofdstad.