Het Helmondse parachutistenmysterie

We schrijven 11 mei 1940, op het moment van schrijven 80 jaar geleden: "Ons vaderlands hart zwol! Alles naar buiten; ook bij onze overburen, de Eerwaarde Paters Capucijnen, stond 'n gedegen kwantum bewoners van 't bruine huis op de stoep; en... daar kwamen ze, heus! Voorop enkele rijen joelende kinderen, dan de drie gevangenen, geleid door politie en marechaussees die triomfantelijk de buitgemaakte geweren meevoerden; de parachutisten stapten met hooghartige onverschilligheid en brutale snuiten mee, de optocht werd gesloten door rijen van schreeuwende en tierende jongelui."¹


Duitse parachutisten die gevangen genomen werden in Helmond? Waren deze elite-soldaten dan ook ingezet voor de verovering van Helmond? Had het dappere Nederlandse leger deze meteen te pakken genomen? De waarheid is iets anders.

De quote hierboven komt uit het dagboek van een broeder van het Gesticht H. Ludovicus in Helmond.² Het betreft het wegvoeren van drie gevangenen op 11 mei 1940 in de Molenstraat in Helmond, richting het politiebureau aan de Zuid-Koninginnewal. Een dag eerder, op 10 mei, schreef Helmonder Frans van de Werff in zijn dagboek: "Hedenmorgen op Deurnescheweg [een] Duitscher doodgeschoten welke met parachute omlaag was gekomen, had lichte mitrailleur bij zich en [een] radiotoestel."³

Rond Helmond werden geen Duitse parachutisten ingezet. Al gingen er wel geruchten. Majoor Tielrooy, commandant van het IIe bataljon van het 27e regiment infanterie, rapporteerde over 10 mei: "In den loop van den morgen werd van den regiment commandant nog bericht ontvangen, dat een afdeeling parachutisten in de nabijheid van Helmond zou zijn geland; een afdeeling van 20 man onder den commandant mitrailleurcompagnie […] werd er heen gezonden, doch kon geen vijand ontdekken."⁴ Wel werden er een aantal Duitse vliegtuigen in de buurt neergehaald. Zouden de parachutisten daaruit zijn gesprongen?

Vliegtuigcrashes
Kapitein Zijl was commandant van de mitrailleurcompagnie van het Ie bataljon van het 27e regiment infanterie. Hij schreef in zijn oorlogsdagboek⁵ dat er op 10 mei door de eerste sectie een vijandelijk vliegtuig werd geraakt, het daalde "richting Zomeren". Een dag later rapporteerde dezelfde sectie dat ze wederom een vliegtuig tot dalen wisten te dwingen. Waar precies dit tweede vliegtuig neerkwam is onduidelijk, veel meer dan "omgeving Helmond" wordt er in bronnen niet genoemd.⁶ In de verlieslijst van lkol b.d. E.H. Brongers wordt hierbij aangegeven: "drie bemanningsleden krijgsgevangen gemaakt".⁷

Volgens het boek Geschiedenis van Someren in de Tweede Wereldoorlog kwam er in de meidagen van 1940 één Duits vliegtuig neer in de gemeente. "Waarschijnlijk van het type Messerschmitt 109, dat op 11 mei 1940 werd neergeschoten door Nederlands geweer- en mitrailleurvuur. Het toestel kwam neer rechts van de weg van Someren naar Heeze, bij de Hoenderboom."⁸ Let wel, een Messerschmitt 109 is een éénpersoons jachtvliegtuig. Daar kunnen geen drie parachutisten uit komen. Zou dit het vliegtuig kunnen zijn dat op 10 mei neerkwam "richting Zomeren", waarvan de piloot werd neergeschoten op de Deurneseweg? Waarschijnlijk niet.

Het boek schrijft verder dat het "duidelijk in moeilijkheden verkerende vliegtuig een lange scheervlucht gemaakt [had] over de Ruiter […] via de Driehoekstraat en de Heikant."⁹ Al deze straatnamen liggen ten zuiden van Someren, een heel eind van de Deurneseweg in Helmond. De kans dat het hier om hetzelfde toestel zou gaan lijkt dan ook klein. Het verliesregister van Defensie geeft aan dat dit een Messerschmitt 109E-1 betrof van II Gruppe, Jagdgeschwader 27.¹⁰ Majoor Van Oeveren, commandant van het IIe bataljon van het 30e regiment infanterie, lag op 11 mei in stelling tussen Sluis 11 en 12 ten oosten van Someren. Hij rapporteerde: "Een zeer laag vliegend vliegtuig daalde na beschieting met mitrailleur- en geweervuur in het voorterrein en steeg niet meer op."¹¹ Dit zou dan weer ten oosten van de Zuid-Willemsvaart zijn, ten zuiden van Asten. Kapitein Van Haalen van de 2e compagnie bevestigde dit.¹²

Kapitein Zijl en majoor Van Oeveren hadden het echter over tot daling dwingen van de vliegtuigen. Dat hoeft niet te betekenen dat ze ook daadwerkelijk zijn neergestort. Wat weten we nu? We hebben kapitein Zijl die één vliegtuig rapporteerde op 10 mei en een andere bron die getuigde over een doodgeschoten parachutist. Op 11 mei hebben we weer een rapport van Zijl, een neergekomen Messerschmitt 109 in Someren en drie parachutisten die niet in dat vliegtuig hebben gepast. Het wordt er helaas niet duidelijker op.

Dan is er nog een crash in Aarle-Rixtel, bij het hagelkruis op de Hooge Akkers. Volgens het verliesregister zou hier ook een Messerschmitt 109E-1 van II/Jagdgeschwader 27 zijn neergekomen.¹³ Zowel deze als die bij Someren op dezelfde dag zouden 90% vernietigd zijn. Brongers geeft in zijn verlieslijst aan dat het na een gevecht met Franse Curtis-vliegtuigen van Groupe de Chasse I/4 beschadigd geraakte vliegtuig een noodlanding maakte.¹⁴ Al werden er door die Groupe geen neergehaalde vliegtuigen in deze omgeving geclaimd.¹⁵ Opvallend is ook dat het II/Jagdgeschwader 27 geen verliezen heeft geleden in deze buurt. Die dag verliezen ze maar één Messerschmitt 109 in de buurt van Tiel.¹⁶


In Oorlogsjaren in Aarle-Rixtel, 1938-1946 wordt er ook een noodlanding op de Hooge Akkers beschreven. Het zou hier echter gaan om een tweemotorige Heinkel die zonder brandstof kwam te zitten en een succesvolle noodlanding maakte. De datum: 16 mei. Het vliegtuig was wel beschadigd: "In de vleugel een paar door het afweergeschut veroorzaakte gaten." Nederland was toen al gecapituleerd. Het vliegtuig werd bijgetankt en "in een wolk van stof stijgt het toestel weer op".¹⁷ Een ander boek beschrijft ook de noodlanding, maar zonder type te noemen.¹⁸ Aangezien het vliegtuig weer opsteeg is het ook niet terug te vinden in de verliesregisters. Opvallend is wel dat dit boek niks vertelt over een Messerschmitt 109 op 11 mei. SGLO geeft weer aan dat de noodlanding van een Messerschmitt 109 was¹⁹, dit is dezelfde als die Brongers op 11 mei plaatst.²⁰

Eigenlijk zijn de enige twee "crashes" die we met enige zekerheid kunnen bevestigen de Messerschmitt 109 op 11 mei bij Someren en de noodlanding op 16 mei bij Aarle-Rixtel. Het lijkt er dan ook niet op dat de parachutisten uit een van deze vliegtuigen konden komen.

Geen parachutisten
Waar kwamen deze parachutisten dan vandaan? We hadden al aangegeven dat er geen luchtlandingstroepen rond Helmond werden ingezet en de piloten uit neergekomen vliegtuigen kunnen we ook uitsluiten. Misschien nog wel makkelijker omdat de eerste quote het ook heeft over "buitgemaakte geweren", waarmee piloten of vliegtuigbemanningen meestal niet uitgerust waren.

Op 11 mei, rond 13:45 uur, verschenen er drie²¹ Duitse militairen per fiets vanuit Deurne in de Molenstraat. De eerste melding kwam bij de politie binnen over drie Duitsers bij het slachthuis aan de Deurneseweg, even later bevonden ze zich in de Molenstraat tegenover de broodfabriek de Toekomst.²² Deze zat op de hoek met de Tolpoststraat, tegenwoordig de Pastoor van Leeuwenstraat.

De drie waren onderdeel van het Radfahr-Schwadron 156, onderdeel van Aufklärungs-Abteilung 25 van de 56. Infanterie-Division.²³ Deze divisie stak bij Venlo de Maas over om via Meijel en Deurne richting Helmond op te rukken. Het is Aufklärungs-Abteilung 25, met Radfahr-Schwadron 156 als speerpunt, dat zich op Helmond richt.²⁴

Hoofdagent Tol van de Helmondse Politie gaf aan dat de drie door een Nederlandse sergeant werden tegengehouden. De sergeant²⁵ stond met een pistool in zijn hand op de hoek van de Wolfstraat/Molenstraat. Tol ontlaadde de drie door de Duitsers op straat gelegde geweren.²⁶ De Duitsers werden direct gevangen gezet in het politiebureau. Niet veel later zou de rest van de Duitse invasietroepen volgen, die hun drie kameraden uit het politiebureau bevrijdden. Helmond was ingenomen.

Sommige bronnen lijken deze drie 'parachutisten' te koppelen aan een Duitse vliegtuigcrash, maar geconcludeerd moet worden dat hier geen sprake van kan zijn. Het was slechts de voorhoede van de Duitse strijdkrachten. En die neergeschoten parachutist op 10 mei op de Deurneseweg? Daar hebben we geen verdere bronnen over kunnen vinden.

Met dank aan
- Kevin Prenger
- Joop Hendrix
- Jeroen Arts

Notes
¹ Bartholomeus, Helmond 1940-1945, pagina 122.
² Bartholomeus, Helmond 1940-1945, pagina 186.
³ Van de Werff, dagboek.
⁴ NIMH 409.525011, Verslagen van de commandant van het IIe bataljon van het 27e regiment infanterie majoor G.J. Tielrooij.
⁵ NIMH 409.525010, Verslag van de commandant van de mitrailleurcompagnie van het Ie bataljon van het 27e regiment infanterie kapitein J.G.H. Zijl.
⁶ Verliesregister.
⁷ Verliesregister & Brongers E.H., De gebroken vleugels van de Duitse adelaar, pagina 74.
⁸ Joosen e.a., Geschiedenis van Someren in de Tweede Wereldoorlog, pagina 124.
⁹ Joosen e.a., Geschiedenis van Someren in de Tweede Wereldoorlog, pagina 124.
¹⁰ Defensie Verliesregister 1940, pagina 13.
¹¹ NIMH 409.526006, Commandant van het IIe bataljon van het 30e regiment infanterie majoor L.B. van Oeveren.
¹² NIMH 409.526009, Verslag van de commandant van de 2e compagnie van het IIe bataljon van het 30e regiment infanterie kapitein J.J. van Haalen.
¹³ Defensie Verliesregister 1940, pagina 13.
¹⁴ Brongers E.H., De gebroken vleugels van de Duitse adelaar, pagina 75.
¹⁵ Ciel de Gloire: GC I/4.
¹⁶ Ring & Girbig, Chronik Jagdgeschwaber 27, pagina 346.
¹⁷ Oorlogsjaren in Aarle-Rixtel, 1938-1946, pagina 42.
¹⁸ Coenen, Van Ricstelle tot Aarle-Rixtel, pagina 161.
¹⁹ SGLO: T0691A.
²⁰ Brongers E.H., De gebroken vleugels van de Duitse adelaar, pagina 75.
²¹ Bartholomeus, Helmond 1940-1945, pagina 122. Van de Werff, dagboek, heeft het over 13:30 uur.
²² RHCe 12274.61 Politierapporten Helmond, 1940, Verslag Daniëls; Daniëls heeft het over broodfabriek De Voorzorg, die zat aan de Mierloseweg, De Toekomst zat in de Molenstraat 102.
²³ NIMH 401.2.3.1. 56 Infanterie Division & Kavallerie-Regiment 18.
²⁴ Kavallerie-Regiment 18.
²⁵ RHCe 12274.61 Politierapporten Helmond, 1940, Verslag Moedt.
²⁶ RHCe 12274.61 Politierapporten Helmond, 1940, Verslag Tol.