Leesfragment Kerstmis onder vuur: kerst in Little Stalingrad

In 2018 verscheen het vijfde boek van Kevin Prenger, getiteld "Kerstmis onder vuur". Het gaat over hoe de kerstdagen gevierd en beleefd werden tijdens de Tweede Wereldoorlog, aan het front, thuis en in de kampen. Hieronder een leesfragment over de slag om het Italiaanse stadje Ortona tijdens de kerstdagen van 1943. Vanwege de hevige strijd die Canadese troepen hier uitvochten met Duitse paratroepen werd Ortona ook wel 'Little Stalingrad' genoemd.


Een Canadese tank in Ortona, schilderij van Dr. Charles Comfort. (Canadian War Museum / CN 12245)

In 1943 ging met de opening van een nieuw front in Europa een nieuwe fase van de Tweede Wereldoorlog in. Op 9 en 10 juli waren 150.000 Britse en Amerikaanse militairen op Sicilië geland. Onder aanvoering van generaal George Patton namen de Amerikaanse troepen op 23 juli Palermo in, op 17 augustus gevolgd door Messina. In september werd het Italiaanse vasteland binnengevallen. De Italiaanse dictator Benito Mussolini was intussen in juli afgezet en op 8 september gaf de nieuwe Italiaanse regering zich over aan de geallieerden. Het Duitse leger gaf echter niet op en bleef zich hardnekkig verzetten in Italië. Op 12 september werd Mussolini uit zijn ballingsoord in de Apennijnen bevrijd door een Duits eliteteam en geïnstalleerd als marionettenleider in Noord-Italië.

Vertraagd door het onherbergzame terrein, herfstregens en fanatiek Duits verzet rukten de geallieerden op langs de Italiaanse oost- en westkust om in december tot stilstand te komen bij de door de Duitsers zwaar verdedigde Gustavlinie. Terwijl geallieerde troepen van generaal Mark Clark langs de Middellandse zeekust probeerden Rome te bereiken, trachtten Montgomery’s troepen aan de Adriatische kust hun voor te zijn. Op hun weg werd het laatstgenoemde leger opgehouden bij een middeleeuws stadje met kathedraal aan de Gustavlinie, dat vanwege haar haven aan zee van logistiek belang was voor de geallieerden. Voor de Canadese militairen die op 20 december begonnen aan de inname van Ortona was het de zoveelste locatie op hun landkaarten. Bij degenen die het na konden vertellen zou deze naam voor altijd in hun geheugen gegrift staan.

‘Little Stalingrad’, zo zou Ortona door de Canadezen genoemd gaan worden. Ook al duurde de strijd om de stad maar acht dagen, het was één van de bloedigste gevechten uit de Canadese krijgshistorie. Ook de opmars naar de havenplaats was zwaar geweest. De regio kende de natste winter sinds mensenheugenis en als gevolg daarvan was luchtsteun beperkt. De rivier de Moro, die zich op minder dan zeven kilometer van de stad bevond, was door de aanhoudende regenval 2,5 meter gestegen en buiten zijn oevers getreden. Het had de Canadezen veel moeite gekost de rivier en de omliggende in modderpoelen veranderde velden over te steken, terwijl ze onder zwaar Duits vuur lagen. De inname van de stad werd overgelaten aan jonge vrijwilligers van rond de 20 jaar oud die het moesten opnemen tegen een gehard en goed getraind bataljon van de 1. Fallschirmjäger-Division, dat speciaal naar de stad gestuurd was en de opdracht had deze koste wat kost te behouden.

Al op 3 december was de Canadese artillerie begonnen de stad te bombarderen. Hoewel de Duitsers inwoners hadden opgedragen om te evacueren, hadden sommigen zich verschanst in hun huizen. Hun stond een angstige decembermaand te wachten. Tijdens de artilleriebeschieting zochten velen hun toevlucht op de begraafplaats in de veronderstelling dat die wel gespaard zou worden, wat niet het geval bleek. De Italianen zagen lijdzaam toe hoe hun geliefde stad zwaar beschadigd werd door de bombardementen, waarbij ook hun eeuwenoude kathedraal, de basiliek van St. Thomas, gedeeltelijk instortte. Op dat moment moest de werkelijke slag om Ortona nog beginnen.

De Canadezen hadden gehoopt dat de Duitsers in de stad zich na de zware artilleriebeschietingen zouden overgeven of dat ze de verzwakte tegenstander moeiteloos zouden verslaan. Ze hadden zich echter misrekend en de door hen toegebrachte schade zou hun alleen maar tegenwerken. Het puin werd door Duitsers benut om de doorgangswegen te versperren. Tussen de ruïnes vonden ze ideale posities voor mitrailleurnesten. Toen de Canadezen op 22 december de stad wilden innemen, konden ze alleen de hoofdweg naar het centrum gebruiken die breed genoeg was voor tanks. Ze liepen in de door de Duitsers opgezette val en kwamen onder zwaar vijandelijk vuur te liggen, waardoor de opmars gestaakt moest worden. Een verwarrende en hevige stadsstrijd volgde, waarbij de Duitsers alles inzetten om de Canadezen te verdrijven, van sluipschutters en artilleriebeschietingen tot landmijnen en boobytraps. Om vrijwel elke straat en elk huizenblok moest gevochten worden, waarbij tanks vanwege de smalle wegen nauwelijks bruikbaar waren. Ondermijnde gebouwen werden door de Duitsers op afstand tot explosie gebracht en tussen de aldus ontstane stofwolken was het voor de aanvallers vrijwel onmogelijk te zien van waar en door wie ze beschoten werden. Straten veranderden voor de Canadezen in ‘killing zones’, maar van opgeven wilden ze niets weten. Om zich te beschermen tegen sluipschutters en mitrailleurbeschietingen pasten ze een tactiek toe die ze ‘mouseholing’ noemden. Met explosieven maakten ze gaten in de binnenmuren van huizen, zodat ze huis na huis konden veroveren zonder zich op straat te hoeven vertonen.

Op eerste kerstdag was de stad nog altijd niet veroverd op de Duitsers. Terwijl de gevechten doorgingen lukte het vele Canadezen toch om in relatieve rust kerst te vieren. Leden van het Seaforth Highlanders of Canada Regiment verzamelden zich groepsgewijs in de gebombardeerde kerk Santa Maria di Costantinopoli voor een kerstdiner, terwijl enkele blokken verderop de strijd voortduurde. In het regimentsdagboek van die dag werd genoteerd dat er in de kerk ‘lange rijen van tafels met tafelkleden’ opgesteld stonden met daarop ‘een fles bier per man, snoep, sigaretten, noten, sinaasappels en appels en chocoladerepen als extraatjes.’ In opdracht van de bevelhebbend officier, luitenant-kolonel S.W. Thompson, aten de compagnieën in ploegen, zodat de kerk niet te vol raakte en er genoeg troepen overbleven om te vechten. Het menu was bijzonder royaal, gezien de omstandigheden waaronder het diner plaatsvond. Midden in een gevechtszone kregen de mannen soep, varkensvlees met appelsaus, bloemkool, gemixte groenten, aardappelpuree, jus, kerstpudding en mincepie (een typisch Britse zoete taart gevuld met gedroogde vruchten en kruiden) geserveerd, onder muzikale begeleiding van een door een verbindingsofficier bespeeld kerkorgel en een door de pastoor geïmproviseerd koor dat kerstliederen zong.

‘Van 11:00 tot 19:00, toen de laatste man van het bataljon met tegenzin de tafel verliet om terug te keren naar de grimmige realiteit van de dag, was er een atmosfeer van vrolijkheid en kameraadschappelijkheid in de kerk’, zo werd opgetekend in het regimentsdagboek. ‘Een echte kerstsfeer. Het onmogelijke was gebeurd. Niemand had een viering verwacht op deze dag. 25 december was opnieuw een dag van ontbering, ongemak, angst en gevaar, opnieuw een dag van oorlog. De uitdrukking op de gezichten van de vieze, bebaarde mannen toen ze het gebouw binnentraden was een beloning die degenen die verantwoordelijk waren waarschijnlijk nooit zullen vergeten.’

Ernie Bagstad uit het Seaforth’s Regiment herinnerde dat tijdens het kerstdiner in de kerk ook de regimentsmars werd gespeeld door doedelzakspelers. Na het eten keerde de harde werkelijkheid van de oorlog meedogenloos terug toen de man naast wie hij net had zitten eten sneuvelde in de strijd. Sommige Canadezen, ook van andere regimenten dan het Seaforth’s, hadden vanwege ruimtegebrek in de kerk op een binnenplaats van het godshuis hun kerstmaaltijd gegeten, beschermd door een dikke Middeleeuwse fortmuur en de muren van omliggende huizen.

Niet elke Canadees in Ortona had gelegenheid om die dag aan te schuiven voor het kerstdiner. Maurice White, een soldaat in het Loyal Edmonton Regiment, kon zijn positie op de zolder van een huis niet verlaten, waarvandaan hij door een weggeslagen baksteen een plein observeerde. Toen een Duitse soldaat in zijn blikveld verscheen nam hij die onder vuur. ‘Ik moest hem doodschieten op kerstdag’, zo verklaarde hij nadien. ‘En dat zit me erg dwars. Het maakte me niet uit om op de Duitser te schieten, maar op kerstdag voelde dat gewoon niet goed. Het was mijn plicht, het was hij of ik, je doet wat je moet doen, hoe droevig het ook is.’


Canadese militairen vieren kerst in Ortona, 25 december 1943. (Library and Archives Canada / Flickr)

Kerstmis had nog bloediger kunnen verlopen dan al het geval was als een Canadese majoor niet zo alert had geageerd als hij deed. Als lid van een groep van vijftien militairen was hij op kerstavond door Italiaanse burgers uitgenodigd voor het kerstdiner. Een Italiaanse vrouw sprak Frans, waardoor ze met elkaar konden communiceren. Op kerstdag lichtte de majoor de vrouw in over een aanstaande Canadese aanval op het ziekenhuis, waar zich Duitsers verschanst zouden hebben. Ze waarschuwde dat een heleboel dorpsbewoners zich hier ook verscholen hadden, waardoor een bloedbad dreigde. De majoor snelde zich naar de locatie en wist net op tijd de aanval te stoppen. Weliswaar was de beschieting al begonnen, maar de schade was nog beperkt en er waren geen doden gevallen.

Op 26 december wisten de Canadezen het stadsplein te veroveren, de plek die zwaarbevochten was en bekend stond als ‘dodelijke zone’. Ze hadden een krappe week nodig gehad voor een terreinwinst van slechts 400 meter. Daarna resteerden nog slechts enkele kleine verzetshaarden, totdat de Duitsers zich in de nacht van 27 op 28 december terugtrokken. Burgers durfden zich weer buiten te vertonen en aanschouwden hoe hun mooie stad in puin lag. Met alleen al in de kerstweek 213 doden betaalden de Canadezen tijdens ‘Bloody December’ een hoge prijs voor slechts weinig terreinwinst. De verliezen van de Canadezen in Ortona waren bijna een kwart van hun totale verlies tijdens de Italiaanse campagne.

Kerstmis onder vuur

Kerst tijdens de Tweede Wereldoorlog: aan het front, thuis en in de kampen

ISBN: 9789402174342

Meer informatie over dit boek