Het mysterie van het bombardement op Mierlo-Hout

Het verhaal¹ heeft alle kenmerken van een spannend jongensboek. Wij schrijven 23 mei 1940, de Duitse bezetting is een feit. In Helmond woont aan de Zuid Parallelweg 22 een Duitser, G.F. Potzler. Hij hield een lijstje bij van Helmondse burgers die niet Duitsgezind waren. Arthur Seyss-Inquart was een week eerder benoemd tot Rijkscommissaris van Nederland.² Hij maakte die nacht een tussenstop bij een oude kennis in Helmond, Potzler. Uiteraard was de Britse geheime dienst hiervan op de hoogte en om 21:17 uur op de 23ste werd Pilot Officer Wilfred J. Lewis³ er in zijn bommenwerper op uitgestuurd om het huis te bombarderen.⁴ Maar was dit wel zo? Was de Britse geheime dienst op de hoogte en gaven ze Lewis die opdracht mee?


Het huis, hoek Houtse Parallelweg (voorheen Zuid Parallelweg) en Kardinaal van Enckevoirtstraat. Foto: M. Coolen sr.

In 2002 stond er in de Helmond Regio een artikel over een bombardement op Mierlo-Hout. Het verhaal heeft het over half één, in de nacht van 23 op 24 mei 1940. "Plotseling kwam daarna uit het oosten een Engelse bommenwerper, begeleid door enkele jagers, aanvliegen. Een der jagers liet een parachute met daaraan een lichtkogel boven Mierlo-Hout vallen waarna de bommenwerper een bom afwierp. […] Tot op heden is nooit duidelijk geworden waarom de Engelse bommenwerper uitgerekend op deze plek zijn bom afwierp. Engelse archieven die hierover uitsluitstel zouden kunnen geven blijven tot op de dag van vandaag gesloten."⁵

Het artikel gaat verder: "Waarom uitgerekend op deze plek een bom? Of was de bom voor een ander huis bestemd op de Parallelweg? Was de bom bedoeld voor het een honderd meter verderop gelegen woonhuis van Fritz Potzler en maakte de Engelse bommenwerper een noodlottige vergissing? [...] Ooggetuigen zagen onmiddellijk na het bombardement een Duitse legerauto, begeleid door militairen, met hoge snelheid wegrijden richting Someren. Mensen die toegang hadden tot het huis van Potzler hebben na de oorlog verklaard Seyss-Inquart hier te hebben ontmoet. Zodat het aannemelijk lijkt dat de bom inderdaad was bedoeld om Seyss-Inquart te doden. Alleen de archieven zwijgen. Een officiële bevestiging die opheldering kan geven rondom de gang van zaken van het noodlottige bombardement blijft uit. Heel veel is bekend van de Tweede Wereldoorlog. Alleen het mysterie van het bombardement op 24 mei 1940 op Mierlo-Hout blijft bestaan."⁶

Veel is er geschreven over Helmond in de Tweede Wereldoorlog. Helaas ook heel veel verschillende versies van dezelfde gebeurtenis. Als wij naar dit specifieke bombardement kijken, komen wij een aantal versies tegen. Sommige boeken hebben het over Franse vliegtuigen die een mislukte aanval deden op de spoorlijn Helmond-Eindhoven⁷, sommige hebben het alleen over een bombardement op 23 mei⁸, alleen dan met een Engelse bommenwerper⁹. Andere bronnen geven weer aan dat het om 00:30 uur op de 24ste was dat er vliegtuigen boven Mierlo-Hout verschenen¹⁰, weer een ander komt met 26 mei.¹¹

De vele boeken en andere bronnen over Helmond geven een veelal verschillende, korte kijk op de gebeurtenissen. Het "mysterie" werd zelfs in 2015 nog eens afgedrukt in de reeks 'Het leven in Helmond'. Maar is het wel zo'n mysterie? En zwijgen de Britse (of Franse) archieven echt?

Wat wij in ieder geval weten, is dat er een bombardement was in de nacht van 23 op 24 mei 1940. Er vielen vier doden: Sjef Spoormakers, Frans van de Kimmenade, Harrie Smits en Alexander Heldens. Godefrida Heldens-Martens raakte zwaargewond.¹² Maar wat was het doel van het bombardement? Was dat het huis van Potzler met Seyss-Inquart? De Noordbrabantsche Courant van 25 mei 1940 schreef: "Op een straathoek van het [...] woningcomplex stonden drie mannen naar het vliegtuig te kijken. Vlak bij hen stond een transformatorhuisje, dat min of meer den vorm had van een schildwachthuisje. Of de bemanning van het vliegtuig de mannen en het huisje op den grond voor een Duitschen post heeft aangezien valt natuurlijk niet met zekerheid uit te maken, doch onmogelijk is zulks geenszins."¹³



Met de klok mee: Spoormakers, Van de Kimmenade, Smits en Heldens. Foto's: Stichting Herdenkingsmonument Mierlo-Hout.

De archieven in het Verenigd Koninkrijk gaven gelukkig duidelijkheid over de gehele gebeurtenis. Van de vele Britse squadrons van de Royal Airforce (RAF), die die nacht actief waren boven Nederland en Duitsland, zijn er twee die bij dit bombardement betrokken waren; het No.44 Squadron RAF en het No.50 Squadron RAF. Beide squadrons vlogen met Handley Page Hampden I bommenwerpers.¹⁴ Uit de Operation Order voor die nacht¹⁵ blijkt dat het doel was om treinen te vernietigen of te ontsporen, het liefst als ze in beweging zijn zodat spoorlijnen geblokkeerd worden. Het doelgebied lag tussen Eindhoven, Nijmegen, Neuss (Duitsland) en Roermond.


Operational Order No. 44 & No. 50 Squadron (The National Archives (TNA): AIR27/453 - C14).

Uit het Operational Record Book¹⁶ van het No.44 Squadron RAF blijkt dat één toestel Helmond heeft aangevallen. Het betreft de Hampden P.1339 met als bemanning; Pilot Officer W.J. Lewis, Pilot Officer F.G. Quick, Corporal D. Kingston en Corporal P. Williams. Zij vertrokken om 21:17 uur van vliegbasis RAF Waddington (Lincolnshire) en landden om 01.25 uur. In zijn verslag¹⁷ schreef Lewis; "Vier 250 lb. bommen en een container brandbommen afgeworpen boven een weg, spoor, kanaal en druk kruispunt in Helmond. Er ontstond een grote brand bij het station."

Pilot Officer Wilfred John Lewis werd geboren op 24 maart 1918 in Durham, Canada. Hij vloog bij diverse squadrons¹⁸, in 1940 was dat voornamelijk het No. 44 Squadron. In september nam hij deel aan een aanval op Antwerpen. Hiervoor kreeg hij de Distinguished Flying Cross: "Op een nacht in september 1940 deed deze officier, onder intens en nauwkeurig luchtafweervuur en het licht van zoeklichten een duikaanval op een groep binnenschepen in de haven van Antwerpen. Tijdens de duik raakte zijn toestel ernstig beschadigd door verdedigend vuur vanaf de grond en raakte tijdelijk onbestuurbaar."¹⁹ Hij wist uiteindelijk met zijn toestel thuis te komen.


Pilot Officer W.J. Lewis op een schilderij uit 1940 en op een ongedateerde foto. Foto links: © IWM (Art.IWM ART LD 639)²⁰. Foto rechts: Ameland Historie.

Een jaar later had hij minder geluk. In de nacht van 7 op 8 september 1941 nam hij deel aan een aanval op Berlijn. Hij vloog een Avro Manchester van No.207 Squadron RAF. Op de heenvlucht werd het toestel aangevallen en beschadigd door een Duitse nachtjager. Besloten werd de bommen boven het Duitse waddeneiland Wangerooge te laten vallen en terug te vliegen. Boven Ameland verloor het toestel zoveel hoogte dat het daar in de branding aan de grond werd gezet. De volgende ochtend werden ze gearresteerd en afgevoerd.²¹ Lewis zou uiteindelijk in Stalag Luft III terecht komen en daar de oorlog overleven. Na de oorlog vervolgde hij zijn dienstverband bij de Royal Canadian Airforce en overleed in 2009.²²


Personal Experience Report, P.O. Lewis, No. 44 Squadron (TNA: AIR27/453 - D99)

De Handley Page Hampden bommenwerper was een tweemotorige bommenwerper. Deze was te vergelijken met de Armstrong Whitworth Whitley en de Vickers Wellington. Ontwikkeld in de jaren '30 en in gebruik genomen in 1938, vloog deze bommenwerper in de eerste jaren van de oorlog. In 1943 werden de laatste door de RAF uit dienst genomen. Totaal werden er bijna 1500 van geproduceerd. Beide genoemde squadrons zouden later in de oorlog overstappen op de veel grotere viermotorige Avro Lancaster.

Een ander vliegtuig was ook actief boven Helmond, deze kwam van het No.50 Squadron RAF. Het toestel steeg om 21:00 uur op, eveneens vanaf vliegbasis Waddington. Het Operational Record Book²³ geeft aan dat de Hampden P.1327 met bemanning; Pilot Officer French, Pilot Officer Lowe, Sergeant Horsfall en Corporal Ashmore eerst een lichtkogel en een bom afworp boven Geldrop en net na middernacht twee 250 lb. bommen afworp boven een spoorwegkruising in Helmond. Beide bommen misten doel.



Operational Record Book, No. 50 Squadron (TNA: AIR27/485/14)

Het hele mysterie kunnen wij hier al snel mee oplossen. Het bombardement had alleen de spoorlijn als doel. Dat het toevallig in de buurt was van Potzlers huis is puur toeval. In de geraadpleegde stukken in het archief is niets terug te vinden over speciale instructies met betrekking tot een specifiek huis in Helmond, laat staan dat Seyss-Inquart met naam genoemd wordt.


Was Seyss-Inquart dan helemaal niet in Helmond? In het boek 'Wonen in Helmond' wordt aangegeven dat Seyss-Inquart de dienstmeid, mevrouw Van Moorsel, had overgenomen van Potzler en dat zij een fotoalbum van Potzler in haar bezit had.²⁴ Een connectie met Seyss-Inquart is er vermoedelijk dus wel. Of hij ook daadwerkelijk in Helmond was die avond? Nee, hij bezocht op 25 mei nog een bijeenkomst met Hitler in het "Felsennest" hoofdkwartier in Bad Münstereifel.²⁵

Met dank aan
- Jeroen Niels, STIWOT
- Henk van de Westerlo, Stichting Herdenkingsmonument Mierlo-Hout
- Mario Coolen, Stichting Herdenkingsmonument Mierlo-Hout
- Gerlof Molenaar
- Jacob Roep, Amelander Historie
- Heemkundekring Myerle

Notes
¹ Helmond Regio, 26 september 2002
¹ Het leven in Helmond, nummer 18, 2015, pagina 501
¹ 70 jaar bevrijding, Heemkundekring Myerle, 2014, pagina 17-18
² Historiek.net - Arthur Seyss-Inquart (1892-1946)
³ The National Archives - AIR 27/447/16
⁴ Wonen in Helmond, J. van der Heijden e.a., 2002, pagina 16
⁵ Helmond Regio, 26 september 2002
⁶ Helmond Regio, 26 september 2002
⁷ Intermezzo, J. Zeeuwen, 1975, pagina 5
⁸ Helmond in de tang genomen, L. van Aerle, 1993, pagina 190
⁹ Onder de Bescherming van de Engel Gabriël, S. Vonk e.a., 1994, pagina 17
¹⁰ Helmond 35 jaar bevrijd, L. van Aerle e.a., 1979, pagina 11
¹¹ Leven met Bommen en Bonnen, H. Roosenboom, 1994, pagina 103 en 122.
¹² Helmond 35 jaar bevrijd, L. van Aerle e.a., 1979, pagina 11
¹³ Noordbrabantsche Courant, 25 mei 1940.
¹⁴ RAF Bomber Command No.50 Squadron & RAF Bomber Command No.44 Squadron
¹⁵ The National Archives - AIR 27/453 - C14
¹⁶ The National Archives - AIR 27/447/16
¹⁷ The National Archives - AIR 27/453 – D99
¹⁸ WW2Awards.com - Lewis, Wilfred John "Mike"
¹⁹ The London Gazette of 8th October 1940, Issue 34964
²⁰ IWM - Eric Henri Kennington
²¹ Amelander Historie - Vliegtuigcrashes op Ameland tijdens de Tweede Wereldoorlog (3)
²² ObitTree - Wilfred John Lewis
²³ The National Archives - AIR 27/485/14
²⁴ Wonen in Helmond, J. van der Heijden e.a., 2002, pagina 17.
²⁵ Arthur Seyss-Inquart und die deutsche Besatzungspolitik in den Niederlanden (1940-1945), J. Koll, 2015, pagina 119.