Helmondse oorlogsslachtoffers: De Hr. Ms. Isaac Sweers

Helmond in de Tweede Wereldoorlog

Het onderzoek naar de gebeurtenissen in Helmond in de Tweede Wereldoorlog zorgt er ook voor dat je op veel rommel- en boekenmarkten komt om te kijken of er nog pareltjes over Helmond tussen liggen. Zo ook afgelopen zaterdag op de boekenmarkt in Sint-Oedenrode. Over Helmond vonden we helaas niks, maar wel het boek "Zij vochten op de Zeven Zeeën". Het boek is geschreven door K.W.L. Bezemer en werd oorspronkelijk uitgegeven in 1954. Wij vonden een tweede druk uit 1956 voor welgeteld twee euro. Iedereen met een beetje interesse in de Nederlandse maritieme geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog zal het wel kennen. Het boek heeft zelfs een eigen Wikipedia-artikel.

Hr. Ms. Isaac Sweers. Foto: Peter Kimenai, Go2War2.nl.

Voor Helmond is het boek relevant omdat het het verlies van de Hr. Ms. Isaac Sweers beschrijft. De Sweers was een torpedobootjager die tijdens de Duitse inval in 1940 nog in aanbouw was. Het schip werd naar Engeland gesleept en daar afgebouwd. Op 29 mei 1941 werd de Hr. Ms. Isaac Sweers in dienst gesteld. Begin januari 1942 werd besloten de jager naar Nederlands-Indië te sturen. Halverwege de reis werd echter besloten om de Sweers terug te roepen. Het schip arriveerde uiteindelijk op 4 maart in Colombo, Ceylon (tegenwoordig Sri Lanka) waar de bemanning hoorde over de Slag in de Javazee. Vanuit Colombo ging het ship terug naar Groot-Brittannië.

In november 1942 werd de Sweers ingedeeld bij operatie Torch, de landingen in Noord-Afrika. Het schip stond onder bevel van Overste Harmsen. Op 11 november 1942 zonk het Nederlandse transportschip "Nieuw Zeeland" in de Middellandse Zee. Onder andere de Sweers werd er op uitgestuurd om de overlevende op te pikken en naar Gibraltar te brengen. Op de 12de keerde de jager terug naar de vloot voor operatie Torch en laadde op volle zee olie uit een vloottanker. Rond 5 uur in de ochtend van 13 november klonken er twee explosies. Het schip werd getroffen door twee torpedo’s van de U-431. De eerste sloeg in de net gevulde olietank in, waardoor brandende olie door een groot gat de zee in stroomde. De tweede torpedo sloeg in ter hoogte van de officiershutten, waarbij dertien officieren meteen hun leven verloren.

Het boek beschrijft hoe overste Harmsen wakker werd van de explosies en op zoek ging naar zijn zwemvest. Hij baant zich vervolgens een weg naar de brug maar wordt overvallen door een munitie-explosie. In zijn eigen woorden waren zijn gezicht, borst en armen "een beetje verbrand". Hij komt vervolgens de sergeant-telegrafist van Noppen tegen die zei: "ik doen het niet meer commandant". "Wat doe je niet meer?" was de vraag terug. "Ik kan mijn zwemvest niet aan doen, commandant". Harmsen helpt Van Noppen in zijn zwemvest en (in zijn eigen woorden) "schopte hem van het schip af".

Het schip stond in brand, en maakte slagzij. Explosies van de torpedo’s en munitie, brandende olie in het water, het moet een apocalyptisch beeld zijn geweest. Tussen dit alles kwam overste Harmsen op het dek luitenant ter zee De Jong tegen die nog maar even vroeg of hij het bevel mocht geven om het schip te verlaten. Harmsen ging akkoord...

De reddingsloepen aan boord konden helaas niet gebruikt worden. De ene was vernietigd door de inslag van de torpedo’s, de tweede kon niet meer neergelaten worden omdat het schip te veel slagzij maakte. Er werd nog wel een vlot in het water gelaten maar dat was al snel vol. Toen Harmsen naar het vlot zwom werd hij niet herkend door alle brandwonden en werd gezegd dat hij zich maar vast moesten houden. Toen men vroeg wie hij was en zich bekend maakten sprongen er meteen zes of zeven mannen van het vlot af of ruimte te maken voor hun commandant. Eén van de mannen wilde het verbrande en met olie bedekte voorhoofd van zijn commandant afwissen maar veegde meteen hele lappen huid mee. "Een beetje verbrand" dus.

Wilhelmus Vliegenberg (links) en Jacobus Verhoeven.
Foto: Nederlands Bidprentjes Archief.

De Sweers verdween om 5:36 onder de golven. De overlevenden werden toen het eenmalig licht geworden was opgepikt door twee trawlers. Bij het zinken van de Hr. Ms. Isaac Sweers kwamen 108 van de 194 bemanningsleden om het leven, waaronder twee Helmonders, stoker 1e klasse Jacobus Verhoeven en stoker 1e klasse Wilhelmus Vliegenberg. Op het bidprentje van Jacobus Verhoeven staat nog vermeld dat het schip in de Javazee was gezonken. Waarschijnlijk komt de vergissing door het (geannuleerde) bevel om begin '42 die kant op te varen. Beiden staan vermeldt op het oorlogsmonument in Helmond.

De locatie waar Hr. Ms. Isaac Sweers zonk.