Correctie bevrijdingsmonument Stiphout

Ons onderzoek naar Helmondse oorlogsslachtoffers levert soms opmerkelijke bijvangst op. Op een bijeenkomst van slagveldgidsen spraken we een gids uit Nuenen. Refererend aan de correcties dacht hij dat we het over het monument in Stiphout hadden, want daar stond volgens hem een verkeerd bataljon op de panelen. Eigenlijk wilden we het niet geloven, nog een monument met een fout? Zou het waar zijn?

Veel onderzoek was er echter niet nodig. Leo van Aerle, dé specialist over de Tweede Wereldoorlog in Helmond, schreef er al over in 2004. Op het monument, dat in 1986 werd geplaatst, staan namelijk het 2nd Battalion, Fife and Forfar Yeomanry en het 8th Battalion, The Rifle Brigade¹. Beide eenheden waren onderdeel van de 11th Armoured Division, waarvan de “Charging Bull” het kenmerkende embleem was. In plaats van het 2nd Fife and Forfar Yeomanry zou het het 23rd Hussars moeten zijn.

Van Aerle in 2004²: “Een monument verdient een historisch juiste vermelding van de eenheden aan wie Stiphout daadwerkelijk zijn bevrijding dankt. Veteranen die in het verleden een bezoek hebben gebracht aan het monument in Stiphout waren onderdeel van strijdkrachten die onder meer gevochten hebben bij de brug in Asten. Desondanks spraken zij lovend over de dankbaarheid en het enthousiaste onthaal van de bevolking. Hun reactie over de verkeerde vermelding op het monument is echter begrijpelijk; 'it’s a pitty, we were not here… we were at the Asten bridgehead'.”

De plaquettes op het monument zijn ondertussen erg verweerd, sommige nog maar slecht leesbaar. Dat was in 2004 al zo, anno 2015 is het alleen maar erger geworden: “Misschien niet eens zo erg”, stelt Van Aerle in 2004. Hij hoopte echter nog altijd op een spoedige correctie². Die correctie was in de zomer van 2015, 11 jaar later, nog steeds niet doorgevoerd. Van Aerle overleed helaas te vroeg in 2012³. Het zijn monumenten die ervoor zorgen dat we niet vergeten wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Moeten we er dan niet voor zorgen dat ze op zijn minst de juiste informatie tonen? Dat zijn we toch verplicht aan de militairen die voor onze bevrijding vochten? Niet alleen aan hen, maar ook aan Leo van Aerle, die er 11 jaar geleden al aandacht aan besteedde en aan toekomstige generaties, zodat ze in ieder geval de juiste informatie krijgen.

De bevrijding van Stiphout
We schrijven september 1944. Dolle Dinsdag is net achter de rug en operatie Market Garden⁴ staat op het punt te beginnen. Het strategische doel van operatie Market Garden was de vestiging van een bruggenhoofd op de Veluwe met uitlopers over de IJssel⁵. Hiervoor werden de bekende luchtlandingstroepen ingezet die een aantal rivierovergangen moesten veroveren waarover de grondtroepen konden oprukken. De brug bij Arnhem bleek uiteindelijk 'een brug te ver' te zijn. De grondtroepen waren van het XXX Corps. Dit korps zou over de 'Hell's Highway' oprukken vanaf de Belgische grens naar Eindhoven, Nijmegen en Arnhem. Het korps werd op haar linkerflank ondersteund door het XII Corps en op de rechterflank door het VIII Corps. Deze laatste eenheid werd hierdoor ook verantwoordelijk voor het gebied rond Stiphout en Helmond. De 11th Armoured Division was een onderdeel van het VIII Corps en stond onder leiding van lieutenant-general G.P.B. Roberts⁶. Het 23rd Hussars en het 8th Battalion, The Rifle Brigade waren beide onderdeel van de 11th Armoured Division.

Patrick Delaforce schrijft over de 11th Armoured Division in zijn boek 'The Black Bull': “In de nacht van de 20ste werden de vooruitgeschoven eenheden gewijzigd. Het 3rd Royal Tank Regiment en het 3rd Monmouthshire Regiment met het 23rd Hussars en 8th Rifles kwamen onder het commando van de 29th Brigade en het 2nd Fife and Forfarshire en 1st Herefordshire Light Infantry samen met de 4th King's Shropshire Light Infantry en 15/19th Hussars onder het commando van de 159th Brigade. 29th Brigade werd naar het noorden gestuurd en de 159th naar Someren.”⁷ Het 3rd Royal Tank Regiment, 23rd Hussars en 2nd Fife and Forfarshire waren de tankeenheden, uitgerust met Shermantanks. Het 15/19th Hussars was de verkenningseenheid van de divisie, de overige eenheden behoorden tot de infanterie.⁸ Een heleboel eenheden, maar ook hieruit blijkt dat het 23rd Hussars en het 8th Rifles met elkaar samenwerkten. Het 2nd Fife and Forfar werd dus onder een andere brigade richting Someren gestuurd. Het War Diary van het 8th Rifles schrijft daarover op de 20ste: “Nog steeds samen met het 23rd Hussars, we rukken op langs de rechterflank van de Guards. Er was weinig tegenstand en we bereikten Heeze”.⁹

Op de 21ste september rukten het 23rd Hussars en het 8th Rifles vanuit Geldrop richting Nuenen op, om zo te proberen Gerwen en de ten noorden gelegen Gerwense Heide te bereiken. Nuenen kon zonder slag of stoot bereikt worden, maar na het verlaten van Nuenen stuitte 'B' Squadron op Duitse tanks uit de richting van Gerwen. 'A' Squadron probeerde westelijk via Nederwetten het doel te bereiken maar werd ook tegengehouden. 'C' Squadron probeerde vervolgens richting Stiphout op te rukken, maar ook daar stuitte men al snel op Duitse tanks. Besloten werd om toch te proberen Gerwen te bereiken maar het verzet was daar zo groot dat de aanval tot de volgende morgen werd uitgesteld.¹⁰ De Duitse tanks waren van de Panzer-Brigade 107. Er werden aan het eind van de middag in ieder geval twee Panthers uitgeschakeld.¹¹

War Diary 23rd Hussars

War Diary 8th Rifles

War Diary 29th Armoured Brigade

De volgende morgen, de 22ste, hervatte de opmars richting Gerwen. Er werd nog steeds tegenstand geboden door de Duitsers. Vooral in de bossen zaten nog veel Duitsers met antitankwapens.¹² Het 8th Rifles werd ingezet om de bossen schoon te vegen. Het 23rd Hussars werd hierbij vooral ingezet om Stiphout van de laatste Duitsers te ontdoen.¹³ Stiphout kreeg de codenaam 'Striptease', wat al snel 'Jane' werd. Jane was een strip in de Daily Mirror van 1932 tot 1959. Het hoofdpersonage werd in de Tweede Wereldoorlog vooral populair onder militairen omdat ze nogal snel haar kleren verloor... The Story of the 23rd Hussars schrijft erover: “Deze codenamen werden vaak ter plekke verzonnen en hielden net zo veel van onze eigen tankcommandanten voor de gek als de vijand.”¹⁴

Door het oprukken van de Britten naar Stiphout trokken de laatste Duitsers zich terug op Helmond. Hierna ging het snel en in de voormiddag werden zowel Gerwen als Stiphout bevrijd. De Britten rukten hierna verder op in de richting van Helmond.¹⁵ De bruggen over de Zuid-Willemsvaart in Helmond waren echter al opgeblazen.¹⁶ De trambrug al op de 13de september, gevolgd door de spoorbrug op de 18de en de twee ophaalbruggen uiteindelijk op de 22ste.¹⁷ Dit geconstateerd hebbende gingen het 23rd Hussars en 8th Rifles naar het zuiden in de richting van Geldrop – Heeze om daar aan te sluiten bij het bruggenhoofd bij Someren.¹⁸ Major Noel Bell van het 8th Rifles schreef: “Onze positie was nu duidelijk, we waren ingesloten door kanalen en geen verdere vooruitgang in de nabije toekomst leek waarschijnlijk. We waren daarom ook niet verrast toen we hoorden dat we weer richting het zuiden moesten, richting Geldrop en Heeze.”¹⁹

Waar was het 2nd Fife and Forfar Yeomanry?
Maar waar was het 2nd Fife and Forfar dan in dit verhaal? Niet in de buurt, is het antwoord. De 11th Armoured had als plan opgevat om Helmond via een tangbeweging te bevrijden. Het 8th Rifles en 23rd Hussars vormden de noordelijke aanvalsmacht. Het 2nd Fife and Forfar zat een heel stuk zuidelijker, namelijk bij Sluis 11 in de richting van Asten. Major Steel Brownlie schrijft er over in 'The Proud Trooper'; “Op de 21ste werd er gehergroepeerd waarbij het 2nd Fife and Forfar en het 1st Herefords werden overgeplaatst naar de 159 Brigade. [...] Beide eenheden kwamen aan bij het kanaal bij Someren en zagen dat alle bruggen waren opgeblazen. Terwijl de 29 Brigade in het noorden opereerde, werd een oversteek gepland zodat de 159 Brigade een rechts omtrekkende beweging kon maken voorbij Helmond, om zo de eenheden tegenover de 29 Brigade in de rug aan te vallen.”²⁰ Op 21 september zat het 2nd Fife and Forfar in Someren en bereikte het de Zuid-Willemsvaart. In de avond wist het 1st Herefords een bruggenhoofd aan de andere kant van het kanaal te veroveren.²¹ In de nacht van 21 op 22 september legde de genie vervolgens een Baileybrug over het kanaal bij Sluis 11, waarna ‘A’ Squadron van het 2nd Fife and Forfar de volgende ochtend over het kanaal gestuurd kon worden in de richting van Asten.

War Diary 2nd Fife and Forfar Yeomanry

Het War Diary van het 2nd Fife and Forfar verteld: “Zodra de eerste 'troop' [van A squadron] het kanaal overstak kwamen ze onder zwaar Spandau en Bazooka vuur te liggen. De eerste twee tanks werden uitgeschakeld en de derde achtergelaten. Lt. W.S. Brownlie leidde de volgende troop voorbij de uitgeschakelde tanks en door de vijandelijke linies naar de andere kant van het dorp [Asten]. B squadron, in samenwerking met de Herefords, ruimde de vijandelijke eenheden in het dorp op.”

Doordat de noordelijke aanval op Helmond vastliep op veel Duitse tegenstand en de bruggen in Helmond waren opgeblazen, kwam de bevrijding van de oostelijke kant van Helmond via het bruggenhoofd bij Asten. Waar het westelijk deel al op 22 september bevrijd was, werd de rest van Helmond pas op 25 september bevrijd.²²

Het monument
Het monument in Stiphout wordt door het Nationaal Comité 4 en 5 mei als volgt omschreven: “Het bevrijdingsmonument is een modern vormgegeven obelisk. Op de gedenknaald is een stier afgebeeld. Het gedenkteken is 3 meter hoog.”²³ Naast de stier is er aan de drie kanten van het monument eenzelfde zwarte plaquette aangebracht met de eenheden die Stiphout hebben bevrijd. Hier staat dus abusievelijk het 2nd Fife and Forfar op in plaats van het 23rd Hussars.

Het monument in Stiphout wordt beheerd door de Vriendengroep De Badroaven. Uiteraard hebben wij contact met hen gezocht. Het was hun bekend dat er een fout in zat, maar door het overlijden van Van Aerle was de kennis van wát er nu precies fout stond verloren gegaan. Ondertussen is het monument aangepast, op tijd voor de herdenking op dinsdag 22 september om 19:00 uur.