Op zoek naar pater J. Hendriks

Helmond in de Tweede Wereldoorlog

Een tijdje geleden kregen we het archief van Jacobus (Koos) Hendriks uit Helmond in handen. Hij diende voor de oorlog bij de Marechaussee. Het archief bevatte een grote verscheidenheid aan papierwerk, waaronder een briefkaart aan pater J. Hendriks in Afrika. Wie was deze pater? Wat deed hij in Afrika en hoe was hij gerelateerd aan Jacobus Hendriks. Een zoektocht begon...

Koos Hendriks was na de Duitse inval in Nederland uitgeweken naar Engeland en bevond zich in november 1940 in Congleton. Hij stuurde de briefkaart met zijn postadres naar de pater in het Maswa District in Tanzania. Het zou twee maanden duren voordat de kaart zou arriveren.

Wie was die pater J. Hendriks? Wie waren de White Fathers? Onze zoektocht bracht ons al snel naar een proefschrift van F.J.S. Wijnen, "There is only one God, a Social-scientific and Theological Study of Popular Religion and Evangelization in Sukumaland, Northwest Tanzania" geschreven in 1993.^[1] Dit proefschrift behandelden de missionarissen die naar Tanzania trokken om daar het evangelie te verkondigen. Een van de bronnen die werd aangehaald is het boek "Brieven uit Afrika" van Jan Hendriks.

Jan Hendriks was één van de paters van de Witte Paters, de White Fathers, zo genoemd vanwege hun witte gewaden. Opgericht in 1868 trokken zij naar Afrika om daar de lokale bevolking tot het christendom te bekeren.^[2]

Veel konden we niet vinden over deze Jan Hendriks, enkel dat hij was overleden op 26 oktober 1964.^[3] Er zat dan ook niets anders op dan het boek te proberen te vinden. Hopelijk zouden we hier brieven van Jan aan Koos Hendriks aantreffen en hiermee een familieband kunnen vaststellen. Het boek bleek lastiger te vinden dan gedacht. Het lag slechts bij één archiefinstelling en in twee universiteitsbibliotheken. Het eerder genoemde proefschrift was geschreven voor de Katholieke Universiteit Nijmegen, tegenwoordig de Radboud Universiteit; hier was dan ook het boek in de bibliotheek op te vragen.

Al doende geschiedde en het boek werd klaargelegd. Daar aangekomen werd het door een nogal verward kijkende baliemedewerker overhandigd. Blijkbaar was het niet een boek dat vaak werd opgevraagd...

Bladerend door het boek viel de inhoud nogal tegen. Er was geen biografische informatie over Jan Hendriks opgenomen en de brieven waren in algemene zin aan zijn familie gericht. Er stonden geen namen in. Daarnaast hielden de brieven in 1939 op en werd er geëindigd met een verslag van de oorlogsjaren, geschreven in 1947.

Gelukkig kwamen we in de brieven wel een aantal verwijzingen tegen naar familieleden. Een zus Hanneke, broer Fransje, broer Koos en een neefje Herman. Nu hadden we de stamboom van Jan Hendriks niet, enkel zijn overlijdensdatum, maar de stamboom van Koos Hendriks hadden we wel. Koos had een jongere broer Johannes, geboren op 18 oktober 1902, zou dit pater Jan kunnen zijn? Dan zouden de familieleden ook één op één voor Koos gelden.

Koos bleek inderdaad een zus Johanna Maria – Hanneke – te hebben.^[4] Daarnaast hadden ze een jonger broertje Franciscus Martinus – Frans – en had een andere zus, Jacoba Maria, in ieder geval een zoon die Herman van Amstel heette.

Er waren twee doorslaggevende opmerkingen te vinden die bevestigden dat het daadwerkelijk om de twee broers ging. Jan schreef op pagina 57 dat "ik moet uitleggen, wie m'n vader is, m'n moeder, m'n broers en zusters. Hoe ieder heet. Wat ieder doet. Als ik zeg, dat Koos altijd op 'n paard zit, 'n lang geweer draagt, 'n grote sabel heeft, worden ze zelfs bang voor mij. Vervolgens moet ik aan 't praten over m'n ooms en tantes, neefs en nichten, over vrienden, over al hun bezigheden."

Koos was op dat moment in dienst bij de Marechaussee als wachtmeester te paard^[5], uiteraard met geweer en sabel. Verder schreef Jan op 2 februari 1947 dat hij zijn 44ste verjaardag had gevierd nadat hij op 17 september 1946 weer was teruggekeerd in Nederland. Johannes Hendriks werd geboren op 18 oktober 1902, wat zijn 44ste verjaardag op 18 oktober 1946 maakte.

Helaas bleek niet uit het boek of er nog verdere briefwisselingen tussen beide broers hadden plaatsgevonden.