Werk als archivaris en historicus is divers en bepaald niet saai

Achter de schermen wordt er in archief- en erfgoedinstellingen veel werk verzet om papieren erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog te behouden. Iemand die zich hiermee jarenlang bezighield, als wetenschappelijk medewerker van het Haags Gemeentearchief, is historicus Corien Glaudemans. Onlangs ging ze met pensioen.

Zowel tijdens haar werkzame leven als daarbuiten heeft ze een bijzondere belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog. Ze schreef bijvoorbeeld, samen met Henk Ambachtsheer, het boek ‘Oorlog in de lucht. Den Haag 1940-1945’, dat in 2020 is gerecenseerd op deze website. Daarnaast is ze bestuurslid van de Stichting Joods Erfgoed Den Haag. We vonden het de hoogste tijd om u nader kennis met haar te laten maken en stelden haar via e-mail enkele vragen over haar werk en andere bezigheden in relatie tot de archivering van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.



Hoe bent u bij het Haags Gemeentearchief terecht gekomen en waaruit bestond uw werk? Welke rol speelde de Tweede Wereldoorlog bij de werkzaamheden die u hier verrichtte?

Eind jaren ’70 begon ik als geschiedenisleerkracht op een MAVO in het Westland. Ook heb ik gewerkt als invalkracht bij het lager onderwijs in Den Haag. Het waren allemaal tijdelijke aanstellingen. Ik ben toen op zoek gegaan naar ander werk en toen in het archiefwezen terechtgekomen. Voordat ik in 1996 bij het Haags Gemeentearchief een aanstelling kreeg heb ik als archivaris gewerkt op het Stadsarchief in Haarlem en het Stadsarchief in Brielle.

Het werk als archivaris en historicus is divers en bepaald niet saai. Behalve dat je onderzoekers helpt met hun vragen, inventariseer je archieven (beschrijving en ordening van archiefstukken), ook probeer je interessante archieven te verwerven en het publiek te vertellen over de bijzondere verhalen in de archieven. Dit laatste kan door lezingen, tentoonstellingen of publicaties.

Behalve een enkel bijvak of werkcollege, heb ik mij tijdens mijn studie niet gespecialiseerd in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. De kennis daarover heb ik vooral via mijn werk gekregen. De meeste vragen die van onderzoekers binnenkomen gaan al jaren over de Tweede Wereldoorlog. Deze vragen hebben geleid tot mijn belangstelling en kennis over de oorlog en mijn volle planken met boeken over dit onderwerp.

Gedurende de 25 jaar die u bij het Haags Gemeentearchief gewerkt heeft, heeft u ongetwijfeld vele indrukwekkende geschiedenisverhalen voorbij zien komen. Wat heeft op u het meeste indruk gemaakt, als het gaat om de Tweede Wereldoorlog, en in het bijzonder de Jodenvervolging?

Heel bijzonder was de terugkeer van de archieven van Joodse instellingen uit Den Haag. In 2002 kwamen die vanuit Rusland terug naar Nederland. Deze archieven waren zestig jaar daarvoor door de nazi’s in Den Haag gestolen en naar Berlijn – en daarna in een kasteel in Silezië – ondergebracht. De archieven in Silezië werden aan het einde van de Tweede Wereldoorlog ontdekt door de Sovjettroepen en in september en oktober 1945 in tientallen wagons als krijgsbuit naar Moskou gevoerd. Zelf noemden de Russen de uit Duitsland meegenomen archieven hun ‘trofeeënarchief’. Daar werden ze begin jaren ’90 door historici gevonden. Na veel onderhandelen kwamen de archieven uiteindelijk in 2002 terug naar Nederland.


Voor de geschiedschrijving over Joods Den Haag was de terugkeer heel bijzonder. Meer dan dertien meter aan dozen vol met archiefstukken afkomstig van de Nederlandsch Israëlietische Gemeente in Den Haag en het Israëlietisch Weeshuis ‘Hulp Voor Weezen’ te ’s Gravenhage bleken al die tijd in Rusland te hebben gestaan. Tweemaal gestolen, maar ook tweemaal gered.

Het jaar daarna heb ik samen met Ies van Creveld, de in 2004 overleden geschiedschrijver van Joods Den Haag, de teruggekeerde archieven beschreven. Vele hiaten in de archieven verdwenen, vooral natuurlijk uit de Tweede Wereldoorlog. We kennen nu bijvoorbeeld de namen van de weeskinderen en de Duitse vluchtelingenkinderen die in de Tweede Wereldoorlog in het Joods Weeshuis aan de Pletterijstraat woonden en waarvan het merendeel in de oorlog in de vernietigingskampen is vermoord.

In een interview in het Algemeen Dagblad van 23 november 2021 vertelt u de kelders en zolders van Den Haag te kennen. Daarmee bedoelt u dat u vanaf allerlei locaties ophaalde ter archivering. Wat voor historisch papierwerk heeft u in de loop der tijd op deze wijze kunnen verzamelen uit of over de Tweede Wereldoorlog?

Bijna alle archieven die gevormd zijn vóór 1945 bevatten archiefstukken uit de oorlog. In 2008 heb ik de Wegwijzer archieven en collecties van de Tweede
Wereldoorlog bij het Haags Gemeentearchief samengesteld. Dit overzicht bevat een korte beschrijving van alle archieven bij het Haagse Gemeentearchief met archiefstukken betreffende of uit de Tweede Wereldoorlog. De archiefstukken heb ik beschreven en bij de meeste archieven heb ik ook relevante informatie betreffende de oorlog vermeld. Tot 2015 heb ik updates voor deze wegwijzer verzorgd. Een pdf van deze Wegwijzer is in te zien op de website van het Haags Gemeentearchief.

Het Haags Gemeentearchief beschikt ook over een digitale beeldbank. Wat voor soort foto’s in relatie tot de Tweede Wereldoorlog zijn hier te vinden? Is hierbij een foto die voor u speciale betekenis heeft?

De Beeldbank van het Haags Gemeentearchief bevat meer dan 10.000 foto’s uit de periode van de bezetting en de bevrijding. In de twee boeken die ik met Henk Ambachtsheer heb geschreven (Den Haag – Stad in oorlog – Stad in vrede en Oorlog in de lucht. Den Haag 1940-1945. Bescherming, oorlog en wederopbouw) zijn honderden foto’s opgenomen die afkomstig zijn van de Beeldbank. De foto’s tonen de luchtoorlog, bombardementen, schuilkelders, de Atlantikwall, de Jodenvervolging of de duidelijke aanwezigheid van de bezetter in de stad.

Natuurlijk bevat de collectie veel bijzondere foto’s, maar vooral de fotoserie die Menno Huizinga heeft gemaakt over de Hongerwinter in Den Haag heeft mij geraakt. De beelden van uitgehongerde kinderen schokken keer op keer opnieuw.

Waaruit bestaat uw vrijwilligerswerk voor de Stichting Joods Erfgoed Den Haag en wat is uw drijfveer om u hiervoor in te zetten?

Tijdens mijn werk kreeg ik wekelijks brieven van mensen die tientallen jaren na het einde van de oorlog nog steeds op zoek waren naar verdwenen familieleden. Hun verhalen hebben diepe indruk op mij gemaakt. Als archivaris kun je bijdragen aan het verder op weg helpen bij het vinden van antwoorden.

Den Haag kende tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog een grote Joodse gemeenschap van circa 17.000 Joden. Ofschoon er nog steeds enkele duizenden mensen met Joodse wortels in Den Haag wonen, is hun aantal vergeleken met dat van voor oorlog heel gering. In de oorlog is de gemeenschap gedecimeerd, maar is er nog steeds. Via het vrijwilligerswerk van de Stichting Joods Erfgoed Den Haag kan over het belangrijke Joods verleden en het Joods heden van Den Haag worden verteld en kan het duidelijk zichtbaar worden gemaakt.



De stichting Joods Erfgoed is begin 2013 opgericht. Vanaf de oprichting ben ik actief als bestuurslid. En de activiteiten voor de stichting, ja die zijn echt erg divers: van het schrijven van historische verhalen voor de website, het houden van lezingen, de beantwoording van de vele e-mails of het mee-organiseren van bijeenkomsten, zoals de Mr. Visserlezing en de Europese Dag van de Joodse Cultuur. Helaas konden tal van fysieke activiteiten in de voorbije twee jaar niet doorgaan door het nog steeds heersende covid-virus. Maar er zijn tal van plannen voor 2022!

En gelukkig kunnen we digitaal – via de website en via het twitteraccount @joodserfgoed – toch met veel mensen contact houden.

Op Twitter deelt u op het account @corien_glaud vrijwel dagelijks interessante geschiedenisfeiten. Blijft u dit ook na uw pensionering volhouden en krijgt u hier of via e-mail vaak hulpverzoeken, bijvoorbeeld over het natrekken van informatie over familieleden in relatie tot de Tweede Wereldoorlog?

Daarin is niets veranderd. Verzoeken om hulp bij het vinden van familieleden probeer ik samen met de andere bestuursleden zo goed mogelijk te beantwoorden. Interessant is de geschiedenishoek van Twitter, die lijkt gespaard te blijven van de bagger die je elders op de sociale media ziet. Zolang de geschiedenis van Den Haag in Twittervorm mij niet verveelt en ik het plaatsen van tweets nog leuk vind, blijf ik dat doen. Waarschijnlijk zal ik in de toekomst wel een dag of wat gaan overslaan. Je ziet het er niet aan af, maar met sommige tweets ben ik meer dan uur bezig geweest.

U schreef of schreef mee aan verschillende boeken, waaronder het hierboven genoemde boek over de luchtoorlog boven Den Haag. Zit er op dit moment nog een boek in de pen?

Een boek niet, wel een artikel en een onderzoek. Onlangs is in het stadhuis van Den Haag de tentoonstelling geopend over Charles van Beetem Mohammed Ali, een sociaalvoelende officier die zich in 1932 bekeerde tot de islam en de stichter is van de eerste islamitische begraafplaats in Den Haag en de eerste moskee in Den Haag. De verzamelde informatie wil ik uitwerken tot een publicatie.

Verder ben ik van plan onderzoek te gaan doen naar winkels met Joodse eigenaren in het interbellum in Den Haag. De meeste winkels waren na de oorlog verdwenen. Ik hoop vooral bij het NIOD meer informatie te vinden. Misschien rolt er genoeg informatie uit voor een boek, in ieder geval zal ik erover op de website van Joods Erfgoed Den Haag publiceren.

Is er tot slot nog iets dat u vanuit uw ervaring met archiefmateriaal en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging zou willen meegeven aan onze lezers, als tip, overdenking of vraag?

De geschiedenis van Joods Den Haag, of eigenlijk de geschiedenis van Joods Nederland buiten Amsterdam, wordt nog te weinig onderzocht en hierover is nog te weinig bekend. Het is aan te bevelen dat meer onderzoek buiten de hoofdstad wordt gedaan.

Tip: stel gerust vragen aan de archivarissen van de archiefdiensten. Binnen de archiefdiensten zijn er altijd mensen te vinden die je op weg willen helpen. De medewerkers kunnen niet elk verzoek of vraag honoreren, maar mijn ervaring is dat de meesten bereid zijn om mee te denken.

En tot slot als vraag: wanneer lezers beschikken over informatie, verhalen of foto’s van winkels met Joodse eigenaren of veel Joods personeel in Den Haag, dan hoop ik dat zij die informatie met mij willen delen. Dat kan via joodserfgoeddenhaag@gmail.com of via @corien_glaud.

Oorlog in de lucht Den Haag - 1940-1945

Bescherming, oorlog en wederopbouw

ISBN: 9789460100864

Meer informatie over dit boek