De miserie van slavenarbeiders in Auschwitz door de ogen van een chef-kok

Onderdeel van de agglomeratie van nazikampen in Auschwitz of Oświęcim in Polen was het werkkamp Auschwitz III-Monowitz, waar het Duitse chemieconcern IG Farben een fabriek bouwde om er synthetische olie en rubber te produceren. IG Farben werkte volop mee aan de Duitse oorlogsmachine en gebruikte hiervoor Joodse dwangarbeiders. In barakkenkampen rond het IG Farben-complex zaten ook tienduizenden krijgsgevangenen en verplicht tewerkgestelde mannen en vrouwen uit de door de nazi’s bezette gebieden. Onder hen de Vlaming Willy Van Paemel die er verbleef van eind 1942 tot de bevrijding. Hij was chef-kok en kookte er met een team voor 2.900 Fransen en Belgen die er gedwongen werkten. Annie Van Paemel en Dirk Verhofstadt schreven over hem en over de geschiedenis van IG Farben het boek ‘Chef-kok in IG Auschwitz’. We stelden laatstgenoemde via e-mail enkele vragen over het boek.



Hoe kwam u in aanraking met het verhaal van Willy Van Paemel en wat deed u besluiten om een boek hierover te schrijven?

Na een lezing over mijn vorige boek ‘Kleermaker in Auschwitz’ (met David Van Turnhout als co-auteur) kwam een dame naar me toe die me vertelde dat haar vader chef-kok was geweest in een barakkenkamp vlakbij het centrum van de stad Auschwitz. Ik wist dat ze daarmee Auschwitz III bedoelde en we spraken af om de brieven en documenten waarover ze beschikte door te nemen. Toen besefte ik het belang ervan. Velen kennen wel Auschwitz I en Birkenau, maar Auschwitz III waar IG Farben een fabriek bouwde, helemaal niet. Zo groeide het plan om het verhaal van chef-kok Willy Van Paemel te gebruiken om ook de geschiedenis van IF Farben te beschrijven.

Uw medeauteur is Annie Van Paemel, de dochter van de hoofdpersoon en zijn echtgenote Yvonne Schollen. Na de dood van haar moeder vond ze een pakje liefdesbrieven van haar vader Willy aan zijn toekomstige vrouw met als afzendadres Lager II, Auschwitz III, Deutschland. Bevatten de brieven ook informatie over het leven in het kamp? Werd er hierover binnen het gezin gesproken na de oorlog?

Willy Van Paemel schreef heel wat liefdesbrieven naar zijn verloofde die in Antwerpen was achtergebleven nadat hij eind 1942 verplicht tewerkgesteld werd in Auschwitz III. Die brieven geven een beeld van het leven in het barakkenkamp waar hij moest werken. Zo schreef hij veel over de goede huisvesting, voldoende en lekker voedsel, een behoorlijke verloning, zijn café- en bioscoopuitstappen in Auschwitz-stad en dergelijke. Allemaal positief, maar we moeten natuurlijk rekening houden met het feit dat die brieven door de Duitse censuur werden gecontroleerd. Zo mocht men geen negatieve zaken schrijven en al zeker niet verwijzen naar de slavenarbeid die vooral Joden moesten verrichten in het fabriekscomplex van IG Farben in Auschwitz III. Nu en dan schreef hij wel eens dat hij “verschrikkelijke dingen had gezien” en “er weegt iets op mij”. Na de oorlog werd binnen het gezin maar met mondjesmaat gesproken over de gebeurtenissen in Auschwitz III. Pas later vertelde Willy meer, in het bijzonder aan zijn neef Tom Stock, de zoon van zijn zuster die een stuk ouder was en veel interesse had in de oorlog. Van hem hebben we voor dit boek veel vernomen.


Wat was Willy Van Paemel voor iemand en hoe kwam hij als chef-kok in Auschwitz III terecht?

Willy ging volkomen op in koken. Hij kreeg een opleiding in onder meer Charleroi en Parijs. In 1937 kreeg hij een promotie tot chef-kok in het prestigieuze hotel-restaurant Billard Palace aan het Astridplein net voor het Centraal-Station in Antwerpen. Nazi-Duitsland had steeds meer soldaten nodig waardoor er een nood was aan arbeidskrachten uit de door hen bezette landen. Eerst probeerden de Duitsers buitenlandse werkers aan te trekken met betere lonen en werkzekerheid. Toen dat niet echt lukte, werd in oktober 1942 in België, een verordening uitgevaardigd van verplichte tewerkstelling in Duitsland. Willy stond in de keuken van Billard Palace toen een nazi hem kwam vragen of hij niet in Duitsland zou willen werken. Willy weigerde eerst. Maar toen veranderde de vraag in een bevel, met dreigementen dat men sancties zou nemen tegen zijn ouders en zijn broer. Na een dramatische avond met zijn geliefde Yvonne, stapte hij uiteindelijk tegen zijn wil, samen met andere verplicht tewerkgestelden, op een trein richting Duitsland.

Als chef-kok kookte Van Paemel met een team voor bijna 3.000 Fransen en Belgen die er gedwongen werkten. Bij Auschwitz denken we vooral aan honger, die in elk geval door Joodse gevangenen geleden werd. Heeft u uit de brieven of uit andere bronnen kunnen achterhalen wat er onder meer gekookt werd en of dit toereikend was?

Ja, in de brieven van Willy aan Yvonne lezen we dat hij als chef-kok beschikte over alle mogelijke voedingswaren zoals boter, kaas, spek en vlees. De Vlamingen in Auschwitz III werden quasi evengoed behandeld dan de Duitse werknemers. Dat was een gevolg van de raciale politiek van de nazi’s. Vlamingen werden beschouwd als Germanen. De mensen uit de oostelijke gebieden in andere barakkenkampen kregen veel minder voedsel. En de Joden bijna niets, zoals Primo Levi getuigde in zijn boeken.


Primo Levi en Elie Wiesel waren ook tewerkgesteld bij IG Farben in Auschwitz. Beide schreven ze hierover memoires die tegenwoordig beschouwd worden als Holocaustklassiekers. Hoe verhoudt uw boek zich tot hun werk? Vormt het een aanvulling hierop of voegt het juist een ander perspectief toe aan wat over Auschwitz reeds geschreven is?

Ons boek sluit aan bij wat Primo Levi en Elie Wiesel geschreven hebben. Zij zaten in de absolute onderlaag in het concentratiekamp Buna-Monowitz in Auschwitz III. Zij werden als slaven gebruikt door IG Farben. Maar het verhaal van Willy Van Paemel voegt wel iets toe. De meeste boeken over Auschwitz en andere concentratiekampen worden belicht vanuit het standpunt van een slachtoffer of van een dader. Willy valt daar ergens tussen. Hij is eerder een neutrale getuige, of beter nog een “betrokken subject” zoals Christophe Busch zegt. Hij zat tegen zijn wil in een kamp waar hij zowel de brutaliteit van de SS en de IG Farben-leiders zag, als de miserie van de slavenarbeiders. Dat levert een uniek standpunt op al wil ik beklemtonen dat Willy Van Paemel radicaal tegen de Duitsers was en probeerde om de Joden te helpen, onder meer door voedseloverschotten en de pellen van aardappelen langs de weg achter te laten, zodat de Joden wat voedsel konden vinden.

De geschiedenis van de Holocaust was voor u uiteraard niet onbekend. Zo publiceerde u eerder een boek over Pius XII en de vernietiging van de Joden. U schreef ook het boek bij de serie ‘De laatste getuigen’ waarin kampoverlevenden vertellen over hun ervaringen. Stuitte u tijdens uw onderzoek voor dit nieuwe boek desondanks op iets dat u verbaasde of heel erg raakte?

Zeker. Mijn grootste verbazing was het feit dat de IG Farben-leiders er tijdens hun proces in Neurenberg zo goedkoop vanaf kwamen. Nochtans waren zij direct verantwoordelijk voor de uitbouw van de militaire macht van Duitsland. Ze kozen Auschwitz III als plaats om er een fabriek te bouwen die synthetische olie en rubber zou moeten produceren, omdat er vlakbij een concentratiekamp lag, waar ze goedkope arbeidskrachten vonden. Ze bouwden op hun vraag een eigen concentratiekamp, Buna-Monowitz, waar vele duizenden gevangenen stierven van het harde werk, of teruggestuurd werden naar Birkenau omdat ze te ziek of te uitgeput waren, en waar ze vergast werden. Ze gebruikten gevangenen om er medische proeven op uit te oefenen. En ze hadden een participatie van 42,5 procent in het bedrijf Degesch dat het gifgas Zyklon B produceerde en waarmee IG Farben enorme winsten maakte. Je zou kunnen zeggen dat naarmate men meer Joden vergaste, de aandeelhouders – onder wie IG Farben – meer dividenden kregen uitgekeerd. Finaal kregen de IG Farben-leiders heel lichte straffen. Na enkele maanden kregen ze amnestie en namen ze terug hun plaats in grote bedrijven zoals Basf, Bayer en Agfa. Daarvoor zouden die bedrijven, naar mijn mening, nog steeds ter verantwoording geroepen moeten worden.



Wat hoopt u dat lezers bijblijft na het lezen van het boek?

Primo Levi schreef ooit: “Het is gebeurd, dus kan het weer gebeuren.” Dat lijkt me een grote waarheid, zeker nu we weer een opmars van extreemrechts zien, zowel bij ons als in de rest van de wereld. We hopen met dit boek aan te tonen dat ook het bedrijfsleven in nazi-Duitsland mede schuldig was aan de massamoorden op de Joden en andere groepen. We hopen ook dat toekomstige bezoekers aan Auschwitz III en de restanten ervan zullen bezoeken. En we hopen dat de lezers beseffen dat onze rechten en vrijheden waarover we beschikken niet vanzelfsprekend zijn. Daar is in het verleden voor gevochten, en daar moeten we elke dag blijven voor vechten…

Chef-kok in IG Auschwitz

De geschiedenis van Willy Van Paemel en IG Farben

ISBN: 9789089249456

Meer informatie over dit boek