Lex en haar familie mogen niet vergeten worden

Elise Wensvoort-Oranje publiceerde recent haar nieuwe boek, getiteld ‘De zoektocht naar Lexa’. Het gaat over een driejarig Joods meisje uit Amsterdam, genaamd Lexa Nordheimer, dat met haar ouders en grootouders eerst naar Westerbork en later naar Bergen-Belsen wordt getransporteerd. We stelden de schrijfster enkele vragen via e-mail.



Hoe raakte u bekend met haar verhaal van Lexa Nordheimer en waarom besloot u er een boek over te gaan schrijven?

Het antwoord is een beetje ingewikkeld. Ik heb al eerder boeken geschreven waaronder twee over soldaten die bij Waterloo hebben gevochten, uit Delft en uit Schiedam. In Delft was een familie Kreijsig waarvan de twee zonen aan deze oorlog
hebben meegedaan, één is op het slagveld gesneuveld, de ander aan de gevolgen ervan later overleden: tuberculose. Er waren in dit gezin nog twee dochters, één dochter huwt een Amsterdamse bontwerker (haar vader was ook een bontwerker), ze krijgt een dochtertje wat een paar maanden na haar geboorte overlijdt. De moeder overlijdt korte hierna eveneens.

Het intrigeerde me, Kreijsig is een naam die je niet veel tegenkomt en ik besloot die familie te onderzoeken. Het betreft Christiaan Sigismund Kreijsig en zijn echtgenote Lea Andres. Christiaan komt uit Duitsland, Lea uit Den Haag. Alleen de jongste dochter blijft leven, Anna Gesina Kreijsig. Zij huwt in 1908 met de Schiedamse Johannes Lechner (van de gelijknamige jeneverbrouwerij). Een achter-achterkleindochter, Maria Johanna Legner (Lechner wordt dan vaak als Legner geschreven), huwt in 1916 met Willem Adriaan Gazan, een joodse man uit Rotterdam. Zij krijgen drie kinderen, twee zonen en een dochter. De oudste zoon is in militaire dienst als in 1940 de oorlog uitbreekt, hij heeft meegevochten bij de Grebbeberg en besluit in het verzet te gaan. Uiteindelijk wordt hij door de nazi’s in Frankrijk doodgeschoten. Zijn broer gaat verder in het verzet maar wordt al vrij snel opgepakt en naar een kamp gestuurd waar hij overlijdt.

Omdat ik van Maria alles wist, besloot ik ook de stamboom van Willem Gazan uit te zoeken. De eerste Gazan kwam uit Polen via omzwervingen in Rotterdam terecht, waar een nazaat, Abraham Gazan, huwt met Mietje Engers met wie hij een dochter krijgt: Deborah Gazan. Mietje overlijdt en Abraham huwt met haar zusje, die overlijdt ook en Abraham huwt voor de derde keer, nu met Alexandrina Stibbe (als zij ook overlijdt huwt Abraham met haar zusje….). Dochter Deborah Gazan uit zijn eerste huwelijk huwt in 1850 met Simon van den Berg. Ze noemen hun eerste dochter Alexandrina Theodora van den Berg. Dit is de oma van Lexa.

Alexandrina Theodora van den Berg gaat naar Amsterdam en huwt daar in 1888 met Salomon Isaac Nordheimer, de grootvader van Lexa. Hun zoon Salomon Simon Nordheimer huwt in 1939 met Helena Frederika Leefson-Leny, dochter van Daniel Leefson en Sara Grewel. Zij krijgen in 1940 een dochter: Alexandrina Henriëtte, ofwel Lexa. En omdat ik alles van Kreijsig, Lechner, Gazan had uitgezocht, heb ik dit ook maar van de Leefsons en de Nordheimers gedaan. Beide joodse families, waarvan de Leefsons de interessantste en uitgebreidste is: dansscholen, musici, beroemd in de hele wereld.

Alsmaar zoekende en zoekende kwam ik er achter dat Salomon en Leny naar Westerbork moesten. Maar nog dieper zoekende kwam ik erachter dat de vader van Lexa voor de Joodse Raad werkte. Omdat Joodse mensen niet meer in hun oude beroep mochten werken, is de vader van Lexa al vroeg in Westerbork terecht gekomen, waar hij als voorlichter voor de Joodse Raad heeft gewerkt. Een handje geholpen door het toeval en met hulp heb ik de Joodse-Raadkaartjes via het Arolsen-archief gevonden. Daarop stond dat ze naar Bergen-Belsen zijn gedeporteerd. Zo kon ik verder zoeken. Maar ik wist niet waar Lexa was gebleven! En ik moest en zou het weten… Ik zocht verder en met resultaat. Dankzij studies van anderen heb ik haar gevonden. Pas op het laatst, toen ik wist dat Lexa – ze noemt zich nu Lex – de oorlog heeft overleefd, besloot ik dit boek te gaan schrijven.



U bent zelf in de oorlog geboren en dus iets jonger dan uw hoofdpersoon. Kunt u iets vertellen over hoe ouders en familie de oorlog beleefden en speelt dit een rol bij uw belangstelling voor het verhaal van Lexa Nordheimer? Voelt u zich verbonden met haar verhaal?

Zelf ben ik van 14 februari 1943, het enige wat ik bewust van de oorlog weet zijn de vliegtuigen die overvlogen en mensen die in Delft, waar we woonden, de straat opgingen. Ik was me er niet van bewust dat de bevrijding er was of bijna was, maar die vliegtuigen! Mijn opa werkte tijdens de oorlog in Rotterdam bij Van den Berg en Jurgens. Een leuk verhaal: zijn schoonvader was van Belgische afkomst en was smokkelaar! Mijn oma naaide voor mijn opa ook een smokkelvest. Zo kon opa regelmatig uit de fabriek olie en vet meesmokkelen en kregen hun kinderen (waaronder mijn moeder) regelmatig wat olie en vet. Over deze opa heb ik ook een boek geschreven, géén oorlogsboek maar zijn geschiedenis.

Verder weet ik niet veel, één oom is zelf in Duitsland gaan werken, een andere oom is tijdens de razzia in Rotterdam opgepakt en werd gedwongen in Duitsland te gaan werken. Maar onbewust heb ik toch een tik overgehouden van de oorlog: ik wilde altijd een huis waar ik plekken kon inrichten om mensen of dingen te verbergen, hoe dit komt is me een raadsel, maar dat heeft heel lang geduurd.

Wat heeft u kunnen achterhalen over het gezin Nordheimer? Wat deden de ouders van Lexa, had ze broers en zussen en welke personen speelden nog meer een rol in haar leven gedurende de bezettingstijd? Woonde de familie al lang in Nederland of waren ze gevlucht vanuit nazi-Duitsland?

De Nordheimers kwamen begin 1800 naar Nederland, twee broers, de een was schoenmaker, de andere kleermaker. De Leefsons waren al eerder in Nederland maar kwamen oorspronkelijk ook uit Duitsland. Lexa’s opa Nordheimer was commissionair in diamanten, haar vader was ook in die branche werkzaam en de Nordheimers waren ook aandeelhouders in de Kwatta-fabriek.

Lexa was enig kind, geboren in 1940, haar vader was toen al 50 jaar (Lexa is geboren op de 50e verjaardag van haar vader!). Haar grootouders Nordheimer hadden vier kinderen; twee zijn er vroeg overleden, een dochter, Henriëtte, gehuwd met David Davids, overleed kort voor de oorlog, alleen zoon Salomon bleef over, hij huwde Leny Leefson. Leny Leefson is een dochter van Daniel Leefson en Sara Grewel. Zij kregen twee dochters: Frederiek of ‘Freddy’ en Leny. Freddy is tijdens een razzia opgepakt en naar Auschwitz gedeporteerd. Daarna besloot de familie om bij elkaar te gaan wonen: oma en opa Nordheimer, oma Leefson en Sal en Leny Nordheimer met de kleine Lexa. Ze mochten geen telefoon meer hebben, moesten zich houden aan de spertijd, noem maar op. Zo waren ze tenminste bij elkaar als er wat gebeurde.

Sara Leefseon-Grewel is opgepakt na de aanslag door het verzet op het Amsterdamse bevolkingsregister. Zij is naar Westerbork gebracht en korte tijd later naar Sobibor gedeporteerd.

Welke bronnen heeft u gebruikt en bevatten deze voldoende informatie om ook de jaren in gevangenschap van de Nordheimers te reconstrueren? Waren er feiten die u schokten, ook al was u ongetwijfeld al goed op de hoogte van de geschiedenis van de Holocaust?

In eerste instantie zocht en vond ik informatie in het archief van Amsterdam. Ik ben niet zo piepjong meer en niet zo mobiel, maar werd telkens een handje geholpen door toeval en door lieve (joodse) kennissen. Het haperde bij de ontdekking dat haar familie naar Bergen-Belsen was gedeporteerd, maar waar was Lexa? Ik moest en zou het weten en begon gewoon overal en alles op internet te zoeken en vond uiteindelijk via Delpher een advertentie waarin een voogd en toeziend voogd een verzoek indienen voor naamsverandering van Lexa. Maar verder? Gelukkig waren daar de Arolsen-archieven van het Rode Kruis en kon ik van de hele familie – ook van de andere aangetrouwde – de JR-kaartjes vinden.


In informatie van Yad Vashem las ik dat Leny Nordheimer-Leefson in de trein heeft gezeten die bekend staat als het Laatste Transport en uiteindelijk bij Tröbitz was bevrijd. Wat er daarna kwam was een moeizame zoektocht maar telkens kwam er toch weer een stukje bij. Maar had Lexa nog niet gevonden! Informatie van na de oorlog is meestal nog niet openbaar wat het zoeken heel lastig maakte. De aanhouder wint en ik heb gewonnen…

Wat mij het meest heeft geschokt is het verhaal van een man die in Westerbork was en kiespijn kreeg. Hij kon daar naar de tandarts die zijn kies zorgvuldig en netjes vulde. Een paar dagen later werd hij op transport gezet naar Auschwitz. Daar werden zijn tanden getrokken nadat hij was vergast. Twee dagen nadat ik hiervan op de hoogte raakte, zie ik dat op National Geographic een uitzending is over het goud van de nazi’s. En daarin werd verteld dat er onlangs een archief is ontdekt met daarin bijgehouden hoeveel goud er in Auschwitz werd verzameld. Tonnen en tonnen goud. Gruwelijk was dat er kaartjes werden getoond met daarop: de naam van degene waar ze de tanden en/of kiezen van getrokken hadden, zijn/haar kampnummer en de hoeveel goud. Vreselijk!

Was u voordat u begon met dit onderzoek al bekend met het lot van uw hoofdpersoon? U geeft aan dat u haar gevonden heeft. Kunt u hierover meer vertellen?

Nee, ik kende haar niet. Ik vond, via internet, een uitgave van Herman van Rens over de Joden en Sinti in Limburg en daar kwam ik ineens Lexa in tegen! Wow! Ik heb contact met hem opgenomen. Zo kwam ik erachter dat Lexa door de Russen naar Maastricht is gebracht. Maar de lezer moet er zelf maar achter komen hoe haar levensverhaal verder verloopt. Om meer te weten te komen ben ik naar het archief van Maastricht geweest, waar ik nog meer prachtige informatie vond!

In wat voor vorm heeft u uw boek geschreven, in romanvorm of meer informatief? Heeft u het geschreven met een bepaalde doelgroep voor ogen? Wat hoopt u op uw lezers over te brengen?

Vier van mijn eerdere boeken zijn eigenlijk resultaat van onderzoek. Mijn over-over-grootvader, Willem Wensvoort, heeft in 1873 in Schiedam een hofje gebouwd: Het Willemshofje: 22 huisjes. Ik heb uitgezocht wie er allemaal in die huisjes hebben gewoond en wat hebben ze allemaal meegemaakt? Wie waren al die mensen? Het tweede boek gaat over mijn opa Heins, de vader van mijn moeder. Dit was ook grondig onderzoek, want we wisten niks van hem. Het derde en vierde boek gaat over de soldaten bij Waterloo, wie waren die soldaten, hoe waren hun gezinnen, wat was hun afkomst etc. En het vijfde boek gaar over de rijwiel-brancard in Schiedam, iets waar niemand iets van wist. Maar leuk om te doen, de informatie kwam uit de politierapporten van Schiedam en aangevuld met andere gegevens.

Ik had geen idee hoe ik het boek over Lexa moest schrijven. Eigenlijk ben ik geen genealoge, noch een schrijfster, maar een oud mens dat graag onderzoek doet in plaats van achter de geraniums te zitten of pannenlappen te haken. Ik had het eerste stuk naar iemand gestuurd, die me heel voorzichtig vertelde dat dit niet werkte… En dan, ineens had ik het! Ik wist toen nog niet of Lexa de oorlog had overleefd, maar ik richt met tot haar en vertel haar alles in het boek. Het begint bij de inval van de nazi’s, en dan vertel ik wat er allemaal in Amsterdam gebeurt, ook veel via de politierapporten. Dit heb ik aangevuld met informatie via onder andere Wikipedia, TracesOfWar en Delpher (veel advertenties).

Ik heb de stukken weer gestuurd naar degene die het eerste stuk niet goed vond. En vanaf dat moment was hij zo enthousiast, hij vindt het geschreven vanuit mijn hart en heel goed leesbaar voor jonge mensen die weinig van de Holocaust weten. Ik heb het uiteindelijk voor Lexa geschreven, ze heeft een moeilijke start in het leven gehad, ze is blind, haar hele familie is uitgemoord. Lezers vertellen me dat ze het gelezen hebben met tranen in de ogen. Dan heb ik mijn doel bereikt. Lex en haar familie mogen niet vergeten worden, never nooit niet.

De zoektocht naar Lexa

ISBN: 9789460083341

Meer informatie over dit boek