Kun je een historische figuur in een verhaal thee laten drinken, terwijl hij misschien in werkelijkheid alleen koffie dronk? Het is een opmerkelijke vraag die de Franse schrijver Laurent Binet opwerpt in zijn roman "HhhH" (de afkorting van Himmlers hersenen heten Heydrich) uit 2010. Hierin reconstrueert de Fransman het leven van topnazi Reinhard Heydrich en ook de succesvolle aanslag die op 27 mei 1942 in Praag op zijn leven werd gepleegd door de vanuit Groot-Brittannië met parachutes in bezet gebied gedropte Tsjechoslowaakse agenten Jozef Gabèík en Jan Kubið. Zijn boek is ook een bespiegeling op de vrijheid die auteurs nemen door in historische romans bestaande personen dingen te laten doen en woorden te laten uitspreken die verzonnen zijn, of in Binets woorden: "ze te bespelen als een marionet".

In 2017 volgde de Frans-Belgische verfilming van het boek van Binet door de Franse regisseur Cédric Jimenez. Een jaar eerder al kwam de film "Anthropoid" over de aanslag op Heydrich uit. Beide films werden voorgegaan door andere films over hetzelfde onderwerp. Al in 1943 verschenen "Hangmen Also Die!" en "Hitler’s Madman". In totaal telt online filmdatabase IMDb 17 titels waarin de aanslag op Heydrich een rol speelt. De figuur Heydrich en hoe hij aan zijn einde kwam, blijkt een bepaalde fascinatie op te roepen en onbegrijpelijk is dat niet. Binnen de ontstaansgeschiedenis van de Holocaust heeft de SS’er een leidende rol en daarnaast is hij de enige nazi van formaat die omkwam als gevolg van een aanslag, die ook nog eens vanuit het buitenland opgezet werd.

Hoewel hij al overleed in 1942 en hij de dodelijkste fase van de Holocaust niet meer meemaakte, belandde Reinhard Heydrich in de geschiedenisboeken als de grondlegger van de Endlösung, de uitroeiing van de Europese Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het was de ‘man met het ijzeren hart’, zoals Hitler Heydrich genoemd zou hebben, die de Einsatzgruppen oprichtte die in 1941 in de Sovjet-Unie dood en verderf zaaiden onder vooral de Joodse bevolking. Een jaar later was hij het die de conferentie in de villa aan de Wannsee organiseerde waar de massamoord in de vernietigingskampen werd afgestemd tussen de betrokken partij- en overheidsinstellingen. In het voorgaande najaar was Heydrich benoemd tot plaatsvervangend rijksprotector van Bohemen en Moravië, het huidige Tsjechië.

De levensloop van Heydrich wordt in de film "HhhH" goed uitgewerkt, beginnend bij zijn ontslag uit de marine en gevold door hoe hij dankzij zijn vrouw in aanraking kwam met de nazipartij en uiteindelijk door SS-leider Heinrich Himmler gerekruteerd werd om binnen de SS een inlichtingendienst op te zetten. Terwijl het eerste deel van de film vertelt over Heydrichs naziloopbaan, gaat het tweede deel over de aanslag en de voorbereidingen daarop. Hier worden aanslagspelers Gabèík en Kubið gevolgd. Misschien wel het spannendste deel volgt nadat Heydrich in het ziekenhuis in Praag overleden is aan zijn verwondingen. De SS begint een klopjacht op de daders, die op 18 juni uitmondt in een twee uur durend vuurgevecht in de Heilige-Cyrillus en Heilige-Methodiuskerk in Praag, waar het tweetal zich verborgen houdt met de andere agenten die bij de aanslag betrokken waren. Ze houden opvallend lang stand tegen een overmacht van SS-soldaten.

In hoofdlijnen wordt in de film een correct beeld gegeven van de geschiedenis. Zeker voor wie niet of nauwelijks bekend is met de persoon Heydrich is het een interessante productie. We zien hoe een familievader, die in zijn vrije tijd muziek maakt met zijn zoontje, zich gedreven door ambitie ontwikkelde tot één van de grootste nazimisdadigers. Jammer genoeg lijkt de acteur die hem vertolkt (Jason Clarke) niet op hem en spreekt deze ook (net als alle andere acteurs) Engels, wat afbreuk doet aan de geloofwaardigheid. Clarke speelt eigenlijk gewoon een stereotype nazi. De Duitse acteur Detlef Bothe uit "Antrophoid" was veel beter gecast. De Duitsers figureerde ook in de VPRO-documentairereeks "HhhH", een zeer geslaagde en knappe verfilming van het boek van Binet. Deze film steekt daar qua originaliteit bij af. Terwijl in de documentairereeks wordt geëxperimenteerd met verschillende, soms experimentele vertelvormen, volgt de film de gebaande paden. Het is allemaal mooi verfilmd en het ontbreekt niet aan spanning, maar er ontbreekt iets wezenlijks.

De film van Cédric Jimenez heeft qua opzet weinig te maken met het boek, waarin de schrijver juist koos voor een niet traditionele vorm van geschiedschrijving. In plaats van zich te beperken tot historische feiten schreef hij ook over zijn eigen gedachten en gevoelens tijdens zijn onderzoek naar Heydrich en over zijn fascinatie voor deze persoon en de aanslagplegers. Dit belangrijke aspect ontbreekt helaas volledig in de film. Daarin zien we ook hoe de filmmakers zonder enige reservering de feiten manipuleren ten gunste van de dramatiek. Hoe Heydrich kort voordat hij zijn laatste adem uitblaast in zijn ziekenhuisbed nog een gebonden versie van de notulen van de Wannseeconferentie uitreikt aan Himmler om door te geven aan Hitler is daarvan een voorbeeld. Er is niets dat erop wijst dat dit is gebeurd. Dramatisering is een vrijheid die filmmakers zich normaal gesproken gerust kunnen permitteren, maar dit staat in dit voorbeeld wel mijlenver af van Binets bespiegeling of je een koffiedrinkende historische figuur wel thee mag laten drinken.