De twaalfjarige geschiedenis van het Derde Rijk is er één van enorme uitersten. Na enige terughoudendheid, liet het Duitse volk zich vanaf 1933 massaal meeslepen door de successen die behaald werden door Hitler en zijn partijgenoten. Maar aan al deze successen zat een keerzijde: politieke oppositie werd met grof geweld onderdrukt, Joden kregen te maken met steeds hevigere vormen van discriminatie en het nieuwe Duitsland stortte zich in een expansieoorlog. De eerste oorlogsjaren verliepen nog gunstig voor Duitsland, maar na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie en de oorlogsverklaring aan de Verenigde Staten begon de aftakeling van het Derde Rijk. Geallieerde fronten naderden steeds dichter de Duitse grenzen, steden werden platgebombardeerd en burgers verloren langzaamaan hun vertrouwen in de Führer die ze enkele jaren eerder zo massaal toegejuicht hadden. Ondertussen vond er sinds 1941 een massale uitroeiing van de Europese Joden plaats. Na een allesvernietigende eindstrijd in de straten van Berlijn kwam aan dit hoofdstuk van de Duitse geschiedenis een eind. Hitler pleegde op 30 april 1945 zelfmoord en op 8 mei capituleerde het Duitse leger.

Hoe was het om dit alles van dichtbij mee te maken, als burger, militair, journalist of politicus? Hierover zijn talrijke boeken geschreven, want hoezeer we de ideologie en de misdaden van de nazi’s ook afkeuren, het Derde Rijk blijft ons fascineren. De historici Willem Melching en Marcel Stuivenga waren blijkbaar toch niet helemaal tevreden met het boekenaanbod, want zij stelden onlangs het boek “Ooggetuigen van het Derde Rijk” samen. Een boek dat bestaat uit meer dan honderd reportages, waaronder brieven, dagboekfragmenten en krantenartikelen die betrekking hebben tot deze periode uit de geschiedenis. Is dit werk van Melching en Stuivenga een interessante en nuttige aanvulling op de enorme hoeveelheid boeken over dit thema, of een poging om mee te liften op het grote succes van auteurs die hierover eerder boekenkasten vol schreven?

Wat meteen bij het doorbladeren van het boek opvalt, is, dat de meeste reportages slechts één of twee pagina’s beslaan. Het zijn korte fragmenten, vaak overgenomen vanuit langere teksten. Hierdoor kon een grote en gevarieerde selectie reportages gepubliceerd worden. In sneltreinvaart wordt de lezer meegenomen op een chronologische reis door het Derde Rijk met als beginstation een dagboekfragment van de journalist Harry Graf Kessler over de aanstelling van Hitler als rijkskanselier, en als eindstation een kort, maar veelzeggend citaat van de auteur Bertolt Brecht over de onvoorwaardelijke capitulatie van Duitsland. De reportages leggen soms de nadruk op belangrijke historische momenten, maar gaan geregeld ook over vrij alledaagse dingen. Zo is in het boek een passage uit de notulen van de Wannseeconferentie opgenomen, maar ook een kooklijstje, uitgegeven door de afdeling economie/huishouden dan de NSDAP in de Gau Sachsen. Elke reportage begint met een duidelijke, informatieve inleiding, zodat alles ook goed te volgen is voor de lezer die niet beschikt over zoveel kennis van de geschiedenis van het Derde Rijk.

De kenners van het onderwerp zullen meerdere reportages al eens gelezen hebben, maar andere zijn vermoedelijk ook voor hen volkomen ‘nieuw’. We kennen allemaal de misdaden van de SS, maar na het lezen van dit boek kennen we Himmlers organisatie ook als dubieuze betaler. Op 10 december 1941 verstuurde de leverancier van de crematoria voor de concentratiekampen namelijk het volgende bericht: “De Firma J.A. Topf u. Söhne richt zich nu al voor de derde keer tot de SS-Bauleitung van KL Auschwitz met het verzoek om betaling van de helft van het nog uitstaande bedrag”. Op 5 januari 1942 was de rekening nog niet betaald, zoals blijkt uit een tweede brief die ook is opgenomen door Melching en Stuivenga.

Ook opgenomen in dit boek zijn de tien geboden voor de partnerkeuze, opgesteld in een pamflet van de nazipartij: “6. Vraag bij een partnerkeuze naar de voorouders van de partner. Je trouwt niet alleen met je partner, maar tegelijk ook met de familie en voorouders van je partner. Succesvolle nakomelingen zijn alleen te verwachten als ze van een goede stam afkomstig zijn.”

Een andere opmerkelijke reportage uit “Ooggetuigen van het Derde Rijk” is Goebbels’ toekomstvisie aangehaald uit een betoog van 25 februari 1945. Een fragment: “Men kan ook met enige zekerheid voorspellen dat Europa in het jaar 2000 een verenigd continent zal zijn. In vijftien minuten kan men van Berlijn naar Parijs vliegen om daar te gaan ontbijten en alle moderne wapens van nu zullen als antiek worden beschouwd.”

Dan de vraag of dit boek, ondanks de interessante, opmerkelijke en verrassende citaten, daadwerkelijk het lezen waard is. Deze ooggetuigenverslagen geven weliswaar slechts een beperkt inzicht in het dagelijkse leven van het Derde Rijk, maar de auteurs zijn er toch in geslaagd om een zeer veelzijdige en interessante selectie te maken uit de enorme hoeveelheid papierwerk die beschikbaar is. Baanbrekende conclusies en nieuwe inzichten worden niet gegeven, maar toch geven de vele kleine wetenswaardigheden en anekdotes een bijzondere kijk op bepaalde onderwerpen. Aan bod komen alle historische hoogte- en dieptepunten, maar ook wordt de lezer een blik gegund op de alledaagse gang van zaken in nazi-Duitsland. Dit levert een zeer interessant boek op dat zowel de kenners als de lezers met minder kennis van zaken aan zal spreken. “Ooggetuigen van het Derde Rijk” vormt dus een mooie aanvulling op de bestaande literatuur. Voor dit boek zal menig geschiedenisliefhebber graag een plekje vrij maken op de boekenplank.