In Kamp Vught was “het hele leven een wereld op zichzelf”, zo omschreef een gevangene de kampsamenleving. Er waren bewakers en gevangenen die elk hun eigen taken en bezigheden hadden. Sommige gevangenen waren tewerkgesteld in de werkplaats van Philips of moesten vliegtuigwrakken demonteren. Anderen werkten in de keuken, in de administratie of hielden toezicht op medegevangenen. Daarnaast waren er de omstanders, onder wie Vughtenaren, die probeerden iets te doen voor de mensen die zo dichtbij hun woonplaats gevangen werden gehouden. In de eind 2019 nieuw ingerichte vaste expositie in het herinneringscentrum van Nationaal Monument Kamp Vught, is veel aandacht voor de verschillende personen die onderdeel uitmaken van de geschiedenis van het concentratiekamp. In 2024 verscheen de bijbehorende museumgids met als titel ‘Kamp Vught - 32.000 verhalen - 7 seizoenen’.

32.000 verhalen is een verwijzing naar het aantal gevangenen dat tussen januari 1943 en september 1944 in het kamp gevangen heeft gezeten. Onder hen waren onder andere politieke gevangenen, verzetsstrijders, ontduikers van de Arbeitseinsatz en ongeveer 12.000 Joden. In de museumgids worden de verhalen van verschillende gevangenen kort beschreven. Zo wordt de Joodse danseres en dansschooleigenaresse Roosje Glaser genoemd die van februari 1943 in het kamp gevangen zat en daarvandaan naar Auschwitz-Birkenau werd gedeporteerd. Een andere gevangene van wie de geschiedenis wordt aangehaald is de in Paramaribo opgegroeide verzetsman Anton de Kom, die in 1934 het boek ‘Wij slaven van Suriname’ publiceerde, “een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing”, zo lezen we in de gids. Tijdens de Duitse bezetting van Nederland was hij actief binnen de illegale pers, totdat hij in 1944 werd gearresteerd en vanuit de gevangenis van Scheveningen in Vught terechtkwam.

Naast gevangenen worden ook de Duitse commandanten en andere bewakers behandeld. Over de Nederlandse bewaakster Suze Arts wordt bijvoorbeeld geschreven dat ze na de oorlog door gevangenen werd omschreven als “sadistisch, onmenselijk, beestachtig, tiranniek”. Hoopgevend zijn de verhalen van de Vughtenaren die gevangenen hielpen, zoals assistent-stationschef Willem Jooren die Joden op het station van Vught hielp te ontsnappen. Of Charlotte van Beuningen-Fenterer van Vlissingen onder wier aanvoering tot twaalfhonderd voedselpakketten per week naar het kamp werden gebracht. “Uit héél Nederland stroomden de levensmiddelen toe”, zo wordt zij in de gids geciteerd. “Wij kregen de ongelofelijkste dingen. Ik herinner mij hele kisten met gerookte paling, een lekkernij die wij allang niet meer gezien hebben.”

Net als de vaste tentoonstelling is de gids ingedeeld in zeven perioden die ‘seizoenen’ worden genoemd. Begonnen wordt met de geschiedenis van de bouw van het kamp in de zomer van 1943. Het laatste ‘seizoen’ behelst ‘het naderende einde’ in de zomer van 1944. Door middel van korte teksten over verscheidene thema’s, zoals het door bewakers toegepaste geweld, de veerkracht van gevangenen en de aankomst en het vertrek van Joodse gevangenen, wordt een compleet beeld gegeven van wat zich in en om het kamp afspeelde. Archieffoto’s en foto’s van de expositieruimten en museumobjecten vullen de teksten aan. Mooie toevoegingen vormen ook de fraaie infographics, bijvoorbeeld van de commandostructuur in het kamp en de nationaliteit van gevangenen, en stripboekachtige illustraties van het kampleven. Na de hoofdstukken over de kampgeschiedenis volgt onder meer een hoofdstuk met als titel ‘traumatisch landschap’ waarin uitleg wordt gegeven over de fysieke onderdelen waaruit het herinneringscentrum bestaat, zoals de gereconstrueerde woonbarak en het crematorium. “De herinnering die ons kan behoeden, ons menselijker maakt en bewust van datgene dat ons lief is, vinden we ook heel indringend terug op plekken zoals deze”, zo wordt in de gids hierover toegelicht.

In de gids wordt uitgelegd dat het herinneringscentrum verbinding wil maken met het heden: “Wat is de betekenis van dit alles voor ons vandaag?” Een bezoek aan het Nationaal Monument moet een bijdrage leveren “aan bewust burgerschap, aan moedige mensen vandaag, en een moedige samenleving in de toekomst”. De verhalen van sommige dappere en inspirerende mensen uit de expositie “wijzen de weg en laten in hun houding en gedrag zien dat we wel degelijk iets te kiezen hebben”. De museumgids wordt afgesloten met een informatieve tekst van directeur Jeroen van den Eijnde over de geschiedenis van het herinneringscentrum zelf. Hij legt uit dat altijd is uitgegaan van een driedeling: informeren, ervaren en reflecteren. Het voormalige kamp noemt hij “een plek met een verhaal […] waarmee intrieste verhalen van angst, wanhoop, ontmenselijking, lijden en dood verbonden zijn. Maar ook hoopgevende verhalen die ons inspireren, en de weg kunnen tonen naar een betere wereld, nu en later.”

Deze uitstekend verzorgde en modern opgezette museumgids vormt een waardevolle bijdrage aan de doelstellingen van het herinneringscentrum. Na een bezoek aan het voormalige kamp en het museum zet deze rijk geïllustreerde publicatie alle belangrijke feiten en indrukwekkende verhalen nog eens in toegankelijke taal op een rij. De gids is te verkrijgen in de museumwinkel en op de website van het Nationaal Monument Kamp Vught. Voor de expositie ‘Als muren konden spreken’ in Barak 1b is een aparte gids verkrijgbaar. Deze tentoonstelling omvat ook de verhalen van andere gevangenen en bewoners van het kamp, onder wie de Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen die in de jaren vijftig hier kwamen wonen in Woonoord Lunetten.