Volgens de algemene publieke opinie is de rol van vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog in de geschiedenis onderbelicht is gebleven. Auteur en onderzoeker Hessel de Walle kwam tot de conclusie dat dit slechts gedeeltelijk waar is. Waarop hij dat baseert, toont hij aan in zijn nieuwste boek ‘Vrouwen van het Friese verzet. Gevecht op vele fronten’. In Friesland was er namelijk wel degelijk belangstelling voor de vrouwelijke verzetsstrijders. Zij ontvingen onderscheidingen voor hun inzet, en zij mochten meelopen in de Overwinningsmars die in Leeuwarden op 13 mei 1945 georganiseerd was. Niettemin ontdekte de auteur dat er toch weinig beschreven was over die opmerkelijke vrouwelijke verzetsstrijders en dat vormde de aanleiding voor dit boeiend geschreven boek.

Eigenlijk schuilen achter het woord ‘verzet’ twee betekenissen. Allereerst betekent het vanzelfsprekend oppositie tegen de bezetter, doch tegelijk was de vrouwelijke deelname aan het verzet een statement tegen de heersende opvatting dat vrouwen alleen geschikt waren voor het huishouden en de kinderen. In ‘Vrouwen van het Friese verzet’ schetst De Walle tweeëndertig portretten van Friese vrouwen in de leeftijd van 15 tot 58 jaar die in de oorlog deelnamen aan het verzet, en dan vallen er meteen al een paar dingen op. Zeker de helft van hen was van huis uit Gereformeerd. In Friesland was de Gereformeerde Kerk sterk vertegenwoordigd. Volgens de vanuit Leeuwarden opererende Jeanne Evenhuis werd er in Friesland verzet gepleegd op ‘ideologische godsdienstige gronden’. Een ander opmerkelijk feit is dat het veelal vrouwen uit de hogere klasse waren die actief waren in het verzet. De samenleving was snel aan het veranderen en het waren juist deze vrouwen die in deze verandering wilden meegaan. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, waren zij daarom ook de eerste vrouwen die in het verzet gingen. Vaak via familie of vrienden die al in het verzet zaten, vandaar dat ze later in de oorlog actief werden.

Maar ook blijkt uit onderzoek dat de rol van de verzetsvrouw aanmerkelijk belangrijker was dan het heersende beeld van de koerierster op haar fiets door weer en wind. Vrouwen hadden aanvankelijk meer bewegingsvrijheid en werden door de bezetter vaak ontzien. Dat bood hen de mogelijkheid om gevaarlijke lading als wapens te vervoeren, of om contacten te onderhouden tussen de verschillende verzetsgroepen. Ook waren ze van groot belang bij de onderduik. Toch waren hun activiteiten niet zonder gevaar. Vrouwen werden evengoed gearresteerd, hardhandig verhoord en mishandeld. Dit overkwam onder meer Klaske Douma. Desondanks zweeg ze in alle toonaarden. Er kan dus over deze vrouwen niet gezegd worden dat ze behoorden tot het zwakke geslacht. Het waren juist ijzersterke vrouwen met een krachtige wil!

De Walle vindt het een misverstand dat er altijd sprake is van hét verzet. Er waren namelijk diverse soorten van verzet, legt hij duidelijk uit. Zo was er moreel verzet. Mensen die hieraan deelnamen, schreven pamfletten of gaven illegale bladen uit. Er was beschermend verzet, hieronder werden mensen verstaan die Joden, onderduikers en piloten hielpen, en koeriersters. Dan was er nog gewapend verzet, en spionage. De Friese vrouwen in dit boek waren bijna allemaal betrokken bij het beschermend verzet en dan met name bij de opvang en verzorging van de geallieerde vliegeniers vanwege hun Engelse taalvaardigheid. Ze hadden wel contacten met het gewapende verzet, doch alleen Bouwina Meindertsma nam hieraan zelf deel. Ze was betrokken bij diverse gewapende acties van de Friese Knokploeg (KP). Als wijkverpleegster bezat zij nog een auto, had ze de beschikking over benzine en mocht ze ’s avonds op straat zijn.

Als reden voor het vertekende beeld van de vrouwelijke verzetsstrijder voert De Walle onder meer aan dat de oorlogsfilms vaak over het gewapende verzet gaan en daarbij waren nauwelijks vrouwen betrokken. Bovendien verdween na de oorlog al snel de interesse voor de verzetsdaden. Niet helemaal onbegrijpelijk, aangezien de radicale Duitse represailles voor een aantal verzetsdaden bij veel mensen op weerstand gestuit waren. Maar er was nog een andere reden namelijk dat de maatschappij ook na de oorlog de nieuwe rol van de vrouw niet zonder slag of stoot wilde aanvaarden. Het liefst zag men de vrouwen weer terug in hun traditionele rol van huisvrouw en opvoeder. Dat dit niet meer mogelijk was, blijkt eveneens uit dit boek. Van elf vrouwen eindigde hun huwelijk in scheiding. Ze kozen liever voor hun eigen weg, een eigen onafhankelijke carrière dan terug te moeten keren in de traditionele rol in de samenleving.

Na de oorlog kreeg echter niet iedere vrouwelijke verzetsstrijder de eer waarop ze recht had. Voor bijvoorbeeld Benita Rinsma, redster van Joodse kinderen, is nooit een aanvraag ingediend bij Yad Vashem, al wordt ze wel vermeld in de stukken van de ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’ van anderen. Sommige vrouwen lieten zich begraven met vermelding van hun codenaam op hun grafsteen. Anderen zwegen over hun aandeel in de oorlog, ook na hun dood. “Als er een standbeeld moet komen om het verzet te symboliseren, dan moet dat het beeld van een vrouw zijn”, vond de verzetsstrijder dominee Frits Slomp, alias Frits de Zwerver.

Zonder twijfel kan gezegd worden dat ‘Vrouwen van het Friese verzet’ een soort van monument is geworden. De opzet van De Walle was om met dit boek een uitgebreidere beschrijving te geven van wie deze vrouwen waren en waartoe ze in staat waren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarin is hij uitstekend geslaagd. In heldere bewoordingen, zonder er heiligen van te maken, ontstaat een goed persoonlijk beeld van deze vrouwen. Zo ook van hun motivatie om verzet te gaan plegen. Voor Tiny de Jong was dat haar woede om de vervolging en mishandeling van haar vrienden; voor Tiny Mulder was de aanleiding dat zij “wilde zorgen voor de verdrukten, en omdat de vrijheid ons afgenomen, de waarheid verkracht en het recht verdraaid werd.” Uiteraard besteedt De Walle ook aandacht aan Esmee van Eeghen, de verzetsvrouw die verliefd werd op een Duitse officier en mede daardoor beschuldigd werd van het verraden van geheimen. Jaren na de oorlog kreeg ze eerherstel, maar dat heeft haar nog steeds niet volledig gevrijwaard van twijfels rondom haar persoon. Voor Hessel de Walle de reden om een volledig boek aan haar te wijden. Dat wordt zeker iets om naar uit te kijken!