Op 18 september 1966 trok een lange stoet mensen door het centrum van Amsterdam. Voorzien van borden en spandoeken met teksten als ‘Levenslang is levenslang’ en ‘Geen extra gratie voor nazimisdadiger’ demonstreerden zij tegen de strafonderbreking van de veroordeelde Duitse oorlogsmisdadiger Willi Lages. Enkele maanden daarvoor had minister van Justitie Ivo Samkalden op humanitaire gronden – Lages leek darmkanker te hebben – strafonderbreking van drie maanden verleend en werd Lages geopereerd in een Duits ziekenhuis. Met grote maatschappelijke verontwaardiging als gevolg.

Het was niet de eerste keer dat de strafmaatregelen tegen Lages tot brede ontstemdheid leidde. In 1952 was het ook tot meerdere demonstraties gekomen. Koningin Juliana, die grote gewetensbezwaren tegen de doodstraf had, weigerde toen het eerder tegen Lages uitgesproken doodvonnis te tekenen en zette bij Koninklijk Besluit zijn doodstraf om in een levenslange gevangenisstraf. Het bracht op 12 oktober 1952 circa 20.000 boze mensen op de been.

De woede richting Lages had alles te maken met zijn rol tijdens de bezetting. Als hoofd van het Amsterdamse bureau van de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und SD en chef van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung in Amsterdam was Lages verantwoordelijk voor de deportatie van ongeveer 75.000 Joden en de executie van honderden verzetsmensen. Na de oorlog noemde de toenmalige minister van Justitie hem ‘een van de zwaarste oorlogsmisdadigers tijdens de Duitse bezetting’.

Met het boek ‘Willi Lages. Ceremoniemeester van de dood’ is er voor het eerst een biografie verschenen over deze beruchte nazi. Met ruim 430 pagina’s heeft journalist en schrijver Sytze van der Zee zich er niet gemakkelijk van af gemaakt. Van der Zee is geen onbekende op het terrein van de Tweede Wereldoorlog en is de auteur van een omvangrijk en indrukwekkend oeuvre over de bezettingsjaren. De biografie van Lages is een imposante toevoeging.

Met oog voor detail toont Van der Zee het leven en de misdaden van ‘de opperste SD-bandiet’. In 1901 in Braunschweig geboren als zoon van een koopman in koloniale handelswaren, kwam Lages begin 1941 naar Nederland. Hij was de man die na de Februaristaking met harde hand orde op zaken stelde. Het was het begin van Lages’ meedogenloze, koelbloedige en fanatieke repressie van het Nederlandse verzet, waarbij hij geen enkel middel schuwde. Middels speurwerk, informanten en verraad slaagden Lages en zijn mannen erin heel wat verzetsorganisaties op te rollen. Marteling en moord, vaak in aanwezigheid van Lages zelf, werd daarbij niet geschuwd.

De pijlen van Lages waren niet enkel gericht op politieke tegenstanders in het verzet, ook Nederlandse Joden hadden hem te vrezen. Uiterst nauwgezet beschrijft Van der Zee de opeenvolgende anti-Joodse maatregelen, de wijze waarop Lages de Joodse Raad bespeelde en zijn tomeloze inzet om Nederland Judenrein te maken. Het beeld van de wrede, kille en ambitieuze Lages wordt pagina na pagina geladen.

Na de oorlog zou Lages samen met Franz Fischer, Ferdinand aus der Fünten en Joseph Kotalla bekend komen te staan als de ‘Vier van Breda’. Ze waren de laatste Duitse oorlogsmisdadigers die in Nederland vastzaten. Dat Lages zijn laatste dagen alsnog in vrijheid door kon brengen druiste in tegen het rechtvaardigheidsgevoel van velen. De in 1966 door Nederlandse artsen vermoede darmkanker bleek een darmafsluiting te zijn en Lages knapte op na de uitgevoerde operatie. Doordat hij volgens de West-Duitse grondwet niet kon worden uitgeleverd, kwam het erop neer dat hij, zolang hij zou afzien van reizen buiten West-Duitsland, vrij man was. Zo drukte Lages niet alleen een stempel op Nederland tijdens de bezetting, maar is hij ook het middelpunt van de naoorlogse discussie over de omgang met Duitse oorlogsmisdadigers. Sytze van der Zee heeft het in deze fenomenale biografie allemaal weten te vangen.