Op 22 juni 1941 viel Nazi-Duitsland de Sovjet-Unie binnen met de sterkste legermacht die de wereldgeschiedenis ooit aanschouwde. Hitlers enorme legermacht telde Italiaanse divisies, Spaanse vrijwilligers, Hongaren, Slowaken en Kroaten. Daarnaast zouden in de Waffen-SS ook vrijwilligers uit ‘Germaanse’ landen als Denemarken en Nederland worden opgenomen.

De twee belangrijkste militaire bondgenoten van Hitler waren Finland en Roemenië. Finland vocht mee in het noorden, gemotiveerd om de gebieden terug te veroveren die het na de Winteroorlog van 1939-1940 aan de Sovjet-Unie had moeten afstaan. Voor Roemenië gold iets vergelijkbaars. Op 26 juni 1940 kreeg dit land te maken met een bikkelhard ultimatum van Vyacheslav M. Molotov, de Sovjetminister van Buitenlandse Zaken. Daarin was geëist dat de oostelijke Roemeense provincie Bessarabië en het noordoostelijke deel van Boekovina werden afgestaan, anders zou de Sovjet-Unie Roemenië de oorlog verklaren. Duitse hulp viel zomer ’40 niet te verwachten vanwege het Molotov-Ribbentroppact. Roemenië had geen keuze dan zich te schikken. Tot overmaat van ramp moest dit land – door Duitsland en Italië onder druk gezet - in augustus ’40 opnieuw gebied afstaan. Hongarije kreeg een deel van de regio Transsylvanië, waar een grote Hongaarse bevolking woonde en dat al eerder deel had uitgemaakt van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie.

Het vernederende gebiedsverlies deed in Roemenië woedende revanchegevoelens ontvlammen, niet alleen jegens de erfvijand Hongarije, maar vooral tegenover de Sovjet-Unie. Daarnaast ontstond grote interne onrust, die leidde tot een Koningswissel (de jonge Michael verving zijn vader Carol II) en tenslotte een machtsgreep van maarschalk Ion Antonescu. Die ging als dictator (‘conducator’) Roemenië besturen, aanvankelijk nog met steun van de fascistische IJzeren Garde.

Voor Hitler was Roemenië van grote strategische waarde, vooral vanwege de aanwezigheid van aardolie. Ondanks verbittering over het eerdere gebrek aan Duitse steun, zagen Antonescu en zijn generaals alle reden om Hitlers Russische veldtocht met een groot Roemeens leger (dat zomer ’41 meer dan 600.000 man telde) te ondersteunen. De onverslaanbaar geachte Wehrmacht zou immers afrekenen met het goddeloze communisme, waarna de Roemenen hun verloren gegane provincies Bessarabië en Boekovina konden bevrijden.

Daarmee kwam ook het gedroomde ‘Groot Roemenië’ (‘Romania Mare’) dichterbij. Antonescu hoopte dat hij zich in deze ‘heilige oorlog tegen het bolsjewisme’ tegenover Hitler als betrouwbare bondgenoot zou kunnen bewijzen, zodat de Führer na de eindoverwinning Transsylvanië aan Roemenië zou willen teruggeven. Bovendien hoopte Antonescu aan dat Groot Roemenië nog het gebied te kunnen toevoegen dat door Roemeense troepen op de Sovjet-Unie werd veroverd (het zogeheten ‘Transnistrië’, met de stad Odessa). De meer dan twee miljoen inwoners daarvan waren overigens slechts ten dele Roemeens – er woonden vooral Oekraïners, naast wat ‘volksduitsers’ en ook veel joden.

Die joden zouden een verschrikkelijke tijd tegemoet gaan. Het binnentrekken van Roemeense eenheden ging gepaard met een golf van wreedheden. Na de val van Odessa, in oktober ’41, begonnen ook daar grote slachtpartijen, waarbij in een half jaar tijd vele tienduizenden joden – wellicht zelf 200.000 – werden omgebracht.

De Amerikaanse historicus Grant Harward laat in zijn boek zien dat dit gewelddadige Roemeense antisemitisme zich niet beperkte tot het veroverde Sovjetterritorium en ook niet pas ontvlamde tijdens de Russische veldtocht. Al in de turbulente periode daarvoor waren in Roemenië, waar de jodenhaat wijdverbreid was, de joden tot zondebok gemaakt, culminerend in diverse pogroms. Begrijpelijkerwijs was de arische rassenwaan van de Duitse nazi’s aan Roemenen niet besteed, maar ook Antonescu en zijn bewind geloofden in het ‘joods-bolsjewistische gevaar’. En ook Roemeense eenheden namen deel aan de eerste fase van de Holocaust, waarbij joden door ‘Einsatzgruppen’ bijeen werden gedreven en doodgeschoten.

De geschiedenis van de Roemeense collaboratie met Hitler moet nog voor een groot deel geschreven worden. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de periode na augustus 1944 – de maand waarin Roemenië door het Rode Leger onder de voet werd gelopen, gedwongen werd zich tegen nazi-Duitsland te keren, en onderdeel werd van het communistische Oost-Europa. Tijdens het bewind van dictator Nicolea Ceausescu diende over de collaboratiejaren gezwegen te worden, zeker over de brede steun die Antonescu’s veldtocht tegen Rusland aanvankelijk onder de Roemeense bevolking genoot.

Na 1989 kon eindelijk ruimte ontstaan voor serieus historisch onderzoek, bijvoorbeeld om de onterechte oordelen te corrigeren uit de memoires van voormalige Duitse generaals, als zou het Roemeense leger inferieur zijn en (samen met de al even zwakke Italianen) verantwoordelijk zijn geweest voor de Russische doorbraak bij Stalingrad.

Er zijn (nog?) niet veel Roemeense (militaire) historici die in het Engels publiceren, terwijl slechts weinig West-Europese en Amerikaanse onderzoekers de Roemeense taal machtig zijn. Grant Harward behoort tot een select gezelschap, waarvan ook deel uitmaken Vladimir Solonari (auteur van 'A Satellite Empire. Romanian Rule in Southwestern Ukraine 1941-1944') en natuurlijk Dennis Deletant (auteur van het standaardwerk Hitler’s Forgotten Ally. Ion Antonescu and his Regime´).

Bijzonder is het feit dat Harward nog veertien Roemeense veteranen heeft kunnen interviewen. Het Roemeense leger bleek de belangrijkste bondgenoot van Hitlers Wehrmacht, vocht vastberaden, maar werd gehinderd door onvoldoende bewapening (vooral tanks) en door de soms gebrekkige leiding van het officierskorps dat, veelal in Franse defensieve doctrines geschoold, niet vertrouwd was met de offensieve beginselen van de Blitzkrieg. In politiek opzicht waren de Roemeense soldaten doorgaans niet neutraal of onverschillig – ze geloofden in de ‘heilige oorlog’ tegen de ongelovige Sovjet-Unie en deden qua antisemitisme niet onder voor hun Duitse medestrijders.

Harward heeft een zeer belangrijk boek geschreven, dat veel meer is dan slechts een militaire geschiedschrijving, en daarom een aanrader is voor elke historisch geïnteresseerde lezer die uit de voeten kan met Engelstalige boeken.