Zeker binnen theologische kringen, maar ook voor velen daarbuiten, is Dietrich Bonhoeffer geen onbekende. De Lutherse predikant, die één van de belangrijkste figuren van de Bekennende Kirche werd. Maar Bonhoeffer is bij een groter publiek met name bekend geworden door zijn rol in het verzet in Duitsland ten tijde van het naziregime. De theoloog behoorde tot dezelfde groep samenzweerders als Hans von Dohnanyi en generaal Hans Oster. Dohnanyi, Bonhoeffers zwager, en Oster waren werkzaam bij de Abwehr, net als Bonhoeffer in een later stadium. Door zijn deelname aan het verzet zou hij uiteindelijk de beker der gramschap te drinken krijgen. Oftewel de toorn van God kwam over hem. Op 9 April 1944 werd hij opgehangen in kamp Flossenbürg. De prijs die hij moest betalen voor zijn deelname aan het verzet tegen de nazi’s. Een theoloog die zich buiten de kerkelijke paden gewaagd had om zich met politiek in te laten. Maar waarom dan? Op die prangende vraag tracht Mary Glazener een antwoord te geven in haar debuutroman “De beker der gramschap”. Ze is op zoek gegaan naar de mens achter de theoloog Dietrich Bonhoeffer. Wat dreef een Luthers predikant ertoe om deel te nemen aan de beraming van een moordaanslag op Hitler? Aan de hand van onder meer gesprekken met nog levende familie en vrienden van Bonhoeffer heeft zij geprobeerd een beeld te vormen van deze man. En ze is hierin goed geslaagd. Daardoor is het boek eerder een biografie dan een roman geworden. Glazener weet een boeiend verhaal te creëren, vol warmte en menselijkheid.

De auteur pakt de draad van Bonhoeffers leven op in 1933. De jonge praktiserende theoloog –Dietrich is dan 26 jaar oud – had zijn doel in het leven nog niet echt gevonden. Hij was theologie gaan studeren om zich te onderscheiden van zijn briljante broers, maar niet uit roeping. Hij voelde zich nog niet echt een christen. Dat besef kwam pas toen hij de Bergrede bestudeerde. Echter, het politieke klimaat in Duitsland was grimmiger geworden. Zo was de Ariërparagraaf van kracht geworden. Deze paragraaf maakte deel uit van de Rijkswet die de reorganisatie van het ambtenarenapparaat inhield. Door die Ariërparagraaf konden Joodse ambtenaren uit hun beroep gezet worden. De kerken hoefden hieraan niet mee te doen, doch de Duitse protestante kerken besloten toch om deze paragraaf uit te voeren. Dat betekende dat vanaf dat moment geen predikanten met Joods bloed op de kansel mochten staan. Bonhoeffer, die zelf veel Joodse mensen onder zijn vrienden en aangetrouwde familieleden had, verzette zich hiertegen samen met enkele andere theologen. De christenen hadden immers een verbondenheid met de Joden, want Jezus was zelf een Jood. Die hele kwestie leidde tot een scheuring in de Duits protestante kerk. Tegenover de Rijkskerk die onder invloed stond van de nazi’s ontstond nu de Bekennende Kirche, oftewel de Belijdende Kerk, die God als hoogste gezag erkende. Bij deze laatste kerk sloot Bonhoeffer zich aan. Hij leek zijn roeping te hebben gevonden. Maar daarmee was aan zijn geloofsstrijd nog geen einde gekomen. Al spoedig wachtte hem een nieuw dilemma. Zijn aandeel in het verzet kreeg een onverwachtse wending, toen hij deelgenoot werd gemaakt van het plan om Adolf Hitler om te brengen. Doch Bonhoeffer wilde een navolger van Christus zijn en aanvaardde daarmee ook de consequenties, die dit besluit met zich meebracht. Het risico op een terdoodveroordeling, maar ook de toorn van God.

Dat brengt ons bij de vraag: moet Dietrich Bonhoeffer gezien worden als een held? Zo zag Bonhoeffer zichzelf niet en zo schildert Mary Glazener hem ook niet af. Al voel je als lezer wel een warme sympathie voor de hoofdpersoon. In het bijzonder raakt de lezer betrokken bij Bonhoeffers gevangenschap, die ze op indringende wijze heeft beschreven. Zoals zijn dagindeling en het wachten op het proces, dat steeds uitgesteld werd. Duidelijk is voor de lezer de grote teleurstelling voelbaar, die de predikant doormaakte toen hij te horen kreeg dat hij nooit meer vrij zou komen. Theologen hebben nogal het imago saaie en zweverige mensen te zijn, doch Glazener bewijst met haar relaas over Bonhoeffer het tegendeel. De mens Bonhoeffer was een vriendelijke, innemende man die in staat was om zijn eigen gevoelens weg te cijferen om anderen beter bij te kunnen staan in hun periode van leed. Die ook gevoel voor humor had en kon genieten van het leven. Wat de auteur wel heel duidelijk centraal stelt, zijn de worstelingen met de interpretaties van het christelijk geloof. Vooral bij Bonhoeffer uiteraard, maar ook bij de kerkelijke leiders. En ook later onder de samenzweerders, toen ze de plannen voor de moordaanslag bespraken. En nog later laat ze de lezer getuige zijn van de geloofsstrijd onder de gevangenen, die zich verzet hadden tegen het nationaalsocialisme. Toch is het boek zo geschreven, dat de lezer niet over theologische kennis hoeft te beschikken om het verhaal goed te kunnen volgen. Het is toegankelijk voor iedereen. Uiteraard is er bij een roman altijd sprake van dichterlijke vrijheid en dat leidt ertoe dat de scheidslijn tussen fictie en waarheid heel smal is en voor de lezer vaak moeilijk te bepalen. Glazener heeft echter getracht zo dicht mogelijk bij de waarheid te blijven dankzij haar voorbereidende onderzoek vóór zij aan het boek begon. Het is daarom beslist een aanrader voor een ieder die de mens Dietrich Bonhoeffer nu eens wil leren kennen.